Θυρεοειδής αδένας
Συγγραφέας Ανδρέας Τσάπαλος Γράφτηκε στις ,
Είναι σίγουρο ότι σχεδόν όλοι έχουν ακούσει για τον θυρεοειδή αδένα. Γνωρίζουν για τη θέση του, πιθανώς έχουν ακούσει λίγα για τη σπουδαιότητά του, περισσότερο έχουν ακούσει για τις παθήσεις του και για τα προβλήματα που δημιουργούνται! Πολλά από αυτά μπορεί να έχουν στοιχεία αλήθειας, κάποια άλλα ίσως όχι!
Tί είναι – ποιός ο ρόλος του;
Ξεκινώντας από το όνομά του θα πρέπει να πούμε ότι λέγεται “θυρεοειδής” λόγω της ομοιότητάς του με θυρεό, με έμβλημα! Έχει δύο λοβούς συνδεόμενους μεταξύ τους με τον λεγόμενο ισθμό.
Κατέχει θέση αμέσως κάτω από το λάρυγγα (το μήλο του Αδάμ), “αγκαλιάζοντας” από μπροστά και πλάγια την τραχεία και ζυγίζει σε φυσιολογικές συνθήκες περίπου 15-25 γραμμάρια.
Όμως είπαμε ότι είναι αδένας. Παράγει λοιπόν ορμόνες. Ορμόνες υπεύθυνες για την ανάπτυξη και την ρύθμιση του μεταβολισμού. Η σταθερή παροχή των θυρεοειδικών ορμονών είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη του σώματος, του εγκεφάλου, για τη ρύθμιση του μεταβολισμού και τη λειτουργική δραστηριότητα των περισσοτέρων οργάνων. Η έκκριση αυτών των ορμονών υπόκειται σε ένα σχετικά πολύπλοκο έλεγχο από την υπόφυση (TSH) και τον υποθάλαμο (TRF). Επίσης αυτορυθμίζεται με ένα σύστημα μέσα στον ίδιο τον αδένα. Οι θυρεοειδικές ορμόνες έιναι οι γνωστές σε αρκετούς θυροξίνη (Τ4) και τριιωδοθυρονίνη (Τ3). Η βάση παραγωγής τους είναι το ιώδιο, στοιχείο που φυσιολογικά το προσλαμβάνουμε με την τροφή μας (νερό, ψάρια, αλάτι, γάλα και αβγά). Με την είσοδο των ελεύθερων ορμονών στα κύτταρα αυξάνει η κατανάλωση οξυγόνου, η θερμότητα που παράγεται από το σώμα και ο ρυθμός μεταβολισμού των υδατανθράκων, λιπών και πρωτεϊνών.
Α) ΥΠΕΡΘΥΡΕΟΕΙΔΙΣΜΟΣ – ΘΥΡΕΟΤΟΞΙΚΩΣΗ
Μπορεί να προκληθεί από αυξημένη έκκριση των ορμονών από τον αδένα (διάχυτη τοξική βρογχοκήλη – νόσος Graves (Robert Graves , 1835), τοξικό αδένωμα ή τοξική πολυοζώδης βρογχοκήλη (νόσος Plummer), τοξικότητα από αμιοδαρόνη, υποφυσικούς όγκους με υπερπαραγωγή TSH κ.α.). Μπορεί επίσης να προκληθεί από άλλες ανωμαλίες που αυξάνουν τα επίπεδα των ορμονών στο αίμα χωρίς να αυξηθεί η έκκριση από τον αδένα (υποξεία θυρεοειδίτις, ψευδοϋπερθυρεοειδισμός, τεράτωμα ωοθήκης, κ.α.)
Ως βρογχοκήλη περιγράφεται η διόγκωση του αδένος. Εχει δε αυτο το όνομα επειδή αρχικά πιστευόταν ότι επρόκειτο για διόγκωση βρογχικών στοιχείων στην περιοχή του τραχήλου.
Πώς εμφανίζεται;
Οι κλινικές εκδηλώσεις που σχετίζονται με υπερθυρεοειδισμό οφείλονται στα αυξημένα επίπεδα των ορμονών στο αίμα. Μπορεί δε να είναι ήπιες ή εκσεσημασμένες, να εμφανίζουν εξάρσεις και υφέσεις. Η συχνότητα εμφάνισής εχει ως εξής :
Ταχυκαρδία (100 %)
Βρογχοκήλη (99 %), Εκνευρισμός (98 %), Δερματικές αλλαγές (97 %), Τρόμος (τρέμουλο) (97 %), Αυξημένη εφίδρωση (91 %), Υπερευαισθησία στη ζέστη (89 %), Αίσθημα παλμών (89 %), Κόπωση (88 %), Απώλεια βάρους (85 %).
Επίσης :
Δύσπνοια, συμπτώματα από τα μάτια (έκπληκτο βλέμμα, εξόφθαλμος), αυξημένη όρεξη, αυξημένος αριθμός κενώσεων, διάρροια, τριχόπτωση, κολπική μαρμαρυγή, γυναικομαστία, σπληνομεγαλία.
Στις τυπικές περιπτώσεις, οι εργαστηριακές εξετάσεις συνήθως αποκαλύπτουν μειωμένες τιμές TSH και αυξημένες T3 και free T4. Κατά την εξέταση του ασθενούς είναι πολύ σημαντικό το ιστορικό που θα καθοδηγήσει τον ιατρό στο είδος των εξετάσεων (κοινών και άλλων πιο εξιδεικευμένων) που θα χρειαστούν και τελικά στη διάγνωση και τη θεραπεία.
Αντιμετώπιση
Η θεραπεία μπορεί να περιλαμβάνει 1) αντιθυρεοειδικά φάρμακα,
2) ραδιενεργό ιώδιο (131Ι)(παιδιά και έγκυες δεν πρέπει να λαμβάνουν αυτή την αγωγή) και
3) χειρουργική εκτομή αδενικού ιστού.
Ενδείξεις για χειρουργείο μπορεί να είναι 1) η παρουσία πολύ μεγάλης βρογχοκήλης ή πολυοζώδους με μικρή πρόσληψη ραδιοφαρμάκου 2) η υποψία κακοήθους όζου 3) η θεραπεία εγκύων γυναικών και παιδιών 4) η θεραπεία γυναικών που επιθυμούν εγκυμοσύνη μεσα σε ένα έτος μετά τη θεραπεία 5) η θεραπεία ατόμων νοητικά ή ψυχολογικά προβληματικών ή ατόμων που για οποιοδήποτε λόγο δεν μπορούν να παρακολουθούνται συστηματικά για μακρό χρόνο 6) τοξικότητα από αμιοδαρόνη
Σαφώς η αντιμετώπιση πρέπει να εξατομικεύεται, λαμβάνοντας υπόψη διαφόρους παράγοντες όπως τη νόσο καθεαυτήν, τη γενική κατάσταση του ασθενούς, την ηλικία, το μέγεθος της βρογχοκήλης και τη δυνατότητα σωστής παρακολούθησης του ασθενούς.
Β) ΘΥΡΕΟΕΙΔΙΤΙΔΕΣ
Ο όρος θυρεοειδίτις αναφέρεται στην διήθηση του αδένος από φλεγμονώδη κύτταρα, προερχόμενα από διάφορες μολυσματικές ή φλεγμονώδεις νόσους.
Η φλεγμονή του θυρεοειδούς μπορεί να είναι εντοπισμένη στον αδένα ή να είναι μέρος πολυσυστηματικής εξεργασίας. Μπορεί να οξεία και αυτοπεριοριζόμενη ή χρονία και εξελικτική!
1) Αυτοάνοση Θυρεοειδίτις
Κάτω από αυτή την επιγραφή στεγάζεται ένα σύνολο από καταστάσεις που χαρακτηρίζονται από την ύπαρξη κυκλοφορούντων αντισωμάτων εναντι του θυρεοειδούς και κυττάρων ικανών να αντιδρούν με ορισμένα θυρεοειδικά στοιχεία! Σ’ αυτές τι καταστάσεις ανήκει και η θυρεοειδιτις Hashimoto. Πρόκειται για την πιο κοινή μορφή και συνήθως χαρακτηρίζεται από αύξηση του μεγέθους του αδένα, με ή χωρίς πόνο και αίσθημα τάσεως. Είναι πιο συνηθισμένη στις γυναίκες και περιστασιακά προκαλεί δυσφαγία.
Θεραπευτικά δίνονται θυρεοειδικές ορμόνες. Βιοψία δια βελόνης είναι χρήσιμη για την επιβεβαίωση της διαγνώσεως.
Χειρουργική αντιμετώπιση επιφυλάσσεται σε περιπτώσεις υποψίας κακοήθειας, πιεστικών φαινομένων και για κοσμητικούς λόγους.
2) Υποξεία θυρεοειδίτις
Είναι μια μη μικροβιακή πάθηση που χαρακτηρίζεται από οίδημα του αδένος, πόνο στην κεφαλή και το στήθος, πυρετό, αδιαθεσία, αδυναμία, αίσθημα παλμών και απώλεια βάρους. Είναι ενδεχόμενο κάποιοι ασθενείς να μην παρουσιάζουν πόνο, οπότε θα πρέπει να γίνει διάκριση από τη νόσο του Graves. Οι ορμόνες είναι φυσιολογικές ή αυξημένες και η πρόσληψη ραδιοφαρμάκου απούσα ή πολύ χαμηλή. Αυξημένη βρίσκεται, σχεδόν πάντα, η ΤΚΕ και η γαμμα σφαιρίνη.
Η νόσος είναι συνήθως αυτοπεριοριζόμενη ενώ τα συμπτώματα ανακουφίζονται με ασπιρίνη και κορτικοστεροειδή.
3) Θυρεοειδίτις Riedel
Είναι σπάνια κατάσταση και παρουσιάζεται σαν σκληρή μάζα στην περιοχή του αδένος με εκσεσημασμένη ίνωση και χρόνια φλεγμονή γύρω και μέσα στον αδένα. Αναπτύσσονται έτσι πιεστικά φαινόμενα στην τραχεία. Συνήθως υπάρχει υποθυρεοειδισμός.
Η χειρουργική αντιμετώπιση απαιτείται για την αντιμετώπιση αποφρακτικών φαινομενων της τραχείας και του οισοφάγου.
4) Οξεία πυώδης θυρεοειδίτις
Δέν ειναι συχνή και παρουσιάζεται ξαφνικά με πόνο στον τράχηλο, δυσκολία ( και πόνο) στην κατάποση, πυρετό και ρίγος. Υπεύθυνοι είναι διάφοροι μικροοργανισμοί (στρεπτόκοκκοι, σταφυλόκοκκοι, πνευμονιόκοκκοι κ.ά.). Απαιτείται χειρουργικός καθαρισμός και παροχέτευση της περιοχής.
ΘΥΡΕΟΕΙΔΙΚΟΙ ΟΖΟΙ
Το βασικό προβλημα του κλινικού ιατρού απέναντι σε έναν ασθενή με οζώδη θυρεοειδή αδένα, είναι αν η βλάβη προκαλεί συμπτώματα και αν πρόκειται για κακοήθεια ή όχι! Η διαφορική διάγνωση περιλαμβάνει καλοήθη βρογχοκήλη, κύστεις, θυρεοειδίτιδες και καλοήθεις και κακοήθεις θυρεοειδικούς όγκους.
Το ιστορικό θα πρέπει να είναι λεπτομερές και να ξεκαθαρίζει τη διάρκεια της διόγκωσης, αν αναπτύχθηκε πρόσφατα, πιθανά τοπικά συμπτώματα (όπως δυσκολία στην κατάποση, πόνο ή αλλαγές στη φωνή), αλλά και συστηματικά συμπτώματα (π.χ. αυτά του υπερθυρεοειδισμού). Το φύλο, η ηλικία, ο τόπος γέννησης, το οικογενειακό ιστορικό αλλά και το ιστορικό ακτινοβολίας της περιοχής του τραχήλου (λαιμού) είναι μέγιστης σημασίας.
Η ακτινοβολία, επί παραδείγματι, στην περιοχή κατά την παιδική ηλικία σχετίζεται με αυξημένη επίπτωση καρκίνου στην μετέπειτα ζωή. Ένας θυρεοειδικός όζος είναι πιθανότερο να είναι καρκίνος σε ένα ανδρα απ’ ότι σε μια γυναίκα και σε έναν νέο ασθενή απ’ ότι σε ένα ηλικιωμένο!
Κατά την ψηλάφηση ένας μονήρης σκληρός όζος είναι πιο πιθανό να είναι καρκίνος, ενώ οι περισσότερες πολυοζώδεις βρογχοκήλες είναι καλοήθεις.
Σε πολλούς ασθενείς η πιθανότητα καρκίνου είναι πολύ δύσκολο να αποκλεισθεί χωρίς την εξέταση του αδένα καθευτόν. Η βιοψία με βελόνη είναι σημαντική βοήθεια έμπειρου κυτταρολόγου. Βέβαια περίπου 20% των αποτελεσμάτων αναφέρονται ως αδιευκρίνιστα και περίπου 5% αυτών που δίδονται ως καλοήθη αποδεικνύονται καρκίνοι. Χρήσιμο στη διαγνωστική μπορεί να είναι το Υπερηχογράφημα, καθώς επίσης και το scanning με ραδιοφάρμακο. Μας βοηθούν στο να καταλήξουμε αν ένας αδένας έχει μονήρη ή πολλαπλούς όζους, αν είναι θερμοί (υπερπαράγουν ορμόνες), χλιαροί (φυσιολογικής λειτουργίας) ή ψυχροί (υποπαράγουν) και αν τα μορφώματα είναι κυστικά ή όχι!
Η ακτινογραφία, η Αξονική Τομογραφία αλλά και η Μαγνητική Τομογραφία μπορεί να έχουν επίσης θέση αναλόγως της περιπτώσεως.
Συνοπτικά οι βασικές ενδείξεις για χειρουργική αφαίρεση μιας οζώδους βρογχοκήλης είναι: 1) υποψία καρκίνου 2) συμπτώματα πίεσης 3) υπερθυρεοειδισμός 4) οπισθοστερνική επέκταση 5) κοσμητικοί λόγοι (παραμόρφωση της περιοχής). Μονήρεις σκληροί όζοι που εμφανίζονται ψυχροί στο scanning και συμπαγείς στο υπερηχογράφημα ή είναι ύποπτοι στην βιοψία με βελόνη, πρέπει να αφαιρούνται.
Μη επεμβατική θεραπεία ενδείκνυται σε πολυοζώδεις βρογχοκήλες και θυρεοειδιτιδα Hashimoto εκτός εάν υπάρχει κλινικά ύποπτη περιοχή, ή ο ασθενής είχε εκτεθεί σε ακτινοβολία ή αν υπήρχε οικογενειακό ιστορικό μυελοειδούς καρκινώματος
ΑΠΛΗ Ή ΜΗ ΤΟΞΙΚΗ ΒΡΟΓΧΟΚΗΛΗ
Απλή βρογχοκήλη μπορεί να είναι φυσιολογική, εμφανιζόμενη στην εφηβεία ή στη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Εμφανίζεται επίσης σε ανθρώπους περιοχών με έλλειμα ιωδίου ή σαν αποτέλεσμα λήψεως βρογχοκηλογόνων τροφών. Η παραμονή της διάχυτης βρογχοκήλης επί μακρόν οδηγεί σε σχηματισμό όζων.
Η απλή βρογχοκήλη, θεωρείται κυρίως ότι εμφανίζεται αντισταθμιστικά σε απάντηση ανεπαρκούς παραγωγής θυρεοειδικών ορμονών από τον αδένα.
Συμπτώματα είναι η ύπαρξη μάζας στον τράχηλο, δύσπνοιας ή και δυσφαγίας.
Η διάχυτη βρογχοκήλη συνήθως ανταποκρίνεται στη χορήγηση θυρεοειδικών ορμονών. Βέβαια πολλοί ασθενείς έχουν ήδη εμφανίσει όζους μέχρι την ώρα που θα αναζητήσουν ιατρική βοήθεια. Η θυρεοειδικές ορμόνες (Τ3, Τ4) είναι σε φυσιολογικά επίπεδα. Χειρουργικά επεμβαίνουμε για την ανακούφιση πιέσεων από μια μεγάλη βρογχοκήλη ή μια οπισθοστερνική βρογχοκήλη ή για να αποκλείσουμε τον καρκίνο όταν υπάρχουν ύποπτες περιοχες μέσα στον αδένα.
ΚΑΛΟΗΘΕΙΣ – ΚΑΚΟΗΘΕΙΣ ΟΓΚΟΙ ΤΟΥ ΘΥΡΕΟΕΙΔΟΥΣ
Καλοήθεις θυρεοειδικοί όγκοι μπορεί να είναι αδενώματα, τερατώματα, κύστεις ή εντοπισμένη θυρεοειδίτις.
Τα αδενώματα είναι συνήθως μονήρη με κάψα και πιέζουν τον παρακείμενο αδενικό ιστό.
Λόγοι για χειρουργική εκτομή είναι η υποψία καρκίνου, υπερλειτουργία που προκαλεί υπερθυρεοειδισμό και κοσμητικοί.
Από την άλλη πλευρά οι κακοήθεις όγκοι κατατάσσονται σε ένα σχετικά ευρύ φάσμα, που περιλαμβάνει θηλώδη, θηλακιώδη, μυελοειδή και αδιαφοροποίητα (αναπλαστικά) αδενοκαρκινώματα. Κάθε ένα έχει διαφορετική βιολογική συμπεριφορά εξαρτώμενη από τον ιστολογικό του τύπο.
Η θεραπεία είναι κατ’ εξοχήν η χειρουργική αφαίρεση, συνοδευόμενη από λεμφαδενικό καθαρισμό, λήψη ραδιενεργού ιωδίου, ακτινοβολία ή χημειοθεραπεία ανάλογα με το είδος της κακοήθειας.
Συνοπτικά
Η σπουδαιότητα του θυρεοειδούς αδένος για τη ζωή μας επιβάλλει σχολαστικό έλεγχο και παρακολούθηση στην περίπτωση παρουσίας οποιωνδήποτε συμπτωμάτων ή σημείων που αποδίδονται σε διαταραχή της λειτουργίας ή της μορφολογίας του. Ο ειδικός ιατρός (ενδοκρινολόγος και χειρουργός) είναι ο μόνος που μπορεί να βοηθήσει υπεύθυνα να διαγνωσθεί και να λυθεί το πρόβλημα έγκαιρα! Αναβολές και εμπειρικές “θεραπείες”, πρέπει να είναι έξω από την πρακτική μας. Η αντιμετώπιση μπορεί να είναι σχετικά εύκολη και απλή σε πρώιμα στάδια ενώ μπορεί να γίνει σαφώς δυσκολότερη αργότερα!
