Γεννιούνται ή γίνονται οι ολυμπιονίκες;
Συγγραφέας Βασίλειος Κλεισούρας Γράφτηκε στις ,
Οι υψηλές αθλητικές επιδόσεις είναι γενετικά προκαθορισμένες ή επίκτητες; Οι επιστήμονες λένε ότι η προπόνηση δεν μπορεί να τροποποιήσει τον φαινότυπο ενός αθλητή πέρα από ένα όριο που θέτει ο γονότυπός του.
Το γονίδιο του ολυμπιονίκη
Ενα ερώτημα υψίστης θεωρητικής και πρακτικής σημασίας είναι σε ποιον βαθμό οι παρατηρούμενες ατομικές διαφορές στις ορίζουσες της αθλητικής απόδοσης προκαθορίζονται από γενετικές διαφορές και σε ποιον βαθμό επηρεάζονται από περιβαλλοντικές δυνάμεις, όπως είναι η προπόνηση, η διατροφή, οι εργογόνες ουσίες κ.ά. Με άλλα λόγια, οι ολυμπιονίκες γεννιούνται ή γίνονται; Δύο ερευνητικές προσεγγίσεις έχουν χρησιμοποιηθεί για να απαντήσουν στο θεμελιώδες αυτό ερώτημα. Η μία προσέγγιση αναφέρεται στην άμεση μέτρηση του γονότυπου και η άλλη στον έμμεσο προσδιορισμό του. Η άμεση μέτρηση του γονότυπου συμπεριλαμβάνει την απευθείας μέτρηση της γενετικής ποικιλότητας στο επίπεδο της πρωτεΐνης ή του DNA και εκτιμά την επίδραση της ποικιλότητας των αλληλόμορφων γονιδίων στη φαινοτυπική ποικιλότητα. Ο έμμεσος υπολογισμός του φαινότυπου εκτιμά τη σχετική συμβολή της γενετικής ποικιλότητας στη φαινοτυπική ποικιλότητα, μελετώντας δίδυμους αδελφούς καθώς και μέλη πυρηνικών οικογενειών.
Χρησιμοποιώντας το μοντέλο των διδύμων, όπου συγκρίνονται ενδοζευγικές διαφορές, υπολογίζεται ο δείκτης κληρονομησιμότητας, που δείχνει σε ποιο ποσοστό ατομικές διαφορές οφείλονται σε γενετικές διαφορές. Η κληρονομησιμότητα παραγόντων της αθλητικής απόδοσης άρχισε να διερευνάται στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Στις πρώτες έρευνες που διεξήχθησαν στο Εργαστήριο Εργοφυσιολογίας του Πανεπιστημίου McGill του Καναδά βρήκαμε ότι οι ατομικές διαφορές στη μέγιστη πρόσληψη οξυγόνου, που σχετίζεται με την αντοχή, οφείλονται κατά 93% στον γονότυπο. Τα ευρήματα αυτά σηματοδότησαν τη διερεύνηση της γενετικής βάσης πολλών άλλων προσδιοριστικών φαινοτύπων της αθλητικής απόδοσης. Ολες οι σχετικές έρευνες που διεξήχθησαν, τόσο στο Εργαστήριο Εργοφυσιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών όσο και σε άλλα Ερευνητικά Εργαστήρια ανά τον κόσμο, συγκλίνουν στο συμπέρασμα ότι οι γενετικές διαφορές δεν είναι μόνο σημαντικές αλλά και ουσιώδεις στη διαμόρφωση των φαινοτύπων αυτών.
H απόδοση και ο γονότυπος
Οι ολυμπιονίκες είναι προικισμένοι με το κατάλληλο γονιδιακό υλικό για το αγώνισμά τους. Η γενετική τους όμως δυνατότητα δεν είναι μια παθητική πιθανότητα, αλλά μια ενεργή προδιάθεση που πραγματώνεται με πολύχρονο μόχθο και ποτάμι ιδρώτα. Η πραγμάτωση τής εν δυνάμει γενετικής ικανότητας δεν γίνεται στιγμιαία. Δεν αναδύεται όπως η Αθηνά από το κεφάλι του Δία με ένα σφυροκόπημα του Ηφαίστου. Η διεργασία της μεταμόρφωσης του γονότυπου σε φαινότυπο δεν είναι τόσο απλή ή τόσο γρήγορη. Η κατάλληλη και μακροχρόνια προπόνηση συμβάλλει στην πλήρη γονιδιακή έκφραση και προκαλούνται στον οργανισμό αξιόλογες αερόβιες, αναερόβιες, λειτουργικές και μορφολογικές προσαρμογές. Δεν πρέπει όμως να παραβλέπεται το γεγονός ότι η προπόνηση ασκεί την όντως σημαντική της επίδραση μόνο μέσα στα προκαθορισμένα όρια της κληρονομικότητας. Η προπόνηση δεν μπορεί να τροποποιήσει τον φαινότυπο ενός αθλητή πέρα από ένα όριο που θέτει ο γονότυπός του. Να γιατί η επιλογή αθλητικών ταλέντων και η δημιουργία πρόσφορου περιβάλλοντος για άθληση πρέπει να αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο μιας ορθολογικής αθλητικής πολιτικής. Αν οι περιβαλλοντικές δυνάμεις μεγιστοποιηθούν, καθοριστικός παράγοντας στην αθλητική απόδοση είναι ο γονότυπος. Η προπόνηση και η προσπάθεια δεν μπορούν να εξαλείψουν τις ατομικές διαφορές που οφείλονται στη φυσική προδιάθεση.
Οι ολυμπιακές επιδόσεις αποτελούν τη μέθεξη της φύσης και της ανθρώπινης παρέμβασης. Η κατάλληλη διατροφή και υπερπλήρωση αποθεμάτων μυϊκού γλυκογόνου συμβάλλουν στη μεγιστοποίηση της αθλητικής απόδοσης. Οσον αφορά τις εργογόνες ουσίες, είναι γεγονός ότι η χορήγηση ορμονών, σε συνδυασμό με την προπόνηση, μπορεί να συμβάλει στη βελτίωση της απόδοσης σε μερικά αγωνίσματα, αυξάνοντας, για παράδειγμα, τη μυϊκή μάζα (τεστοστερόνη και ανθρώπινη αυξητική ορμόνη) ή την παραγωγή των ερυθρών αιμοσφαιρίων (ερυθροποιητίνη). Η χρήση όμως φαρμακευτικών ουσιών στον αθλητισμό, πέρα από το γεγονός ότι μπορεί να έχει σοβαρές παρενέργειες και κινδύνους στην υγεία του ανθρώπου, είναι ασυμβίβαστη με τη θεμιτή άμιλλα, νοθεύει και αλλοτριώνει το πνεύμα του αγώνα και εκμαυλίζει το αθλητικό ιδεώδες της πανάρχαιης ελληνικής παράδοσης.
Το μυστικό των γονιδίων
Μολονότι ο γονότυπος και η προπόνηση μπορούν να θέτουν τα βιολογικά όρια της ανθρώπινης απόδοσης και τις προϋποθέσεις για να διαβεί ένας αθλητής την «κρύπτη» του Ολυμπιακού Σταδίου, οι διαφορές μεταξύ ολυμπιονικών – όπου όλοι έχουν τη φυσική προδιάθεση για υψηλές επιδόσεις – πρέπει να αναζητηθούν πέραν της βιολογίας. Αξιομνημόνευτη είναι η χαρακτηριστική περίπτωση ενός ζεύγους ομοζυγωτικών διδύμων ολυμπιακών αθλητών στο βάδην, ενός ολυμπιονίκη σε τρεις διαδοχικές Ολυμπιάδες και του δίδυμου αδελφού του που υστερούσε. Οι μετρήσεις που δημοσιεύθηκαν πρόσφατα στο International Journal of Sports Medicine έδειξαν ότι οι ενδοζευγικές διαφορές σε σχετικές με το αγώνισμα βιολογικές παραμέτρους ήταν ασήμαντες, ενώ σε ψυχολογικά γνωρίσματα ήταν σημαντικές. Ετσι φαίνεται ότι η διαφορά μεταξύ προικισμένων αθλητών δεν βρίσκεται μόνο στις φυσιολογικές λειτουργίες, ιστοχημικές ιδιότητες, βιοχημικές αντιδράσεις και μορφολογικές διαστάσεις. Βρίσκεται μάλλον στην ευψυχία, στην ικανότητα για εγκεφαλική διέγερση και υπέρβαση των ψυχολογικών φραγμών. Η ολυμπιακή νίκη πλάθεται και σφραγίζεται από όλους αυτούς τους δεσμούς του οργανισμού με τους ψυχολογικούς παράγοντες.
Πώς διαγράφεται το μέλλον των ολυμπιακών επιδόσεων; Σήμερα, μετά την καταπληκτική πρόοδο της επιστήμης στη χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος, ανοίγει ο δρόμος στους νέους ερευνητές να εφαρμόσουν τις καινοτόμους μεθόδους της μοριακής βιολογίας στην αναγνώριση της ταυτότητας των γονιδίων που είναι υπεύθυνα για φαινότυπους οι οποίοι σχετίζονται με την αθλητική απόδοση.
Η αποκρυπτογράφηση των γονιδίων αυτών αποτελεί τη μεγάλη πρόκληση στην επιστήμη. Με ποια γονίδια, δηλαδή, γίνεται η μεταγραφή στον πυρήνα του DNA σε RNA και η μετάφραση στο κυτταρόπλασμα του RNA σε πρωτεΐνες. Η αποκρυπτογράφηση των γονιδίων θα θέσει τις βάσεις για τον γενετικό ανασυνδυασμό, την κλωνοποίηση, όπου ένα μόριο DNA σχηματίζεται με μια αλληλουχία βάσεων που έχουν προέλθει εν μέρει από ένα προγονικό μόριο DNA και εν μέρει από ένα άλλο. Αυτό θα οδηγήσει στη γενετική μηχανική με ευοίωνες προοπτικές γονιδιακής θεραπείας χρονίων νόσων αλλά με τρομακτικές συνέπειες γονιδιακού ντοπαρίσματος αθλητών. Στο Ολυμπιακό Επιστημονικό Συνέδριο που διεξήχθη προ ημερών στη Θεσσαλονίκη (6-11 Αυγούστου) μας απασχόλησε η τρομερή προοπτική «γενετικά μεταλλαγμένων αθλητών». Παρ’ όλο που οι ορίζουσες της αθλητικής απόδοσης είναι πολυγονιδιακές και ο γενετικός τους χειρισμός είναι δύσκολος, τα ηθικά διλήμματα που θα τεθούν στον άνθρωπο από μια τέτοια εξέλιξη είναι τεράστια. Γεγονός όμως είναι, όπως είπε ο Watson που βραβεύθηκε με το Νομπέλ για την ανακάλυψη της δομής του DNA το 1954, ότι «πιστεύαμε πως το πεπρωμένο μας είναι στα αστέρια. Τώρα γνωρίζουμε ότι είναι στα γονίδιά μας».
http://www.tovima.gr
