Κατάθλιψη μετά τη Γέννα: Το Οξύμωρο Σχήμα
Συγγραφέας Σοφία Χατζηδημητρίου Γράφτηκε στις ,
Όσο χαρμόσυνη κι αν είναι η έλευση ενός παιδιού, δεν παύει να προκαλεί βαθειές και εν δυνάμει επικίνδυνες ανατροπές στην ζωή μιας μητέρας. Αυτή η συνύπαρξη αντικρουώμενων συναισθημάτων μπορεί να φαίνεται παράδοξη με την πρώτη ματιά, είναι όμως απόλυτα φυσιολογική και αποτελεί μια ακόμα εκδοχή – ίσως την λιγότερο διακριτή – ενός οξύμωρου σχήματος που μας συνοδεύει από την αρχή της ζωής μας.
Η λοχεία, η περίοδος που διανύει μια γυναίκα αμέσως μετά τη γέννηση του παιδιού της, είναι μια περίοδος φορτισμένη με προσδοκίες, ανησυχίες, αγωνία, αφοσίωση, κούραση και άλλα συναισθήματα που προκαλούν στρες. Παράλληλα, όμως, είναι καλυμένη μ’ένα πέπλο μυστηρίου και απομονωτισμού, πίσω από το οποίο η ψυχολογική κατάσταση μιας μητέρας συχνά επιδεινώνεται καταλήγοντας στη λεγόμενη επιλόχεια κατάθλιψη.
Η ενασχόληση της μητέρας με το βρέφος της γίνεται συνήθως με μια αποκλειστικότητα που θα έλεγε κανείς ότι εκείνη επιδεικνύει πλήρη αδιαφορία για τον κόσμο γύρω της. Τα άτομα που φροντίζουν τη μητέρα για να φροντίσει στη συνέχεια εκείνη το μωρό της, καλώς εχόντων των πραγμάτων, της προσφέρουν μια τέτοια πρακτική και συναισθηματική στήριξη ώστε η ίδια να μη χρειαστεί να αποσπάσει την προσοχή της απo την φροντίδα του μωρού αλλά και του εαυτού της.
Το πραγματικό και συναισθηματικό περιβάλλον λοιπόν της γυναίκας πρέπει να είναι τέτοιο ώστε να αντισταθμίζει την παραίτησή της από κάθε άλλη συναισθηματική επένδυση για χάρη του νεογέννητου παιδιού της. Ταυτόχρονα, βασική προϋπόθεση για την ομαλή πορεία της περιόδου της λοχείας είναι η συναισθηματική ετοιμότητα της μητέρας να φέρει στον κόσμο ένα παιδί. Αυτή εξαρτάται όχι μόνο από πρακτικούς, κοινωνικο-οικονομικούς παράγοντες, αλλά επίσης από το συναισθηματικό δίχτυ προστασίας που απλώνει το οικογενειακό περιβάλλον της μητέρας, και σαφώς από τη δική της ψυχολογική διάθεση απέναντι σε ένα γεγονός τόσο καθοριστικό για τη ζωή της.
Επικίνδυνες Συνέπειες
Όσο περισσότερες από τις προϋποθέσεις για μια ομαλή περίοδο λοχείας διαταραχθούν, τόσο μεγαλύτερο κίνδυνο διατρέχει η μητέρα να εμφανίσει επιλόχεια κατάθλιψη, μια ψυχική νόσο τόσο σημαντική που δύναται στις χειρότερες περιπτώσεις να οδηγήσει σε ψύχωση, αυτοκτονία ή και παιδοκτονία. Συνεπώς αυτό το θέμα αφορά όχι μόνο τις γυναίκες που ενδιαφέρονται να τεκνοποιήσουν, αλλά και όλους εμάς που τις συναναστρέφονται και σχετίζονται μαζί τους με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο. Η επιλόχεια κατάθλιψη επηρεάζει την ίδια τη γυναίκα που τη βιώνει, το βρέφος της, το οποίο «ρουφάει» τον ψυχισμό και τη διάθεση της μητέρας του σαν σφουγγάρι, το άμεσο οικογενειακό αλλά και το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον της. Όσον αφορά τώρα στην Υγεία και στις οικονομικές και κοινωνικές προεκτάσεις της, μόνο η πρόληψη και έγκαιρη αντιμετώπιση μπορούν να διασφαλίσουν ότι η μητέρα δεν θα γίνει χρόνια παθούσα ψυχικών διαταραχών, το παιδί δεν θα επακολουθήσει στα χνάρια της, και η οικογένεια δεν θα καταρρεύσει κάτω απο το βάρος μιας ανεξέλενκτης συναισθηματικής πρόκλησης.
Καθοριστικοί Παράγοντες
Ας δούμε όμως λίγο πιο αναλυτικά ποιοί είναι αυτοί οι τόσο καθοριστικοί παράγοντες στην προδιάθεση κατ’αρχήν και στην εξέλιξη κατά δεύτερον μιας τόσο δυσάρεστης ψυχικής διαταραχής που έρχεται να πλήξει τη μητέρα και την οικογένεια σε μια τόσο ευτυχισμένη στιγμή της ζωής τους – αυτή της γέννησης μιας νέας ανθρώπινης ύπαρξης. Είναι το οξύμωρο αυτό σχήμα που διαγράφεται στην επιλόχεια κατάθλιψη που το καθιστά ακόμη δυσκολότερο να κατανοήσουμε τη διαταραχή αλλά και να τη διαχειριστούμε.
Η προσδοκία των περισσοτέρων από εμάς είναι πως η μητέρα οφείλει να είναι πανευτυχής για το χαρμόσυνο γεγονός της τεκνοποίησης και πως τίποτα δεν μπορεί να κλονίσει το μητρικό της ένστικτο. Σε τί όμως συνίσταται αυτό το μητρικό ένστικτο; Είναι όντως εξ’ορισμού καλοήθες ή επηρεάζεται από την ψυχολογική κατάσταση και συναισθηματική ανάπτυξη της μητέρας; Εάν το περιβάλλον της μητέρας όσο εκείνη ήταν παιδί υπήρξε συναισθηματικά διαταραγμένο και ο ορισμός του ‘σχετίζεσθαι’ υπήρξε ποτισμένος από βίαιη, ανισόρροπη, εκβιαστική, απόμακρη, αποπλανητική και γενικότερα παθολογική συμπεριφορά, οι πιθανότητες να κληροδοτηθεί αυτή η παθολογία στην επόμενη γεννιά είναι σημαντικά αυξημένες. Μια μητέρα που έχει βιώσει την δική της μητέρα ως απόμακρη και τιμωρητική, για παράδειγμα, έχει υποσυνείδητα διαμορφώσει το δικό της τρόπο συσχέτισης με τους γύρω της πάνω σε αυτό το μοντέλο. Όσο και αν συνειδητά προσπαθεί να πράξει διαφορετικά σε σχέση με αυτό που βίωσε, πιθανό είναι να τεθούν σε λειτουργία υποσυνείδητοι μηχανισμοί άμυνας, χρωματισμένοι από το απόμακρο και τιμωρητικό παρασκήνιο της ζωής της σε μια περίοδο τόσο έντονη συναισθηματικά, όπως η λοχεία.
Επίσης, η γέννηση ενός βρέφους συνοδεύεται με τη σχεδόν αποκλειστική εστίαση προσοχής και φροντίδας σε αυτό από τον περίγυρο. Μία γυναίκα ανασφαλής συναισθηματικά ενδέχεται να αισθανθεί απειλούμενη από το γεγονός αυτό και να κατακλυστεί με συναισθήματα ζήλειας και ανταγωνισμού που μπορεί να της δημιουργήσουν επιπλέον συναισθήματα ενοχής και απαξίωσης για τον εαυτό της. Δεν είναι καθόλου εύκολο να μοιραστεί κανείς τέτοια συναισθήματα, πράγμα που συχνά οδηγεί στην απομόνωση της μητέρας, ενισχύοντας τα ήδη υπάρχοντα προβλήματα.
Ο Ρόλος του Πατέρα
Παράλληλα, το πώς έχει γαλουχηθεί ο πατέρας και συνεπώς το δικό του ψυχολογικό κληροδότημα παίζουν κυρίαρχο ρόλο στον τρόπο με τον οποίο ο ίδιος σχετίζεται με τη μητέρα. Εάν είναι και εκείνος ανασφαλής και ευάλωτος, δεν αποκλείεται να ανταγωνιστεί το βρέφος για την προσοχή της μητέρας και με αυτό τον τρόπο να αποξενώσει τη σύντροφό του ή να εντείνει προβλήματα που εκείνη αντιμετωπίζει. Αν επίσης δεν έχει συναίσθηση της ψυχολογικής κατάστασης της συντρόφου του, εκείνη είναι πιθανόν να νιώσει ακόμα πιο απομονωμένη και αβοήθητη. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο ότι σε οικογένειες με προϋπάρχουσα τάση για βία ή μια λανθάνουσα επιθετικότητα αυτή μπορεί να εκδηλωθεί για πρώτη φορά σε περίοδο λοχείας ή και κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
Αποχωρισμοί – Απώλειες
Ακόμα και αν το ζευγάρι χαίρει μιας υγειούς ψυχικά παιδικής ηλικίας και αρκετά καλής συναισθηματικής εξέλιξης μπορεί παρόλα αυτά να προκύψουν επιπλοκές που αφορούν στον απόηχο των τρομερών αλλαγών που έχουν επέλθει αλλά και συνεχίζουν να λαμβάνουν χώρα με τη γέννηση ενός παιδιού. Ο λατινικός όρος της επιλόχειας κατάθλιψης είναι ‘post partum depression’ που σημαίνει η ‘μετά τον αποχωρισμό κατάθλιψη’. Βρίσκω αυτόν τον όρο ιδιαίτερα εύστοχο για την περιγραφή της νόσου, με την έννοια ότι τη γέννηση ενός παιδιού ακολουθεί ένας μεγάλος αριθμός αποχωρισμών. Ο αποχωρισμός από το βρέφος που κυοφορούταν και το οποίο ήταν υπό την προστασία και τον έλεγχο της μητέρας του, ένα βρέφος που η μητέρα αντιλαμβανόταν ως κομμάτι της και το οποίο καλείται να διαφοροποιηθεί από αυτήν με τη γέννησή του. Ο αποχωρισμός από τον σύντροφο ώς την πρωταρχική πηγή ευχαρίστησης και το μοναδικό στόχο εκτόνωσης ενέργειας μέσα στην οικογένεια. Ο αποχωρισμός από μια διαφορετική ζωή η οποία ποτέ πια δεν θα υπάρξει όπως πριν. Ο αποχωρισμός από έναν πιο εγωκεντρικό και ναρκισσιστικό τρόπο ύπαρξης. Ακόμα και η απώλεια μιας βραδιάς καλού ύπνου, όσο πεζή και δευτερεύουσα κι αν ακούγεται, είναι όμως σημαντική και μπορεί ψυχολογικά να διαταράξει τη γυναίκα που αισθάνεται άυπνη, κουρασμένη, ανύμπορη. Το σώμα της γυναίκας επίσης συχνά αλλάζει χωρίς ολική επαναφορά και καμιά φορά τα σωματικά τραύματα μιας εγκυμοσύνης μπορεί να ασκήσουν καθοριστικές επιρροές – και πάλι λοιπόν έχουμε αποχωρισμό από μια προτύτερη, γνώριμη κατάσταση.
Συμπτώματα – Θεραπεία
Προϋπόθεση για την διαχείρηση του ‘αποχωρισμού’ και της ‘απώλειας’ είναι να μπορεί η μητέρα να ‘πενθήσει’ επαρκώς για ό,τι αφήνει πίσω. Το να είναι προετοιμασμένη ψυχικά για αυτό σαφώς θα διευκολύνει την πορεία της μέσα στην περίοδο της λοχείας. Τα θέματα που μπορεί να καθηλώσουν μια λεχόνα σε ψυχολογικά αδιέξοδα είναι τόσο περίπλοκα και ξεχωριστά από γυναίκα σε γυναίκα που συχνά χρειάζεται η βοήθεια ενός ειδικού για να μπορέσει η νέα μητέρα να εξερευνήσει τις δυσκολίες της και να ανακάμψει από αυτές, γεγονός που θα λειτουργήσει σαν θεραπευτικό ντόμινο στο νεογέννητο παιδί της και στην οικογένειά της. Οι γυναικολόγοι-μαιευτήρες αλλά και όσοι περιβάλλουν τις έγκυες και λεχόνες οφείλουν να είναι ευαισθητοποιημένοι σε αυτά τα ζητήματα και να μπορούν να παραπέμψουν κατάλληλα τη νέα μητέρα σε κάποιον ειδικό όταν υπάρχει υπόνοια επιλόχειας κατάθλιψης.
Τα συμπτώματα αυτής μπορεί να είναι έντονη θλίψη, άρνηση ενασχόλησης με το παιδί ή επιθετικότητα προς αυτό, διαταραχές διατροφής και απρόσμενες διακυμάνσεις βάρους, διαταραχές ύπνου, απώλεια ευχαρίστησης σε πράγματα που προτύτερα θα ευχαριστούσαν τη γυναίκα και ευσυγκινησία χωρίς προφανείς λόγους. Οι ορμονολογικές διακυμάνσεις δύναται να εντείνουν αυτά τα συμπτώματα, δεν αποτελούν όμως την αποκλειστική αιτιολογία όπως ενίοτε θεωρείται. Εξ’ού και η ανάγκη για ψυχολογική παρέμβαση. Δεν εκδηλώνουν όλες οι γυναίκες τα ίδια συναισθήματα και μερικές φορές η επιλόχεια κατάθλιψη είναι δύσκολο να εντοπιστεί. Όπως στα περισσότερα ζητήματα υγείας, και εδώ η πρόληψη είναι προτιμότερη της θεραπείας και η ενημέρωση αναπόσπαστο μέρος αυτής. Αν παρόλα αυτά οι καταστάσεις οδηγήσουν στην αναγκαιότητα μιας ψυχοθεραπείας, υποστήριξης ή αγωγής τότε αυτό θα πρέπει να γίνεται με την κατάλληλη φροντίδα, έχοντας πάντα υπ’όψην ότι η παρέμβαση αυτή θα βοηθήσει όλο το σύστημα της οικογένειας, οπότε και θα λειτουργήσει προληπτικά για την ψυχική υγεία του νεογέννητου.
