Πυρετός… ο πιο παρεξηγημένος μας σύμμαχος!
Συγγραφέας Νίκος Βαράκης Γράφτηκε στις ,
Συχνά ταυτίζουμε τον πυρετό με την ασθένεια. Νομίζουμε ότι εάν ρίξουμε τον πυρετό του παιδιού, το θεραπεύουμε και δεν κινδυνεύει από μηνιγγίτιδα, πνευμονία ή κάτι άλλο σοβαρό. Δεν είναι λίγες οι φορές που η αύξηση της θερμοκρασίας δεν είναι καν πυρετός, αλλά οφείλεται σε άλλες καταστάσεις όπως αυξημένο μεταβολισμό, καύσεις ή άσκηση.
Ο πυρετός είναι σύμπτωμα και υποχωρεί όταν θεραπεύουμε την αιτία του, δηλαδή την αρρώστια που τον προκαλεί. Επειδή όλα δείχνουν ότι αποτελεί μέρος της άμυνας του οργανισμού μας και μάλλον ο πιο παρεξηγημένος μας σύμμαχος, παρακάτω θα προσπαθήσω να τον …αποκαταστήσω, και να σας δείξω τους σωστούς τρόπους αντιμετώπισης του.
Τι ονομάζουμε πυρετό;
Πυρετό ονομάζουμε την ελεγχόμενη από τον οργανισμό μας, αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος πάνω από τα φυσιολογικά όρια.
Η θερμοκρασία του σώματός μας ελέγχεται, για να παραμείνει όσο το δυνατό σταθερή, από «αισθητήρες» στο δέρμα, τους μύες και το αίμα που καταλήγουν σε έναν “θερμοστάτη” στον εγκέφαλο.
Προσπαθήστε να φανταστείτε τον εαυτό σας στην Αλάσκα… Όταν εκτεθούμε σε κρύο, ο θερμοστάτης μας ανιχνεύει την πτώση της θερμοκρασίας. Θέτει σε λειτουργία αμυντικούς μηχανισμούς για να την αυξήσει, κυρίως στον κορμό και στο κεφάλι, όπου βρίσκονται τα σημαντικότερα όργανα μας (σπλάχνα και εγκέφαλος). Έτσι, ανακατανέμει το αίμα, «θυσιάζοντας» την αιμάτωση χεριών και ποδιών, τα οποία κρυώνουν για να κρατηθεί ζεστό το σώμα. Κατακρατά τον ιδρώτα, προκαλεί τρόμο στους μύες(ρίγος) για να αυξήσει τις καύσεις και δημιουργεί το αίσθημα του κρύου αναγκάζοντάς μας να προσπαθήσουμε να ζεσταθούμε.
Αντίστροφα, τώρα για ταξιδέψτε με την φαντασία σας μέχρι την Σαχάρα… Όταν βρεθούμε σε ζεστό περιβάλλον, ο θερμοστάτης προσπαθεί να μας δροσίσει. Προκαλείται έκκριση ιδρώτα, αίσθημα ζέστης ώστε να θέλουμε να δημιουργήσουμε κρύο περιβάλλον (βγάζουμε τα ρούχα, βρεχόμαστε…) και αίσθημα δίψας για αναπλήρωση των υγρών που χάνουμε.
Για σκεφτείτε τώρα μήπως το σκηνικό στην Αλάσκα, θυμίζει το παιδί μας όταν βάζει πυρετό και «παγώνουν τα χεράκια και τα ποδαράκια του, ενώ διαμαρτύρεται ότι κρυώνει παρόλο που δεν κάνει κρύο»; Πυρετογόνες ουσίες, που εκκρίνει ο οργανισμός μας ή ο «εισβολέας»(ιός ή μικρόβιο), ρυθμίζουν το θερμοστάτη μας σε μεγαλύτερη θερμοκρασία. Ο οργανισμός του παιδιού θεωρεί τους 40 ή 41οC ως φυσιολογική θερμοκρασία και προσπαθεί να την φτάσει.
Μήπως το σκηνικό στη Σαχάρα θυμίζει το παιδί μας όταν του πέφτει ο πυρετός, «γίνεται μούσκεμα στον ιδρώτα και πετάει τα σκεπάσματα διαμαρτυρόμενο ότι ζεσταίνεται»; Ο θερμοστάτης μας ξαναρυθμίζεται κοντά στην φυσιολογική θερμοκρασία και όλοι οι μηχανισμοί μπαίνουν σε λειτουργία για να ρίξουν τη θερμοκρασία του σώματος.
Ποια είναι η φυσιολογική θερμοκρασία του ανθρώπου;
Ο θερμοστάτης μας δίνει την δυνατότητα διακύμανσης της θερμοκρασίας ανάλογα με τις ανάγκες του μεταβολισμού, της ανάπτυξης, και των δραστηριοτήτων μας.
Τα βρέφη έχουν φυσιολογικά μεγαλύτερη θερμοκρασία από τα παιδιά και τους ενηλίκους (φυσιολογική θερμοκρασία μέχρι 37,4οC).
Το πρωί η θερμοκρασία είναι χαμηλότερη, ενώ το απόγευμα ή νωρίς το βράδυ μπορεί να είναι φυσιολογικά αυξημένη μέχρι και κατά 1οC!
Θερμοκρασία μασχάλης μεγαλύτερη των 37,8οC, ορθού μεγαλύτερη των 38,2οC, στόματος άνω των 37,7οC και αυτιού μεγαλύτερη των 38,2οC πρέπει να θεωρούνται σαφώς παθολογικές εάν δεν συνυπάρχουν άλλοι παράγοντες αύξησης της θερμοκρασίας.
Φυσιολογική διακύμανση της θερμοκρασίας στα παιδιά
Χαμηλή θερμοκρασία: Νωρίς το πρωί μέχρι 36,1οC(04:00-06:00π.μ.)
Δύο ώρες μετά την έναρξη του ύπνου
Αυξημένη θερμοκρασία: Αργά το απόγευμα (06:00μ.μ.), μέχρι 37,2οC
Τέσσερις ώρες μετά το γεύμα, μέχρι 37,7οC
Μυϊκή άσκηση, μέχρι 37,8οC
Ζεστό περιβάλλον
Πολύ βαριά ρούχα
Βαριά μυϊκή άσκηση, μέχρι 38,8οC
Πώς να μετράω την θερμοκρασία του παιδιού μου;
Πάντοτε με θερμόμετρο! Δεν αρκεί να φιλήσουμε ή να αγγίξουμε το μέτωπο του παιδιού. Μπορεί να μας μπερδέψει η θερμοκρασία του σώματός μας και του περιβάλλοντος, ή ακόμα και ο φόβος μας μην είναι άρρωστο το παιδί. Χρειαζόμαστε αντικειμενικά ευρήματα, που τα έχουμε μόνο με την σωστή χρήση του θερμόμετρου.
Το παιδί πρέπει να είναι καθιστό ή ξαπλωμένο, και να έχει περάσει τουλάχιστον μισή ώρα από έντονη δραστηριότητα (τρέξιμο, παιχνίδι, ανέβασμα σκάλας κλπ).
Εάν χρησιμοποιείτε τα κλασσικά υδραργυρικά θερμόμετρα ή τα πιο μοντέρνα υγρών κρυστάλλων, φροντίστε η μασχάλη του παιδιού να είναι στεγνή, το θερμόμετρο να μπει στην πτυχή της μασχάλης και να παραμείνει για τουλάχιστον τρία λεπτά (ανάλογα τον κατασκευαστή). Καλό είναι να κατεβάζουμε το θερμόμετρο όσο πιο χαμηλά γίνεται κάτω από τους 35οC, ώστε να μπορούμε να καταλάβουμε εάν δεν το έχουμε τοποθετήσει σωστά, μια που δεν θα ανέβει καθόλου.
Εάν το παιδί δεν συνεργάζεται και.. «γίνεται μάχη για να βάλουμε το θερμόμετρο» καλή εναλλακτική για τα μεγαλύτερα των 6 μηνών παιδιά, είναι τα θερμόμετρα αυτιού. Μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα εντοπίζουν την υπέρυθρή ακτινοβολία της τυμπανικής μεμβράνης. Η ψευδής αύξηση της θερμοκρασίας στην οξεία μέση ωτίτιδα είναι ελάχιστη (~0,1οC), ενώ η ύπαρξη κυψελίδας στον έξω ακουστικό πόρο δεν επηρεάζει τις μετρήσεις.
Σε πρόσφατες μελέτες διαπιστώθηκε ότι 15% των βρεφών εμφανίζουν αύξηση της θερμοκρασίας σώματος μέχρι και 37,7οC μετά το γεύμα, ιδιαίτερα με γάλα αγελάδας.
Πώς να αντιμετωπίσω τον πυρετό;
Αρχικά ηρεμήστε! Όλες οι ενδείξεις συγκλίνουν στο ότι ο πυρετός είναι μια φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού μας και μάλιστα μέρος της άμυνας μας. Πυρετός μέχρι 39 οC, σε ένα παιδί που δεν φαίνεται να πάσχει, δεν χρειάζεται καμία φαρμακευτική αντιμετώπιση.
Πριν από οποιαδήποτε άλλη κίνηση, χορηγείστε στο παιδί όσο το δυνατό περισσότερα υγρά (νερό, γάλα, χυμό, σούπα ή ότι άλλο μας ζητήσει). Μην πιέζετε το παιδί γιατί μπορεί από αντίδραση και μόνο να σταματήσει να πίνει ή ακόμα χειρότερα να κάνει εμετό ότι έχει πιει. Αφήστε το να δείξει μόνο του ότι διψάει.
Εάν το παιδί σας φαίνετε άρρωστο, μετρήστε την θερμοκρασία του. Κάτω από 38 οC απλά το παρακολουθείτε.
Μεταξύ 38 με 39 οC, εάν το παιδί είναι σε καλή γενική κατάσταση και παίζει, επαναλάβετε την θερμομέτρηση μετά από 20΄με 30΄.
Εάν από την άλλη, δείχνει να πάσχει ή η θερμοκρασία του είναι μεγαλύτερη από 39 οC, δώστε του αντιπυρετικό και ξαναμετρείστε την θερμοκρασία μετά από περίπου μισή ώρα.
Τα πρώτα 30’ μετά την λήψη του αντιπυρετικού το μόνο που προσπαθούμε είναι να κάνουμε το παιδί να αισθάνεται όσο πιο άνετα. Εάν μας πει ή δείχνει ότι κρυώνει το σκεπάζουμε. Όσο ο θερμοστάτης στον εγκέφαλό του είναι ρυθμισμένος σε υψηλή θερμοκρασία, να αποφεύγουμε συνθήκες ή πρακτικές που θα δημιουργήσουν μεγαλύτερη προσπάθεια(ρίγος, αύξηση του μεταβολισμού…) για να αυξήσει τη θερμοκρασία ο οργανισμός του, άρα καταπόνηση και σπατάλη ενέργειας και δυνάμεων.
Εάν περάσουν 30 με 40΄από όταν δώσαμε το αντιπυρετικό και ο πυρετός δεν έχει υποχωρήσει ικανοποιητικά, τότε δοκιμάζουμε να τον κατεβάσουμε μηχανικά. Αρχικά χρησιμοποιούμε δροσερές κομπρέσες με νερό ή ξυδόνερο (όχι αλκοόλ -οινόπνευμα ή ρακί!-) στο μέτωπο και τις πτυχές -μασχαλιαίες και βουβωνικές(χαμηλά στην κοιλίτσα εκεί που αρχίζουν τα πόδια μας).
Εάν και πάλι, ο πυρετός συνεχίζεται με την ίδια ένταση, κάνουμε χλιαρό μπάνιο(~29,4-32οC) στο παιδί, για 10 με 20 λεπτά κάτω από το ντους. Το νερό δεν πρέπει να είναι ούτε ζεστό οπότε να ανεβάσουμε την θερμοκρασία, ούτε όμως και κρύο οπότε να προκαλέσουμε ρίγος και να ανεβάσουμε και πάλι την θερμοκρασία εξαντλώντας ακόμα περισσότερο το παιδί.
Εάν παρά τα παραπάνω ο πυρετός εξακολουθεί να είναι ψηλός(>40οC), γδύστε το παιδί και σκεπάστε τα πόδια του με μια βρεγμένη πετσέτα.
Αποφύγετε να ξαναδώσετε αντιπυρετικό πριν να περάσουν τουλάχιστον 2 με 3 ώρες και φυσικά σε καμία περίπτωση το ίδιο φάρμακο τόσο σύντομα.
Με το που αντιληφθούμε ότι αρχίζει η πτώση του πυρετού, βοηθάμε προς αυτή τη κατεύθυνση, βγάζοντας τα πολλά ρούχα και αλλάζοντας τα ιδρωμένα.
Το 1927 το βραβείο Νόμπελ ιατρικής απονεμήθηκε στον W.Jauregg ο οποίος εφάρμοζε στους ασθενείς του πυρετοθεραπεία, χορηγούσε δηλαδή ουσίες που προκαλούν πυρετό για να τους γιατρέψει.
Πόσο αντιπυρετικό και κάθε πότε μπορώ να του δίνω;
Η παρακεταμόλη ή ακεταμινοφαίνη (Apotel, Depon, Dolal, Panadol, Lonarid) είναι ένα ήπιο παυσίπονο-αντιπυρετικό που θα μειώσει τον πυρετό κατά 1 με 2 οC μέσα σε 2 ώρες από την λήψη του. Η δόση του είναι περίπου το μισό των κιλών του παιδιού σε ml και μπορούμε να τη χορηγούμε μέχρι 4 με 5 φορές την μέρα (όχι συντομότερα από 4 με 6ώρες). Για παράδειγμα ένα παιδί 10 κιλών θα πιει 5ml, ενώ ένα παιδί 14 κιλών θα πιει περίπου 7ml, όχι περισσότερες από 4 με 5 φορές την ημέρα.
Το μεφεναμικό οξύ(Ponstan) είναι αντιφλεγμονώδες-αντιπυρετικό, η δράση του αρχίζει περίπου μισή ώρα μετά την χορήγηση και κρατά για 6 με 8ώρες. Η δόση του υπολογίζεται πολλαπλασιάζοντας επί 4 τα κιλά του παιδιού, βγάζοντας ένα δεκαδικό ψηφίο (συνήθως είναι ~1-1,5ml λιγότερο από της παρακεταμόλης) και μπορούμε να τη χορηγούμε μέχρι 3 με 4 φορές την μέρα (όχι συντομότερα από 6 με 8ώρες) όχι για περισσότερο από μία εβδομάδα. Για παράδειγμα ένα παιδί 10 κιλών θα πιει περίπου (4χ10=40®)4ml, ενώ ένα παιδί 14 κιλών θα πιει περίπου (4χ14=56®)5,5ml όχι περισσότερες από 3 με 4 φορές την ημέρα.
Στην Αμερική και στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης, σαν εναλλακτικό φάρμακο στην παρακεταμόλη, δεν χρησιμοποιούν το μεφεναμικό οξύ(Ponstan), αλλά το τολφεναμικό οξύ(Gantil) ή την ιβουπροφένη(Algofren). Είναι εξίσου δραστικά, η δόση τους είναι μισά τα κιλά του παιδιού (η ιβουπροφένη είναι δραστική και στο ? των κιλών του παιδιού) σε ml, μέχρι 3 με 4 φορές την μέρα (όχι συντομότερα από 6 με 8ώρες)
Οι παραπάνω δόσεις των αντιπυρετικών είναι υπολογισμένες έτσι ώστε να μην ξεπερνούν την ημερήσια επιτρεπόμενη δόση πάνω από την οποία τα φάρμακα αυτά μπορεί να γίνουν τοξικά και να βλάψουν το παιδί!
Μία συνηθισμένη πρακτική, όταν ο πυρετός του παιδιού παρουσιάζεται συχνότερα από το 6ωρο, είναι να χορηγούμε εναλλάξ τα αντιπυρετικά. Εάν, για παράδειγμα, δώσουμε στο παιδί μας παρακεταμόλη(Apotel, Depon, Dolal, Panadol, Lonarid) στις 8 το πρωί, μέχρι τις 2 το μεσημέρι δεν μπορούμε να ξαναδώσουμε παρακεταμόλη. Εάν το παιδί στις 11 με 12 το μεσημέρι ξανανεβάσει πυρετό περισσότερο από 39οC, προκειμένου να το ανακουφίσουμε, θα χρησιμοποιήσουμε την 2η εναλλακτική μας (Ponstan ή Gantil ή Algofren) και έτσι πρακτικά έχουμε ένα αντιπυρετικό κάθε 3ώρες.
Σχηματικά:
Παρακεταμόλη 6ώρες Παρακεταμόλη
8:00 14:00
Ponstan ή Gantil ή Algofren 6ώρες Ponstan ή Gantil ή Algofren
11:00 17:00
Προσοχή όμως… 1. Μην δώσετε την ίδια ουσία από διαφορετική εταιρία νομίζοντας ότι είναι διαφορετικό φάρμακο. Σαν εναλλακτικές στην παρακεταμόλη(Apotel, Depon, Dolal, Panadol, Lonarid) μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε μεφαιναμικό οξύ (Ponstan), ή τολφαιναμικό οξύ (Gantil), ή ιβουπροφαίνη (Algofren).
2.Εάν έχουν περάσει 6ώρες από την προηγούμενη φορά που δώσαμε το αντιπυρετικό, δεν έχουμε κανένα λόγο να μην ξαναχρησιμοποιήσουμε το ίδιο.
Μικρά σημαντικά μυστικά σχετικά με τον πυρετό:
Χορηγήστε όσο το δυνατό περισσότερα υγρά.
Στο πρώτο 24ωρο πυρετού δύσκολα εντοπίζεται η αιτία του ακόμα και με εργαστηριακό έλεγχο. Εάν η γενική κατάσταση του παιδιού είναι καλή περιμένετε τουλάχιστον 24 ώρες πριν πάτε το παιδί στον ιατρό.
Για βρέφος μικρότερο των τριών μηνών με πυρετό, επικοινωνήστε άμεσα με τον παιδίατρό σας!
Η συντριπτική πλειοψηφία των πυρετών στα παιδιά, προκαλείται από ιώσεις και δεν διαρκούν συνήθως πάνω από 3ημέρες.
Τα αντιπυρετικά δεν επαναφέρουν την θερμοκρασία στα φυσιολογικά επίπεδα, εκτός και αν ο πυρετός είναι χαμηλός εξ αρχής.
Η οδοντοφυΐα δεν προκαλεί πυρετό πάνω από 38,4οC.
Ο πυρετός μέχρι 41,7οC δεν είναι επικίνδυνος για τον εγκέφαλο. Ευτυχώς, ο θερμοστάτης μας κρατάει την θερμοκρασία κάτω από 41,1οC, ακόμα και όταν δεν έχουμε δώσει αντιπυρετικό σε κάποια λοίμωξη.
Ο πυρετός δεν χρειάζεται ιδιαίτερη δίαιτα, εκτός από πολλά υγρά. Αλήθεια είναι ότι όταν είμαστε άρρωστοι κάνουμε ευκολότερα εμετό και καλό είναι να αποφεύγουμε τα «βαριά» φαγητά, επειδή όμως σημαντικότερο είναι το παιδί να φάει, μην του στερήσετε τίποτα εάν σας το ζητήσει
Η έντονη άσκηση, ο βαρύς ρουχισμός, ο ζεστός καιρός ή το ζεστό μπάνιο και ένα γεύμα, ειδικά απογευματινή – βραδινή ώρα μπορεί να αυξήσει την θερμοκρασία μέχρι και 1 με 1,5 βαθμό (38,5 με 39οC) χωρίς να είμαστε άρρωστοι!!!
Δεν υπάρχει ιδιαίτερη συσχέτιση της σοβαρότητας της αρρώστιας με το ύψος του πυρετού, μέχρι να ξεπεράσουμε τους 40οC.
Αν δεν πίνει με τίποτα το αντιπυρετικό υπάρχουν και τα υπόθετα… Για τις δόσεις επικοινωνήστε με τον παιδίατρο.
Είναι συνηθισμένο, ειδικά με την παρακεταμόλη, ο πυρετός να μην «πέφτει τόσο εύκολα..». Μόνο η παρακεταμόλη, σε περίπτωση μη ικανοποιητικής αντιμετώπισης του πυρετού, μπορεί να δοθεί και σε λίγο μεγαλύτερη δόση από μισά τα κιλά του παιδιού σε ml, ποτέ όμως συχνότερα από ανά 6ωρο.
Η χρήση της ασπιρίνης στην παιδική ηλικία, ειδικά σε συνδυασμό με γρίπη ή ανεμευλογιά έχει συνδεθεί με το σύνδρομο Reye(βλάβη στο συκώτι και στον εγκέφαλο) και για αυτό μόνο σε ειδικές περιπτώσεις χρησιμοποιούμε ασπιρίνη στα παιδιά.
Σκεφτείτε τον πυρετό σαν τον σκύλο, που σαν καλός φύλακας, γαβγίζει όποτε κάποιος πλησιάζει στο σπίτι. Όταν γαβγίζει στον φίλο ή κάποιον περαστικό, τον ηρεμούμε και τον κάνουμε να σωπάσει. Όταν όμως γαβγίζει στον εχθρό ή τον κλέφτη, τον χαιρόμαστε, γιατί μας βοηθάει και συχνά τους τρέπει σε φυγή.
Εχθρός δεν είναι ο πυρετός αλλά η αιτία που τον προκαλεί.
