AIDS: ΜΙΑ ΧΡΟΝΙΑ ΝΟΣΟΣ
Συγγραφέας Ιωάννης Μπαραμπούτης Γράφτηκε στις ,
Πλησιάζει το κλείσιμο της τρίτης δεκαετίας από την εμφάνιση των πρώτων περιστατικών λοίμωξης από τον ιό της επίκτητης ανοσολογικής ανεπάρκειας (HIV), τον ιό που προκαλεί το AIDS.
Η επιδημία του AIDS έχει περάσει από πολλά στάδια.
Ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1980 σαν μια θανατηφόρα νόσος, κάτι που συνεχίστηκε μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του 1990.
Η περίοδος αυτή θα μείνει στην ιστορία ως μια άνιση μάχη της ιατρικής επιστήμης αλλά και της ανθρώπινης επιθυμίας για ζωή απέναντι σε μια μάστιγα χωρίς έλεος, έναν ιό-δολοφόνο.
Από το 1995 περίπου και μετά, με την ανακάλυψη και εξάπλωση της λεγόμενης ισχυρής αντιρετροϊικής θεραπείας (HAART), τα πράγματα άλλαξαν ριζικά. Δειλά-δειλά η ανθρωπότητα αναθάρρησε και εμφανίστηκε φως στον ορίζοντα για τους ασθενείς του AIDS.
Η θεραπεία απέτρεπε, με αποτελεσματικό τρόπο πλέον, τη σταδιακή κατάρρευση της λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος, εμποδίζοντας την εμφάνιση του AIDS.
Ακόμη και στις περιπτώσεις όπου η διάγνωση της λοίμωξης γινόταν σε προχωρημένα στάδια-με ήδη εκδηλωμένο AIDS- ο άρρωστος πλέον είχε πολύ καλύτερες πιθανότητες να βγει από το AIDS, να κατασταλεί πλήρως ο πολλαπλασιασμός του ιού στο σώμα και να δοθεί η ευκαιρία στο ανοσοποιητικό σύστημα να ανακάμψει και-σε αρκετές περιπτώσεις-να φτάσει σε επίπεδα λειτουργίας όχι πολύ διαφορετικά από αυτά ενός οργανισμού χωρίς HIV λοίμωξη.
Οι ασθενείς του AIDS είχαν πλέον προοπτική και μέλλον. Στις μέρες μας μας απασχολούν πλέον θέματα όπως τεκνοποίηση για ζευγάρια όπου ο ένας ή και οι δύο σύντροφοι είναι φορείς του ιού, μεταμόσχευση οργάνων, όπως νεφρού ή ήπατος σε φορείς του ιού, πράγματα τα οποία, λιγότερο από δέκα χρόνια πριν, θα θεωρούνταν αποκυήματα του ευρηματικού μυαλού ενός συγγραφέα βιβλίων επιστημονικής φαντασίας. Οι γιατροί δε που ασχολούνται με τη φροντίδα των ασθενών με AIDS αρχίζουν να προβληματίζονται με θέματα όπως AIDS και τρίτη ηλικία, AIDS και νόσος Alzheimer, AIDS και πρόληψη καρδιαγγειακού κινδύνου σε φορείς του ιού μεταξύ άλλων.
Στις παρακάτω παραγράφους θα γίνει προσπάθεια παράθεσης των προβλημάτων που απασχολούν τους ασθενείς με HIV λοίμωξη και τους γιατρούς τους στη σύγχρονη εποχή καθώς και μερικών στοιχείων και σκέψεων για το μέλλον.
Ισχυρή αντιρετροιϊκή θεραπεία (HAART).
Η θεραπεία αυτή, όπως ήδη ειπώθηκε, είναι διαθέσιμη από το 1996 περίπου στον κόσμο (στην Ελλάδα από το 1996-97). Πραγματικά δεν υπάρχει άλλο παράδειγμα νοσήματος στα ιατρικά χρονικά όπου μέσα σε τόσο λίγα χρόνια έχουν ανακαλυφθεί και έχουν εισαχθεί στην ιατρική πράξη τόσα πολλά φάρμακα. Από το θρυλικό AZT, το οποίο ήταν το πρώτο δραστικό φάρμακο κατά του ιού και κυκλοφόρησε το 1987, έχουμε πλέον μια πλειάδα φαρμάκων στη διάθεσή μας και ένα διαρκώς ενισχυόμενο οπλοστάσιο κατά του ιού. Τα ήδη υπάρχοντα φάρμακα επίσης όσο περνά ο χρόνος τελειοποιούνται ώστε να είναι και πιο δραστικά αλλά και καλύτερα ανεκτά από τους ασθενείς. Οι εποχές όπου οι παρενέργειες από τη θεραπεία φόβιζαν τους ασθενείς μερικές φορές περισσότερο και από το ίδιο το AIDS έχουν περάσει ανεπιστρεπτί. Ήδη στις ΗΠΑ κυκλοφορεί πλήρης αντιρετροϊική αγωγή σε ένα (!) χάπι, το οποίο αναμένεται σύντομα και στην Ευρώπη. Το χάπι αυτό, χωρίς να απευθύνεται σε όλους τους ασθενείς, είναι ένα παράδειγμα της ραγδαίας εξέλιξης που επιτελείται. Είναι σημαντικό επίσης να τονιστεί ότι, τα τελευταία 2 χρόνια, έχουν εμφανιστεί φάρμακα με εντελώς καινούριο μηχανισμό δράσης σε σχέση με τα υπάρχοντα εδώ και κάποια χρόνια.
Η εξέλιξη αυτή έχει δημιουργήσει ένα νέο κύμα αισιοδοξίας, ακόμη και για ασθενείς για τους οποίους τα ήδη υπάρχοντα φάρμακα έχουν χάσει τη δραστικότητά τους.
Δυο είναι πλέον τα μυστικά της επιτυχίας της θεραπείας του HIV και όσοι τα έχουν ανακαλύψει και εφαρμόσει αναμένονται να διατηρήσουν την υγεία τους σε πολύ καλή κατάσταση επ’ αόριστον: 1) σωστή παρακολούθηση και συνεννόηση με γιατρούς με γνώση και εμπειρία στο αντικείμενο του HIV και της θεραπείας του και 2)σχολαστικότητα ως προς τη λήψη της θεραπείας με λήψη του σωστού αριθμού και είδους χαπιών και όσο το δυνατόν τήρηση σταθερού ωραρίου λήψης (η λεγόμενη συμμόρφωση με τη θεραπεία). Υπάρχουν άπειρα παραδείγματα πλέον ασθενών –ή καλύτερα πρώην ασθενών- με HIV λοίμωξη, οι οποίοι έχουν ενσωματώσει τη λήψη της θεραπευτικής τους αγωγής στην καθημερινή τους ρουτίνα, διατηρούν κατά τα άλλα πλήρως τις δραστηριότητές τους , τις οποίες βγάζουν επιτυχώς σε πέρας και διατηρούν τον εαυτό τους σε κατάσταση καλής υγείας.
Επιπλοκές αντιρετροϊικής θεραπείας.
Παρά την τεράστια εξέλιξη ως προς την καλή ανοχή στη θεραπεία του ιού HIV, θα ήταν μάλλον απίθανο να μην υπήρχαν παρενέργειες από μια χρόνια φαρμακευτική αγωγή. Μια από τις σημαντικότερες παρενέργειες της θεραπείας είναι ακριβώς απόρροια του μακροχρόνιου χαρακτήρα της.
Αρκετά άτομα κουράζονται μετά από κάποιο διάστημα λήψης της αγωγής και εκεί ακριβώς γεννιέται ο κίνδυνος της άτακτης λήψης της αγωγής, με πιθανή συνέπεια την απώλεια της δραστικότητας των φαρμάκων και μάλιστα κάποιες φορές όχι μόνο των λαμβανόμενων εκείνη τη στιγμή αλλά και άλλων, που δεν έχουν ληφθεί ποτέ από τον ασθενή.
Άτομα που δεν καταφέρνουν να λάβουν σωστά την αγωγή τους με συνέπεια το «κάψιμο» πολλαπλών φαρμάκων κινδυνεύουν να προχωρήσουν σε AIDS ακριβώς γιατί, λόγω αδρανοποίησης των φαρμάκων, ο πολλαπλασιασμός του ιού και η βλαπτική επίδρασή του στο ανοσοποιητικό σύστημα συνεχίζονται χωρίς εμπόδιο.
Το μυστικό για την αποφυγή της δυσάρεστης αυτής κατάστασης είναι και πάλι η καλή επικοινωνία με τον ειδικό γιατρό, η ειλικρινής συζήτηση των προβλημάτων της θεραπείας και η από κοινού αντιμετώπισή τους. Σχεδόν πάντα μπορούν να βρεθούν λύσεις ή έστω να ελαχιστοποιηθούν οι απώλειες μέχρι την οριστική λύση του προβλήματος.
Πέρα από τα παραπάνω, καθένα από τα χρησιμοποιούμενα φάρμακα έχει δυνητικές παρενέργειες, κάποιες από τις οποίες μπορεί να είναι αρκετά σημαντικές.
Διακρίνονται σε αυτές που εμφανίζονται σχετικά άμεσα, για παράδειγμα προβλήματα με ερεθισμό του στομάχου ή διάρροιες, ηπατοτοξικότητα και άλλα, και σε αυτές που εμφανίζονται πιο όψιμα, για παράδειγμα, αυξήσεις της χοληστερίνης και των τριγλυκεριδίων, εμφάνιση υπέρτασης και σακχαρώδη διαβήτη, τα περίφημα σύνδρομα της λιποϋπερτροφίας και λιποατροφίας, νεφροτοξικότητα, οστεοπώρωση και άλλα.
Για το καθένα από αυτά μπορούν να ειπωθούν πολλά.
Πιστεύω ότι σε κάθε περίπτωση χορήγησης θεραπείας, το άτομο με HIV λοίμωξη και ο γιατρός του θα πρέπει να έχουν μια αναλυτική και ειλικρινή συζήτηση για τις πιθανές παρενέργειες και από πριν να υποδειχτούν τρόποι αντιμετώπισής τους.
Ένας καλά ενημερωμένος ασθενής δεν φοβάται τη θεραπεία του και θα αντιμετωπίσει καλύτερα ένα πρόβλημα. Από την άλλη, η σε υπερβολικό βάθος ενασχόληση του ασθενούς με τις πιθανές παρενέργειες μάλλον δεν βοηθά στην ψυχολογία του, η οποία θα πρέπει να είναι θετική κατά την έναρξη της θεραπείας.
Συνυπάρχοντα νοσήματα.
Απόρροια της αυξημένης πλέον επιβίωσης των ατόμων με HIV λοίμωξη είναι η εμφάνιση στα άτομα αυτά και άλλων προβλημάτων υγείας, τα οποία μπορεί να σχετίζονται ή όχι με τη HIV λοίμωξη.
Για παράδειγμα, ένα από τα συχνότερα αίτια προβλημάτων υγείας-νοσηρότητας και θνητότητας, όπως λέγεται- στην εποχή της HAART είναι οι ηπατοπάθειες. Αυτές περιλαμβάνουν- κατά κύριο λόγο- τη χρόνια ηπατίτιδα, B, C ή και τις δυο.
Θα λέγαμε ότι οι ιοί των ηπατιτίδων B και C συνεργάζονται με τον ιό HIV, αυξάνοντας τον κίνδυνο ηπατικής βλάβης, κίρρωσης του ήπατος, μέχρι και καρκίνου του ήπατος.
Ο έλεγχος για ηπατίτιδες, η θεραπεία τους-οπου είναι δυνατόν- και ο εμβολιασμός για ηπατίτιδα Β αποτελούν πλέον διεθνή πρακτική ρουτίνας για τα άτομα με HIV λοίμωξη.
Άλλα πιθανά συνυπάρχοντα νοσήματα είναι οι διαφόρων τύπων φλεγμονώδεις νόσοι του εντέρου (ελκώδης κολίτιδα, νόσος Crohn), διάφορα ρευματολογικά νοσήματα, διάφορα ψυχιατρικά νοσήματα καθώς και διαφόρων τύπων κακοήθειες (καρκίνοι).
Είναι γνωστό από πολλά χρόνια ότι άτομα με HIV λοίμωξη-ιδιαιτερα σε προχωρημένα στάδια και χωρίς θεραπεία-εχουν μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης λεμφωμάτων καθώς και σαρκώματος Kaposi.
Πέρα από αυτά όμως έχουν ανακύψει νεώτερα δεδομένα που μιλούν για αυξημένο κίνδυνο ηπατοκυτταρικού καρκινώματος (αναφέρθηκε παραπάνω), καρκίνου του πρωκτού-ειδικά σε ομοφυλόφιλους άνδρες, ενώ κάποιες αρχικές αναφορές μιλούν για πιθανώς αυξημένο κίνδυνο καρκίνου πνευμόνων, ειδικά σε καπνιστές (τα άτομα με HIV λοίμωξη καπνίζουν-δυστυχώς- σε αρκετά υψηλά ποσοστά). Ήδη αναφέρθηκε επίσης ο προβληματισμός των ειδικών στο HIV ως προς την αντιμετώπιση προβλημάτων μεγαλυτέρων ηλικιών (οστεοπώρωση, νόσος Alzheimer κ.ά), καθότι και τα νεώτερα άτομα θα φτάσουν σε μεγαλύτερες ηλικίες αλλά επίσης και μεγαλύτερης ηλικίας άτομα εκτίθενται και μολύνονται από τον ιό, ειδικά από τη στιγμή της ευρύτερης διάδοσης βοηθημάτων της σεξουαλικής δραστηριότητας.
Με την ευκαιρία, πρέπει να τονιστεί ότι φυσικά κανένα άτομο, ανεξαρτήτου ηλικίας, δεν είναι προστατευμένο από τη HIV λοίμωξη και ότι, συνήθως, η νόσος είναι πιο σοβαρή σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, τα οποία κάλλιστα μπορούν να μεταδώσουν τη νόσο και σε άλλα άτομα, εφόσον είναι σεξουαλικά ενεργά.
Τεκνοποίηση.
Με τα σημερινά δεδομένα, είναι δυνατή η τεκνοποίηση για άτομα με HIV λοίμωξη.
Στην περίπτωση HIV-θετικής γυναίκας, ακολουθούνται συγκεκριμένα βήματα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, του τοκετού και μετά έτσι ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι πιθανότητες μετάδοσης της λοίμωξης από τη μητέρα στο νεογνό.
Από το 25%, που είναι η πιθανότητα μετάδοσης στο νεογνό χωρίς καμιά αποτρεπτική παρέμβαση, έχουμε πλέον φτάσει στην εποχή μας την πιθανότητα αυτή στο 1%, ίσως και λίγο πιο κάτω.
Τονίζεται και πάλι η ανάγκη για άψογη συνεργασία της ασθενούς με τον ειδικό στη HIV λοίμωξη και το γυναικολόγο για την αίσια έκβαση της εγκυμοσύνης. Στην περίπτωση HIV-θετικού άνδρα που επιθυμεί να τεκνοποιήσει, οι διαδικασίες δεν είναι ακόμη σε ευρεία εφαρμογή στην Ελλάδα, ενώ υπάρχει ήδη αρκετή εμπειρία στο εξωτερικό.
Πρόληψη της μετάδοσης της HIV λοίμωξης.
Ήδη ειπώθηκε ότι ο ιός HIV είναι δυνατόν να προσβάλει τον οποιονδήποτε.
Ο όρος «ομάδες υψηλού κινδύνου» για HIV λοίμωξη είναι μάλλον παραπλανητικός και ήδη έχει αντικατασταθεί με τον όρο «συμπεριφορές υψηλού κινδύνου».
Άλλα δυο πράγματα πρέπει να τονιστούν με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη έμφαση:
1) ο μοναδικός ασφαλής τρόπος διάγνωσης ή αποκλεισμού της HIV λοίμωξης είναι με ειδικές εργαστηριακές δοκιμασίες. Συμπτώματα μπορεί να υπάρχουν ή να μην υπάρχουν και η παρουσία ή απουσία τους δεν υποκαθιστά την ανάγκη για εργαστηριακό έλεγχο εφόσον υπάρχει υποψία έκθεσης στον ιό.
Στα μεγάλα δημόσια νοσοκομεία της Αθήνας και άλλων μεγάλων ελληνικών πόλεων μπορεί να διενεργηθεί αυτός ο έλεγχος, με τρόπο ασφαλή και ελεγμένο και με τη συμβουλή ειδικών, αν χρειαστεί. 2) Άτομα με HIV λοίμωξη, τα οποία λαμβάνουν επιτυχή αντιρετροϊική θεραπεία, με μη ανιχνεύσιμο-όπως λέμε-φορτίο ιού στο αίμα, μπορούν-δυστυχώς- να μεταδώσουν το ιό σε άλλα άτομα εφόσον υπάρξει σεξουαλική επαφή χωρίς προφυλάξεις.
Το μήνυμα που πρέπει να κρατήσει κανείς είναι, λοιπόν, ότι η μόνη ασφαλής οδός για αποφυγή μόλυνσης από τον ιό HIV είναι η μονογαμική σχέση, ενώ σε ύπαρξη πολλαπλών συντρόφων,
επιβάλλεται η λήψη προφυλάξεων σε κάθε περίπτωση επαφής, τόσο κατά την ολοκληρωμένη επαφή όσο και κατά τη διάρκεια άλλων πρακτικών όπως του στοματικού έρωτα. Σε υποψία έκθεσης στον ιό, ο μόνος τρόπος επιβεβαίωσης ή αποκλεισμού της μόλυνσης είναι η αναζήτηση της συμβουλής από ειδικό και ο εξειδικευμένος εργαστηριακός έλεγχος.
Τέλος, είναι καλό να γνωρίζει το κοινό ότι, σε περίπτωση ισχυρής υποψίας ή βεβαιότητας έκθεσης στο ιό και εφόσον αυτή έχει γίνει τις τελευταίες 48-72 ώρες, είναι δυνατή, πάντα με τη συμβουλή ειδικού, η χορήγηση προφυλακτικής αγωγής με σκοπό τη μείωση της πιθανότητας μετάδοσης.
Η παραπάνω διαδικασία διενεργείται και πάλι σε μεγάλα νοσοκομεία που διαθέτουν μονάδα λοιμώξεων και έχουν προσωπικό εξειδικευμένο στη HIV λοίμωξη.
Μελλοντική προοπτική.
Είναι σχεδόν σίγουρο ότι η αντιμετώπιση της HIV λοίμωξης στο μέλλον θα είναι διαφορετική από τη σημερινή, όπως έχει ήδη αλλάξει αρκετές φορές.
Πέρα από τα καινούρια φάρμακα δοκιμάζονται εμβόλια, είτε για την αποτροπή μόλυνσης είτε για άτομα που ήδη έχουν τη λοίμωξη, με σκοπό την ενίσχυση της ανοσίας τους κατά του ιού.
Πρέπει να ειπωθεί όμως ότι μάλλον βρισκόμαστε ακόμα μακριά από τη στιγμή όπου η επιστήμη θα κατορθώσει την εκρίζωση του ιού από τον ανθρώπινο οργανισμό.
Η νόσος HIV λοιπόν θα συνεχίσει να μας απασχολεί τα επόμενα χρόνια, είτε το θέλουμε είτε όχι. Καθήκον των ατόμων που ασχολούνται με τη HIV λοίμωξη είναι η συνεχής επαγρύπνηση, η διατήρηση του κόσμου σε εγρήγορση ως προς την προφύλαξη από τη μόλυνση και η επαρκής ενημέρωση ως προς τα θέματα της HIV λοίμωξης, με τον επιπρόσθετο στόχο της σταδιακής απεμπλοκής του νοσήματος αυτού από το κοινωνικό στίγμα που παραδοσιακά το συνοδεύει.
Επίσης η όσο το δυνατόν αρτιότερη φροντίδα των ατόμων με HIV λοίμωξη και, τέλος, η συνεχής και εντατική ερευνητική προσπάθεια.
