PSA & Free PSA
Συγγραφέας Βασίλειος Πρωτογέρου Γράφτηκε στις ,
Το προστατικό αντιγόνο (P.S.A. prostate specific antigen) είναι μια ουσία, μια πρωτεΐνη ειδικότερα που παράγεται από τον προστάτη. Δεν είναι παθολογική, αντιθέτως παράγεται από όλους τους προστάτες και σκοπός της είναι να ρευστοποιεί το σπέρμα για να μπορούν τα σπερματοζωάρια να «τρέξουν» και να γονιμοποιήσουν το ωάριο. Έτσι λοιπόν όλοι οι άντρες παράγουν PSA, το οποίο συνήθως είναι σε χαμηλά επίπεδα αλλά αυξάνεται με την ηλικία. Έτσι διαφορετικά αξιολογούμε το PSA ενός άντρα 30 ή 40 ετών και αλλιώς ενός άντρα 60 .Για παράδειγμα μια τιμή 4.5 ng/ml μπορεί να είναι μην μας προβληματίζει στον δεύτερο αλλά να μας ανησυχεί στην πρώτη περίπτωση.
Ποιο λοιπόν είναι το PSA «ασφαλείας»; Η απάντηση δεν είναι απλή. Πολύ αδρά λέμε ότι αρχίζουμε και ανησυχούμε όταν ξεπεράσει την τιμή 3 ή 4 ng/ml. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι ένας άνδρας με PSA μεγαλύτερο από την τιμή αυτή έχει καρκίνο. Κάθε άλλο. Υπάρχουν κι άλλοι παράγοντες που ανεβάζουν το PSA και σε γενικές γραμμές αυτοί είναι η μεγάλη αύξηση του μεγέθους του προστάτη και οι φλεγμονές του προστάτη, οι γνωστές προστατίτιδες. Απλώς, η αύξηση του PSA πάνω από τα όρια αυτά έχει δειχθεί στατιστικά ότι αυξάνει τις πιθανότητες να κρύβει όντως ένα καρκίνο. Προσέξτε τη διατύπωση: αυξάνουν τις πιθανότητες. Που σημαίνει ότι κάλλιστα κάποιος με PSA 10ng/ml μπορεί να μην έχει καρκίνο και κάποιος με 3 ή και λιγότερο, να έχει. Απλώς, ο πρώτος είχε πιο πολλές πιθανότητες αλλά τελικά ήταν τυχερός και ο δεύτερος είχε την ατυχία να ανήκει στην μικρή ομάδα ασθενών που έχουν καρκίνο με χαμηλό PSA. Άρα λοιπόν προκύπτει το εύλογο ερώτημα πως αξιολογούμε το PSA;
Ο ουρολόγος θα ζητήσει ένα υπερηχογράφημα και θα εξετάσει τον ασθενή για να αξιολογήσει το μέγεθος του προστάτη και να αναζητήσει σημεία φλεγμονής ή σημεία που βάζουν υποψία για καρκίνο. Σε γενικές γραμμές ένας προστάτης που είναι μαλακός δεν μας ανησυχεί, ένας που πονάει στην ψηλάφηση κρύβει φλεγμονή κι ένας σκληρός κρύβει καρκίνο. Και δυστυχώς εξαιρέσεις πάντα υπάρχουν που σημαίνει ότι κι ένας μαλακός προστάτης μπορεί να κρύβει καρκίνο και ένας σκληρός τελικά να μην έχει τίποτα. Για αυτό συνεκτιμούμε πολλούς παράγοντες μαζί με τα ευρήματα από τη ψηλάφηση , όπως την ηλικία του ασθενή, το PSA, το ιστορικό κ.α. Επίσης ιδιαίτερη σημασία έχει κι ο ρυθμός μεταβολής του PSA. Κάποιος που έχει υψηλό PSA αλλά αμετάβλητο το τελευταία χρόνια πιθανόν να είναι πιο ασφαλής από κάποιον με χαμηλό PSA το οποίο όμως αρχίζει και αυξάνει με γοργούς ρυθμούς. Επίσης αν τα ευρήματα της ψηλάφησης είναι ύποπτα θα αγνοήσουμε το PSA. Υπάρχουν ασθενείς που έχουν καρκίνο αλλά δεν παράγουν PSA κι αυτό είτε γιατί δεν έχουν το συνηθισμένο τύπο καρκίνου (αδενοκαρκίνωμα) αλλά άλλους σπάνιους τύπους που δεν παράγουν PSA ή γιατί ο καρκίνος τους είναι πολύ «κακός» και τα κύτταρα τελείως κατεστραμμένα πλέον που δεν παράγουν καμιά από τις συνηθισμένες τους ουσίες και φυσικά ούτε και PSA. Αυτοί οι ασθενείς είναι κακής πρόγνωσης συνήθως.
Τελικά όμως πως βάζουμε τη διάγνωση; Αυτό γίνεται με τη βιοψία του προστάτη. Είναι μια σχετικά απλή εξέταση η οποία μας δίνει συνήθως τη διάγνωση. Το πρόβλημα είναι πως σε τιμές PSA χαμηλότερες από 10 ng/ml πολλοί ασθενείς δε θα έχουν τελικά καρκίνο και θα υποβλήθηκαν άσκοπα στη βιοψία. Για να προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε τους ασθενείς αυτούς και να γλιτώσουμε τις μη αναγκαίες βιοψίες χρησιμοποιούμε το ελεύθερο PSA (Free PSA). Αυτό είναι ένα κλάσμα του PSA που κουβεντιάζαμε ως τώρα και το οποίο στην πραγματικότητα είναι το ολικό PSA (Total PSA). Έχουμε διαπιστώσει με στατιστικές μελέτες ότι όταν ο λόγος ελεύθερου προς ολικού PSA είναι χαμηλός υπάρχει αυξημένος κίνδυνος καρκίνου και πρέπει οπωσδήποτε να γίνει η βιοψία ενώ άμα είναι υψηλός οι πιθανότητες είναι μικρές και μπορούμε να την αποφύγουμε, τουλάχιστον προς το παρόν. Η παρακολούθηση του PSA (ολικού και ελεύθερου) πρέπει να γίνεται τουλάχιστο μια φορά το χρόνο μαζί με υπερηχογράφημα και ψηλάφηση του προστάτη σε όλους τους άντρες μεγαλύτερους των 50 ετών ή των 40 αν υπάρχει θετικό ιστορικό.
Το PSA είναι ο καλύτερος δείκτης που έχουμε για την έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του προστάτη αλλά κυρίως για την παρακολούθηση της νόσου. Έχει ωστόσο αρκετά αδύναμα σημεία και δεν μας ικανοποιεί πλήρως. Προσπάθειες γίνονται για κάτι καλύτερο, νέοι δείκτες έχουν βρεθεί αλλά δεν μας έχουν ακόμα πείσει ότι είναι καλύτεροι για να αντικαταστήσουν το PSA. Όπως και να έχει ένας άντρας δεν πρέπει να παραλείπει να παρακολουθεί τον προστάτη του για ένα και απλό λόγο: αν η διάγνωση γίνει νωρίς η θεραπεία μπορεί να είναι απλή αι εξαιρετικά αποτελεσματική με ποσοστό πλήρους ιάσης που να ξεπερνούν το 90%. Αυτό και μόνο τα λέει όλα.
