ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΑΣΘΕΝΗ ΜΕ ΚΟΛΟΣΤΟΜΙΑ: Ο ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΤΗ
Συγγραφέας Χαμαϊδή Σαρακατσιάνου Γράφτηκε στις ,
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Όταν το άτομο έρχεται αντιμέτωπο με τον καρκίνο, η διατήρηση της ελπίδας και της προσδοκίας για μια ευνοϊκή έκβαση, είναι έννοιες ζωτικής σημασίας για την αντιμετώπιση της αλλαγής της σωματικής εικόνας και τις ψυχολογικές της επιπτώσεις, την συνέχιση των καθημερινών δραστηριοτήτων, την διατήρηση ενός λειτουργικού ρόλου μέσα στην οικογένεια, τη βελτίωση του επιπέδου της ποιότητας ζωής.
Ο καρκίνος του παχέος εντέρου αποτελεί την δεύτερη αιτία θανάτου από καρκίνο στις βιομηχανικά ανεπτυγμένες χώρες, ευθυνόμενος για το 11% των θανάτων από αυτόν (1, 2, 3) Υπολογίζεται ότι στην Ευρώπη πεθαίνουν περίπου 60.000 άτομα από τα 150.000 με καρκίνο παχέος εντέρου που διαγιγνώσκονται ανά έτος. (3,4) Στην Ελλάδα κάθε χρόνο προσβάλλονται από καρκίνο 15.000 άνδρες, εκ των οποίων το 5,57% (δηλαδή 836 άτομα περίπου) από καρκίνο παχέος εντέρου και 11.500 γυναίκες από τις οποίες το 7,15% (δηλαδή 823 άτομα περίπου) τον ίδιο καρκίνο (3,5), συνολικά 1.659 άτομα κάθε χρόνο.
Η θεραπεία εκλογής είναι χειρουργική. (6) Η δημιουργία μόνιμης κολοστομίας συνεπάγεται για τον άνθρωπο απώλειες και αλλαγές, που μπορεί να είναι βιολογικές, ψυχολογικές και κοινωνικές..(3,7) Πολλοί ασθενείς (92%) έχουν αρνητική αντίληψη της καταστάσεώς τους, εξ αιτίας της οποίας νομίζουν ότι δεν μπορούν πλέον να ζήσουν μια φυσιoλoγική και δραστήρια ζωή. (8,9)
ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ
Κάθε άρρωστος με στομία ,στο νοσοκομείο έχει τη φροντίδα και την υποστήριξη του νοσηλευτικού προσωπικού. Στη διάρκεια αυτή είναι σημαντικό να προετοιμάζεται για τη ζωή στο σπίτι του , όπου εκεί η υποστήριξη μπορεί να είναι λιγότερο διαθέσιμη.
Γι’ αυτό λοιπόν καθήκον του νοσηλευτή είναι η ενημέρωση και διδασκαλία του ασθενή σχετικά με την ιδιαιτερότητα του, έτσι ώστε βγαίνοντας από το νοσοκομείο να αντιμετωπίσει όσο το δυνατόν λιγότερα προβλήματα. Αυτά για τα οποία θα ενημερώσουμε και θα διδάξουμε τον άρρωστο αναπτύσσονται παρακάτω.
ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ
Η αντίληψη του σωματικού του ειδώλου όχι απλά απειλείται, αλλά είναι πραγματικότητα με όλες τις ψυχολογικές επιπτώσεις, όχι μόνον στο ίδιο το άτομο αλλά και στο περιβάλλον του. Συχνά ο ασθενής βιώνει αισθήματα άγχους, άρνησης, οργής, θυμού απόρριψης, ζήλιας για τους υγιείς ανθρώπους, ενοχής για την παρούσα κατάσταση της υγείας του, φόβο για την εξέλιξή της. Είναι λοιπόν καθήκον του νοσηλευτή:
Να παρέχει εξατομικευμένη πληροφόρηση, προσαρμοσμένη στις ανάγκες του κάθε ασθενή.
Να δημιουργήσει κλίμα εμπιστοσύνης, να τον στηρίξει ψυχολογικά, να τον ενθαρρύνει να εκφράσει τα συναισθήματά του.
Να αποσαφηνίσει απορίες, παρερμηνείες και προκαταλήψεις.
Να τονίσει ότι χιλιάδες είναι οι άνθρωποι που βρέθηκαν στην θέση του και ένοιωσαν τους ίδιους φόβους. Κι όμως έχουν αναρρώσει πλήρως και συνεχίζουν τις καθημερινές τους δραστηριότητες.(7,10)
ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΚΟΛΟΣΤΟΜΙΑΣ
Σωστή επιλογή του σάκου συλλογής κοπράνων σύμφωνα με τις ανάγκες του ασθενή
Σωστή επιλογή της βάσης ανάλογα με το στόμιο
Σωστή περιποίηση του δέρματος(Χρήση καθαριστικών που σέβονται το pH του δέρματος, καλό σκούπισμα, χρήση ειδικών σκευασμάτων για αποφυγή ερεθισμού)
Επίδειξη υποκλυσμού, εφόσον η μέθοδος αυτή ταιριάζει στον ασθενή.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ερεύνα στο IPO (Ongology intitute of Portugal) έδειξε ότι χρειάζονται 4 μόνο μέρες για να εκπαιδευτεί στην περιποίηση της στομίας ένας ασθενής. Τέσσερις μέρες που θα βελτιώσουν την υπόλοιπη ζωή του. (11,12)
ΔΙΑΤΡΟΦΗ
Αποφυγή πολυφαγίας και ακατάστατων γευμάτων, καλή μάσηση της τροφής.
Εξατομίκευση της δίαιτας, ώστε να είναι πλήρης και να μην δημιουργεί διάρροια ή δυσκοιλιότητα
Ισορροπημένη διατροφή χαμηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά με μέτρια λήψη ινών. Τα φρούτα ,οι χυμοί τους και οι ντομάτες μπορεί να προκαλέσουν συχνές κενώσεις. Η μπύρα μπορεί να ενεργήσει ως υπακτικό και να δημιουργήσει αέρια
Άφθονη λήψη υγρών- τουλάχιστον 6 ποτήρια ημερησίως.
Απολαύστε το φαγητό σας. (13,14)
ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ
Αποφυγή πολύ εφαρμοστών ρούχων και χρήση αξεσουάρ στην περιοχή της στομίας (ζώνες τιράντες), τα οποία μπορεί να προκαλέσουν δυσφορία. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί μαγιό. Για τους άνδρες είναι προτιμότερο με σορτς και για τις γυναίκες με φούστα. (13,14,15)
ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΥΓΙΕΙΝΗ
Ο ασθενής μπορεί να πλυθεί και να κάνει μπάνιο όπως το συνήθιζε, με ή χωρίς τον σάκο ή τη βάση. Η επαφή του στομίου με το νερό δε δημιουργεί κανένα πρόβλημα και δεν θα αισθανθεί καμία ενόχληση. (16)
ΕΡΓΑΣΙΑ
Σε περίπτωση που η εργασία του αφορά άρση βαρέων αντικειμένων τότε θα πρέπει να περιμένει μέχρι να υπάρξει πλήρης ίαση των κοιλιακών μυών για να επανέλθει σε αυτήν. Η γρήγορη αποκατάσταση είναι μεγάλης σημασίας για τον ασθενή και την οικογένεια του, ώστε να αποφευχθεί το άγχος της μακροχρόνιος απουσίας και απραξίας. (15,16) Ένα πολύ μεγάλο ποσοστό ασθενών (96%) με κολοστομία αισθάνεται αδυναμία ανταπόκρισης στον ρόλο τους, όχι μόνον ως παράγοντα οικονομικής στήριξης της οικογένειας, αλλά και ως προς την ανατροφή των παιδιών, τις σπουδές τους, την οικονομική ενίσχυση και αποκατάστασή τους. (3,8).
ΑΘΛΗΣΗ
Ο μόνος κίνδυνος είναι να τραυματιστεί η στομία, που σημαίνει ότι τα «σκληρά»αθλήματα καλό θα ήταν να αποφεύγονται. Ενημερώνουμε τον ασθενή ότι υπάρχουν ειδικά εξαρτήματα στήριξης του σάκου τα οποία τον απαλλάσσουν από το πιθανό άγχος ότι το τρέξιμο το κολύμπι ή κάποια άλλη αθλητική δραστηριότητα θα προκαλέσει απώλεια του σάκου και «ατύχημα ». (15,16)
ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΕΣ ΣΧΈΣΕΙΣ
Η αλλαγή της εικόνας του σωματικού ειδώλου, η απώλεια της ελκυστικότητας, η αίσθηση δυσοσμίας και του ατυχήματος είναι παράγοντες που επιδρούν ψυχολογικά μιας ομαλής σεξουαλικής ζωής. Ο νοσηλευτής πρέπει να καθησυχάσει τον ασθενή και να τον ενθαρρύνει να συζητήσει για την στομία με τον ερωτικό του σύντροφο καθώς η σεξουαλική λειτουργία των κολοστομημένων ασθενών ποικίλλει από πλήρη ικανότητα μέχρι πλήρη ανικανότητα. Σε πολλές περιπτώσεις η ικανότητα αυτή ξαναποκτάται κάτι που μπορεί να απαιτήσει και δύο χρόνια. .(13,15,16)
ΕΓΚΥΜΟΣΥΝΗ
Η στομία δεν αποτελεί αντένδειξη για μια επιτυχή εγκυμοσύνη.Το μέγεθος της αλλάζει καθώς προχωρεί η εγκυμοσύνη και, μαζί με τη μεταβολή στο σχήμα της κοιλιάς, μπορεί να απαιτηθεί προσαρμογή στο χρησιμοποιούμενο υλικό. (13)
ΤΑΞΙΔΙΑ
Η κολοστομία δεν εμποδίζει τον ασθενή να ταξιδεύσει. Προσεχτική συγκέντρωση των απαραίτητων υλικών ,προσεκτική έκλογη του είδους ταξιδιού και διαμονής και τα προβλήματα λύνονται. (14,16)
ΟΣΜΕΣ
Ενημερώνουμε τον ασθενή ότι όλοι οι νέοι σάκοι κολοστομίας περιέχουν φίλτρο από ενεργό άνθρακα που φυλακίζει τις οσμές και ότι κυκλοφορούν στο εμπόριο αποσμητικές πούδρες και σπρεϋ που δρουν πολύ αποτελεσματικά. Καλό είναι να αποφεύγονται τροφές όπως ψάρι, αυγά, κρεμμύδια, πράσινα λαχανικά τυρί φασόλια αγγούρια.. Ενώ το γιαούρτι, ο χυμός ενός είδους μούρου, το αποβουτυρωμένο γάλα και η λήψη δισκίων υποανθρακικού ή υπογαλλικού βισμούθιου την ώρα του φαγητού και προ του ύπνου μειώνουν τις οσμές. (13,14,15,16)
ΑΕΡΙΑ
Συμβουλεύουμε τον ασθενή:
Να αποφεύγει να καταπίνει αέρα ενώ τρώει.
Να μην μιλάει ενώ τρώει.
Να αποφεύγει τα ανθρακούχα ποτά.
Να έχει κανονικά γεύματα.
Να αποφεύγει τροφές όπως: πράσινα λαχανικά, φρούτα, καρύδια, μπιζέλια κρεμμύδια, ραδίκια, αυγά, φασόλια.. (13,14,16)
ΔΙΑΡΡΟΙΑ
Η διάρροια μπορεί να προκληθεί από γαστρεντερίτιδα ή άλλες εντερικές μολύνσεις, από τα φάρμακα ή από διάφορες τροφές. Συνιστάται η κατανάλωση υγρών και να αποφυγεύγονται έντονα καρυκευμένες τροφές, σοκολάτα , φασόλια, μπιζέλια δαμάσκηνα, φρούτα και λαχανικά, ακόμα και ο χυμός τους. (14,16)
ΔΥΣΚΟΙΛΙΟΤΗΤΑ
Στη δυσκοιλιότητα συνιστάται η κατανάλωση περισσότερων λαχανικών και φρούτων, καθώς και η αποφυγή προϊόντων γάλακτος και τροφών όπως τα πορτοκάλια, οι ξηροί καρποί, τα σπαράγγια και τα μανιτάρια. Η άσκηση βοηθά στην κινητοποίηση του εντέρου. (16)
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΜΕ ΤΟ ΣΤΟΜΙΟ:
Οπισθοχώρηση στομίου.
Δημιουργία κήλης.
Πρόσπτωση.
Αιμορραγία. (16)
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Ο έλεγχος της στομίας, η επιστροφή στην πλήρη κοινωνική και επαγγελματική ζωή, η καλή φυσική και ψυχολογική κατάσταση είναι στοιχεία μιας παρατεταμένης διεργασίας με την οποία ο νοσηλευτής μπορεί να συμβάλλει καθοριστικά στη μετέπειτα πορεία της ζωής του αρρώστου, αλλά και στη βελτίωση της ποιότητας Σχετικές έρευνες αποδεικνύουν ότι οι ασθενείς, που τους έγινε διδασκαλία πριν και μετά την χειρουργική επέμβαση, παρέμειναν λιγότερο χρόνο στο νοσοκομείο, παρουσίασαν λιγότερες μετεγχειρητικές επιπλοκές, υπέφεραν λιγότερο πόνο, και επανήλθαν στο κοινωνικό σύνολο και τις φυσιoλoγικές τους δραστηριότητες, πιο σύντομα από αρρώστους που δεν τους έγινε καμία διδασκαλία(17,18).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Κουράκλης, Γ. Κατευθυντήριες οδηγίες για την πρώΙμη διάγνωση του καρκίνου του παχέος εντέρου. Ιατρική 1999, 75 (3): 199-200.
Πατίκος, Κ. & Καραμανώλης, Δ. Σύγχρονες απόψεις στην πρόληψη του καρκίνου του παχέος εντέρου. Ιατρική 2000, 78 (6): 546-550.
Μετεκπαιδευτικά Σεμινάρια Νοσηλευτικής και Ψυχοκοινωνικής Ογκολογίαςτης Ελληνικής Αντικαρκινικής Εταιρείας, Αθήνα 2004. Σελ.429-450,451-464.
Κουρούσης, Χ. Πρόοδοι στην χημειοθεραπεία του καρκίνου του παχέος εντέρου. Ιατρική 2001, 79 (2): 141-147.
Πανελλήνιος Ιατρικός Σύλλογος. Ευρωπαϊκή Εβδομάδα Πρόληψης και Έγκαιρης Διάγνωσης του Καρκίνου. Ιατρικό Βήμα 1998, 61:16.
Μπεσμπέας, Σ. Εκτίμηση της θεραπευτικής πρακτικής στον καρκίνο του παχέος εντέρου ορθού. Ογκολογική Ενημέρωση 2000, 2 (1) : 36-38.
Dirolf, J & Banovic, J. Addressing the need of families of cancer patients. Oncology Nursing Forum 1989, 16 (Suppl 2): 208.
Σαββοπούλου, Γ. Διερευνητική μελέτη των προβλημάτων και αναγκών των ασθενών με κολοστομία σε χειρουργηθέντα καρκίνο του παχέος εντέρου. Διδακτορική Διατριβή, Αθήνα 1991.
Σαββοπούλου, Γ. Μόνιμη κολοστομία: Δεν είναι το μοναδικό πρόβλημα. Νοσηλευτική 2001, 40 (1): 94-103.
Παπαδάτου Δ, Αναγνωστόπουλος Φ., Η ψυχολογία στο χώρο της υγείας, Εκδόσεις Ελληνικά γράμματα, Αθήνα 1997. Σελ 113,115,118.
www.coloplast.gr
Morais I., Educating ostomy patients in self care during the hospitalization period. Helios 2006,13(02): 3-6.
Σαχίνη-Καρδάση, Α., Πάνου Μ,. Παθολογική κ Χειρουργική Νοσηλευτική II, Εκδόσεις Βήτα, Αθήνα 2000. Σελ 424-425.
www.clinimed.org.uk
www.mayoclinic.com
Coloplast. Ενημερωτικό υλικό, «Ζώντας με κολοστομία». Σελ 17-21.
Bryant, D. Changing an ostomy appliance. Nursing 2000, 30 (11): 51-53.
Winslow, Ε. Patient education materials.American Journal of Nursing 2001, 101(10): 33-38.
