ΕΝΑΣ ΣΥΝΤΟΜΟΣ ΟΔΗΓΟΣ ΓΙΑ ΑΤΟΜΑ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΔΙΠΟΛΙΚΗΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗΣ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΟΙΚΕΙΟΥΣ ΤΟΥΣ
Συγγραφέας Αθανασία Μαυροειδή Γράφτηκε στις ,
Η Διπολική Διαταραχή εντάσσεται στις διαταραχές της διάθεσης και χαρακτηρίζεται από δύο σαφώς διακριτές συναισθηματικές διαθέσεις: Κατάθλιψη και Μανία.
Κατάθλιψη: Η κατάθλιψη χαρακτηρίζεται από το καταθλιπτικό συναίσθημα, δηλ από θλίψη, απογοήτευση, λύπη, απελπισία, αισθήματα ενοχής. Πολύ συχνά το άτομο μπορεί να νιώθει και έντονο άγχος. Η κατάθλιψη επηρεάζει πολλούς τομείς της ζωής του ατόμου, κάτι που ίσως στα αρχικά στάδια το άτομο να μην το έχει προσέξει. Έτσι σταδιακά αρχίζει να μην απολαμβάνει προηγούμενες δραστηριότητες που του προκαλούσαν ευχαρίστηση, όπως χόμπι, φαγητό, σεξ, κοινωνικές και οικογενειακές εκδηλώσεις. Επίσης αρχίζει σταδιακά να χάνει το ενδιαφέρον του για τις ασχολίες που έχει και νιώθει ότι δεν έχει διάθεση ή και την ικανότητα πλέον να εκτελέσει συνηθισμένες ασχολίες. Σταδιακά αποσύρεται, δεν έχει την διάθεση ή το κουράγιο να κάνει οτιδήποτε και πολύ συχνά δυσκολεύεται να σηκωθεί από το κρεβάτι.
Στην κατάθλιψη επηρεάζονται και οι φυσιολογικές λειτουργίες. Ο ύπνος αρχίζει να διαταράσσεται με πιο συχνό σύμπτωμα την υπερυπνία (το να κοιμάται δηλαδή το άτομο πολύ περισσότερο απ’ ό,τι συνήθως), την αϋπνία, την συχνή αφύπνιση κατά την διάρκεια της νύχτας. Η όρεξη για φαγητό μειώνεται, συνήθως το άτομο έχει ανορεξία και παρατηρείται απώλεια βάρους (σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να γίνεται το αντίθετο δηλ. η όρεξη να αυξάνεται και να αυξάνεται σημαντικά το βάρος).
Χαρακτηριστικό στην κατάθλιψη είναι και το αίσθημα κόπωσης ή εξάντλησης. Το άτομο μπορεί να νιώθει πολύ κουρασμένο ενώ δεν έχει εμπλακεί σε καμιά δραστηριότητα. Το αίσθημα της κόπωσης είναι συνήθως πιο έντονο το πρωί. Το άτομο όταν βρίσκεται σε κατάθλιψη μπορεί να έχει επίσης μειωμένη σεξουαλική διάθεση.
Άλλα χαρακτηριστικά συμπτώματα της κατάθλιψης που ενδεχομένως να μην γίνονται άμεσα αντιληπτά από το άτομο είναι η επιβράδυνση της σκέψης και της απαντητικότητας του ατόμου στο περιβάλλον. Το άτομο δηλαδή είναι σαν να μην μπορεί να σκεφτεί γρήγορα, σαν οι σκέψεις του να είναι λιγότερες, σαν να μην μπορεί να δει και άλλες πλευρές των πραγμάτων. Οι κινήσεις του αρχίζουν και γίνονται πιο αργές, περιορίζονται σε μεγάλο βαθμό. Ο λόγος τους περιορίζεται σε μικρές προτάσεις και δυσκολεύονται πολύ να κάνουν διάλογο με ένα άλλο άτομο. Συχνά τα άτομα με κατάθλιψη έχουν δυσκολία να συγκεντρωθούν (να παρακολουθήσουν μία ταινία, να διαβάσουν κ.τ.λ.) καθώς το μυαλό τους στρέφεται γύρω από τις ‘καταθλιπτικές’ τους σκέψεις. Οι σκέψεις αυτές συχνά έχουν ενοχικό περιεχόμενο. Το άτομο νιώθει ενοχές και τύψεις είτε για κάτι που έκανε ή για κάτι που δεν έκανε. Τα αισθήματα ενοχής είναι πολύ έντονα καθώς ο βαθμός αυτοκατηγορίας είναι υπερβολικός κάτι το οποίο φαίνεται είτε από τα ίδια τα γεγονότα τα οποία είναι μηδαμινά είτε από το ότι το άτομο αποδίδει στον εαυτό του πολύ μεγαλύτερη ευθύνη από αυτήν που του αναλογεί.
Οι σκέψεις ή οι απόπειρες αυτοκτονίας είναι συχνές στα άτομα που έχουν κατάθλιψη. Οι σκέψεις αυτές είναι αποτέλεσμα – σύμπτωμα της κατάθλιψης και χρειάζεται να αντιμετωπιστούν άμεσα. Το άτομο με κατάθλιψη θα πρέπει να λάβει μέτρα προστασίας κατά της αυτοκτονικής του διάθεσης και να τα εφαρμόσει αμέσως μόλις νιώσει ότι θέλει να βάλει τέλος στη ζωή του. Ένα πρώτο μέτρο προφύλαξης είναι το άτομο να έχει ετοιμάσει μία λίστα τηλεφώνων (την οποία θα έχει μαζί του) φίλων-συγγενών (που εμπιστεύεται), γιατρών, θεραπευτών, γραμμών SOS,ι τους οποίους πρέπει να καλέσει μόλις οι πρώτες σκέψεις σχετικά με την αυτοκτονία του έρθουν στο μυαλό. Οι σκέψεις αυτές είναι σύμπτωμα της ασθένειας και ‘θεραπεύονται΄. Επίσης απαραίτητο είναι το άτομο να μην κρατά φάρμακα (παρά μόνο όσα λαμβάνει) ή άλλες επικίνδυνες ουσίες στο σπίτι του όταν έχει κατάθλιψη. Μπορεί σε αυτό να βοηθήσει και κάποιος που εμπιστεύεται: να κρατά το κλειδί από το ντουλάπι στο οποίο υπάρχουν φάρμακα, απορρυπαντικά, και άλλες επικίνδυνες ουσίες.
Συμπτώματα κατάθλιψης-Αρχικά συμπτώματα κατάθλιψης :Απαισιοδοξία, αίσθημα ότι τίποτα πλέον δεν πάει καλά
Λιγότερο ενδιαφέρον για πράγματα που με ευχαριστούν, δυσκολία στο να πραγματοποιήσω τις δραστηριότητές μου
Δυσκολία στο να γελώ
Διάθεση για κλάμα ή και κλάμα
Άγχος και ανησυχία χωρίς εμφανείς λόγους
Κούραση, ανάγκη για περισσότερο ύπνο, δυσκολία στο να σηκωθώ το πρωί από το κρεβάτι
Αισθήματα ενοχής, σαν να φταίω για όλα, ή νιώθω ότι είμαι κακός άνθρωπος
Αισθήματα κενού, ανησυχίας και ματαιότητας
Ανεξήγητοι πόνοι
Στην κατάθλιψη το άτομο νιώθει έντονα δυσάρεστα συναισθήματα, νιώθει αδύναμο, δεν έχει όρεξη να κάνει τίποτα, θέλει να απομονώνεται και εγκαταλείπει τις δραστηριότητές του. Σημαντικό στην περίοδο αυτή είναι το άτομο (εκτός από το να ειδοποιήσει τον θεραπευτή του) να ακολουθήσει ένα πρόγραμμα δραστηριοτήτων το οποίο να είναι προσαρμοσμένο στις ανάγκες του. Οι δραστηριότητες αυτές αρχικά θα είναι πολύ περιορισμένες και σταδιακά θα αυξάνονται σε αριθμό, καθώς θα συμπεριλαμβάνονται σε αυτές και ευχάριστες δραστηριότητες αλλά και υποχρεώσεις. Το να ακολουθήσει κάποιος με κατάθλιψη ένα πρόγραμμα με δραστηριότητες είναι κάτι που φαίνεται πολύ δύσκολο. Στην αρχή πράγματι το άτομο μπορεί να δυσκολευτεί αρκετά, στην συνέχεια όμως η τήρηση του προγράμματος θα γίνεται όλο και πιο εύκολη. Η προσαρμογή του προγράμματος αυτού στις ανάγκες του ατόμου γίνεται σε συνεργασία με τον θεραπευτή. Η οικογένεια, οι συγγενείς και οι φίλοι σε αυτή την περίοδο θα πρέπει να στηρίξουν και να ενθαρρύνουν το άτομο με κατάθλιψη, να μην είναι επικριτικοί και να συζητούν μαζί του τις σκέψεις και τα συναισθήματά του. Να το βοηθούν σε ότι αφορά τις καταθλιπτικές σκέψεις και τα αισθήματα ενοχής, προτείνοντάς του και κάποιους άλλους εναλλακτικούς τρόπους για να βλέπει τα πράγματα. Δεν πρέπει να λένε στο άτομο που βρίσκεται σε κατάθλιψη ‘αυτά που σκέφτεσαι είναι βλακείες και δεν ισχύουν’ αλλά να προσπαθήσουν μαζί του να βρουν νέους τρόπους σκέψης.
ΚΑΛΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΑΤΟΜΟ ΝΑ ΕΧΕΙ ΑΠΟΦΑΣΙΣΕΙ ΑΠΟ ΠΡΙΝ ΤΙ ΑΚΡΙΒΩΣ ΘΑ ΚΑΝΕΙ ΟΤΑΝ ΞΕΚΙΝΗΣΟΥΝ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΝΑ ΕΧΕΙ ΕΝΑ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ ΣΧΕΔΙΟ ΣΤΟ ΜΥΑΛΟ ΤΟΥ. ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥ ΒΟΗΘΗΤΙΚΟ ΝΑ ΕΧΕΙ ΚΑΤΑΓΡΑΨΕΙ ΑΠΟ ΠΡΙΝ ΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΘΑ ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΕΙ ΩΣΤΕ ΝΑ ΤΑ ΔΙΑΒΑΣΕΙ ΚΑΙ ΝΑ ΤΑ ΕΦΑΡΜΟΣΕΙ ΑΜΕΣΩΣ ΜΟΛΙΣ ΧΡΕΙΑΣΤΕΙ.
Μανία: Η μανία χαρακτηρίζεται από έντονο συναίσθημα ευφορίας, υπερκινητικότητα, διέγερση, σταδιακά αυξανόμενο ρυθμό ομιλίας. Το άτομο νιώθει χαρά, είναι γεμάτο αυτοπεποίθηση, θέλει να κάνει πολλά πράγματα και νιώθει πολύ δυνατό και με εξαιρετικές ικανότητες. Μερικές φορές μπορεί να πιστεύει ότι έχει ικανότητες ή ιδέες που μπορούν να σώσουν τον κόσμο. Πολύ συχνά ωστόσο το άτομο που βρίσκεται στην φάση της μανίας είναι ευερέθιστο, θυμώνει εύκολα και έντονα και απογοητεύεται εξίσου εύκολα. Συχνά νιώθει θυμό επειδή οι άλλοι δεν είναι σε θέση να ακολουθήσουν τους έντονους ρυθμούς του.
Τα άτομα στην φάση της μανίας έχουν ελαττωμένη ανάγκη για ύπνο. Μπορεί να κοιμούνται μόνο 3 ώρες κάθε μέρα και παρ’ όλα αυτά να νιώθουν γεμάτοι ενέργεια και ζωντάνια. Η ομιλία τους είναι γρήγορη, περνούν από το ένα θέμα στ άλλο, είναι δύσκολο να τους διακόψει κανείς, μιλούν δυνατά. Έχουν δυσκολία στο να συγκεντρωθούν σε μία συζήτηση και συνήθως είναι σαν να αγνοούν τελείως τον συνομιλητή τους καθώς ο λόγος τους πολλές φορές γίνεται ακατανόητος. Η δυσκολία στην συγκέντρωση εντοπίζεται και σε άλλους τομείς. Το άτομο με μανία δυσκολεύεται να παραμείνει για πολλή ώρα σε ένα χώρο. Έτσι μπορεί να περιφέρεται από δωμάτιο σε δωμάτιο, να πηγαινοέρχεται πάνω κάτω, να μετακινεί διαρκώς τα αντικείμενα που βρίσκονται π.χ. στο τραπέζι, να αφήνει στην μέση την εργασία του και να καταπιάνεται με κάτι άλλο, να ξεκινά ταυτόχρονα δύο και τρία πράγματα μαζί που ποτέ δεν ολοκληρώνει. Η προσοχή του διασπάται εύκολα και από εξωτερικούς θορύβους και ερεθίσματα.
Στην μανία χαρακτηριστικό είναι και το γεγονός ότι το άτομο πολύ συχνά εμπλέκεται σε δραστηριότητες που μπορεί να αποβούν καταστροφικές. Έτσι μπορεί να ξοδεύει αλόγιστα τα χρήματά του, να δανειστεί πολλά χρήματα τα οποία δεν θα μπορεί να ξεχρεώσει, να οδηγεί επικίνδυνα, να παρουσιάσει αυξημένη σεξουαλική δραστηριότητα με αγνώστους χωρίς να λαμβάνει μέτρα προφύλαξης κ.τ.λ.
Συμπτώματα μανίας-Αρχικά συμπτώματα μανίας :Οι σκέψεις μου έχουν αυξηθεί και έρχονται στο μυαλό μου με γρήγορο ρυθμό που δεν μπορώ να ελέγξω
Έχω αρχίσει να γίνομαι υπερκινητικός, πάρα πολύ ενεργητικός
Μιλώ περισσότερο, πιο γρήγορα και πιο δυνατά. ‘Πετάγομαι από το ένα θέμα στο άλλο’ και οι άλλοι κουράζονται από αυτό.
Νιώθω πολύ πιο σίγουρος για τον εαυτό μου, πιστεύω πολύ περισσότερο στις δυνάμεις μου, νιώθω πιο δυνατός
Κοιμάμαι λιγότερες ώρες από όσο συνήθως και δεν νιώθω κούραση. Αντίθετα η ενεργητικότητά μου είναι αυξημένη.
Νιώθω άγχος και ανησυχία
Θυμώνω πιο εύκολα και περισσότερο από όσο συνήθως
Έχω αρχίσει να κάνω ‘μεγάλα’ σχέδια. Θέλω να τα κάνω όλα μόνος μου, θέλω να ασχοληθώ με δραστηριότητες που ποτέ δεν είχα ασχοληθεί, π. χ. να γράψω λογοτεχνικά βιβλία, να ‘γυρίσω’ ταινίες, φαντάζομαι τον εαυτό μου διάσημο και όλοι να με θαυμάζουν
Το άτομο με μανία νιώθει πολύ δυνατό, χαρούμενο, αισιόδοξο και θέλει να ασχολείται διαρκώς με διάφορες δραστηριότητες οι οποίες μπορεί να είναι τελείως άσχετες μεταξύ τους (να μαγειρεύει και ταυτόχρονα να προσπαθεί να πλύνει το αυτοκίνητό του), ανούσιες για το άτομο (να αγοράζει πράγματα που ποτέ δεν θα χρησιμοποιήσει) ή και επικίνδυνες (επικίνδυνη οδήγηση, υπερβολικό ξόδεμα χρημάτων, αυξημένη σεξουαλική δραστηριότητα, κατάχρηση ουσιών). Το άτομο πρέπει μόλις αναγνωρίσει τα πρώτα συμπτώματα της μανίας (εκτός του ότι πρέπει να ειδοποιήσει τον θεραπευτή του και να ξεκινήσει την φαρμακευτική αγωγή που θα του συστήσει ο ψυχίατρος), να εμπιστευτεί ένα άτομο του περιβάλλοντός του και να του ζητήσει να κρατήσει τα κλειδιά του αυτοκινήτου του, τις πιστωτικές του κάρτες και τις κάρτες τραπεζικών συναλλαγών. Να ζητά από άτομα που εμπιστεύεται να το συνοδεύουν στα ψώνια ή στην ψυχαγωγία. Είναι σημαντικό την περίοδο αυτή το άτομο να περιορίζει τις δραστηριότητες του και όσα ερεθίσματα μπορεί να του προκαλέσουν υπερδραστηριοποίηση. Να μην ξεκινά ταυτόχρονα περισσότερες από μία δραστηριότητες και να προσπαθεί να την ολοκληρώσει πριν αρχίσει μία νέα. Να προσπαθεί να τηρεί τα ωράρια ύπνου ακόμα και με το να παραμένει στο κρεβάτι. Στην αρχή η τήρηση ενός «αυστηρού» προγράμματος θα δυσκολέψει πολύ το άτομο και θα του προκαλέσει θυμό. Σημαντική είναι η συμβολή του κοινωνικού περίγυρου του ατόμου που θα πρέπει να το στηρίξει και να το ενθαρρύνει να ακολουθήσει ένα ‘χαλαρό’ πρόγραμμα δραστηριοτήτων.
ΚΑΛΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΑΤΟΜΟ ΝΑ ΕΧΕΙ ΑΠΟΦΑΣΙΣΕΙ ΑΠΟ ΠΡΙΝ ΤΙ ΑΚΡΙΒΩΣ ΘΑ ΚΑΝΕΙ ΟΤΑΝ ΞΕΚΙΝΗΣΟΥΝ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΝΑ ΕΧΕΙ ΕΝΑ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ ΣΧΕΔΙΟ ΣΤΟ ΜΥΑΛΟ ΤΟΥ. ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥ ΒΟΗΘΗΤΙΚΟ ΝΑ ΕΧΕΙ ΚΑΤΑΓΡΑΨΕΙ ΑΠΟ ΠΡΙΝ ΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΘΑ ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΕΙ ΩΣΤΕ ΝΑ ΤΑ ΔΙΑΒΑΣΕΙ ΚΑΙ ΝΑ ΤΑ ΕΦΑΡΜΟΣΕΙ ΑΜΕΣΩΣ ΜΟΛΙΣ ΧΡΕΙΑΣΤΕΙ.
Η τήρηση ενός προγράμματος ύπνου φαίνεται να παίζει σημαντικό ρόλο στην πρόληψη υποτροπής. Το άτομο με διπολική διαταραχή είναι καλό και χρήσιμο να προσπαθεί να μην παραβαίνει το προσωπικό του πρόγραμμα ύπνου.