ΟΣΦΥΑΛΓΙΑ
Συγγραφέας Ιωάννης Χαροντάκης Γράφτηκε στις ,
Η οσφυαλγία είναι μια σύνθετη λέξη με πρώτο συνθετικό τη λέξη «οσφύς» που σημαίνει «κατά τους νεφρούς» και υπονοεί τη μέση και με δεύτερο συνθετικό το «άλγος» που σημαίνει πόνος. Οξεία οσφυαλγία σημαίνει την αιφνίδια εγκατάσταση στην περιοχή της οσφύος, ενώ ο όρος χρόνια οσφυαλγία δηλώνει την παραμονή του πόνου στην οσφύ πέρα του τριμήνου.
Για την πληρέστερη κατανόηση των προβλημάτων της οσφύος κρίνεται απαραίτητη η μικρή αναφορά σε ανατομικά στοιχεία της οσφυϊκής μοίρας της σπονδυλικής στήλης. Η σπονδυλική στήλη αποτελείται από 33 σπονδύλους, ταξινομημένοι ανάλογα με την περιοχή που βρίσκονται στο ανθρώπινο σώμα.
Έτσι υπάρχουν 7 αυχενικοί σπόνδυλοι, 12 θωρακικοί και 5 οσφυϊκοί. Κάτω από τους οσφυϊκούς σπονδύλους βρίσκεται το ιερό οστό το οποίο αποτελείται από 5 συνοστεομένους (ενωμένος ο ένας σπόνδυλος με τον άλλον) και στο τέλος υπάρχει ο κόκκυγας αποτελούμενος από 3 ή 4 συνοστεομένους σπονδύλους.
Ο ένας σπόνδυλος είναι διαχωρισμένος από τον άλλον με τον μεσοσπονδύλιο δίσκο ο οποίος λειτουργεί ως αμορτισέρ εναντίον των φορτίων και των άλλων δυνάμεων που ενεργούν στην σπονδυλική στήλη.
Μέσω λοιπόν της σπονδυλικής στήλης και συγκεκριμένα του νωτιαίου μυελού δίνεται νεύρωση (αισθητικότητα, κινητικότητα) τόσο στα άκρα όσο και τον κορμό. Ανάμεσα σε κάθε ζεύγος σπονδύλων, στην πλάγιο-οπίσθια επιφάνεια και στις δύο πλευρές, στο σημείο δηλαδή που αρθρώνεται ο ένας σπόνδυλος με τον άλλον, υπάρχει ένα άνοιγμα το οποίο ονομάζεται μεσοσπονδύλιο τρήμα. Μέσω των μεσοσπονδύλιων τρημάτων πραγματοποιείται η διέλευση των νευρικών ριζών, από το μυελό προς τα έξω. Αυτές οι νευρικές ρίζες θα ενωθούν μεταξύ τους μετά την έξοδό τους από την σπονδυλική στήλη και θα δημιουργήσουν τα νεύρα (ισχιακό, μηριαίο κ.α). Τα νεύρα με τη σειρά τους θα δώσουν αίσθηση και κίνηση στα κάτω άκρα.
Η εμφάνιση της οσφυαλγίας είναι πολύ συχνή, έχει μάλιστα υπολογιστεί μετά από στατιστικές μελέτες ότι το 60-80% των ανθρώπων έχουν τουλάχιστον μια φορά στη ζωή τους την εμπειρία του πόνου στη μέση. Το ποσοστό της ακριβούς διάγνωσης των ασθενών με πόνο στη μέση που επισκέπτονται γιατρό είναι μόνο 15% ενώ το υπόλοιπο 85% αποχωρεί από το ιατρείο με μη ειδική διάγνωση του αιτίου που προκάλεσε τον πόνο. Αυτό δείχνει την πολυπλοκότητα της παθολογίας που επικρατεί στην οσφύ και την ανάγκη για εξειδίκευση και έρευνα με σκοπό την πληρέστερη αντιμετώπιση των ασθενών.
Γενικά τα προβλήματα της σπονδυλικής στήλης θεωρούνται τρίτα σε συχνότητα μετά τα καρδιαγγειακά και τις αρθροπάθειες.
Η οσφυαλγία αποτελεί το πιο συχνό αίτιο περιορισμού των δραστηριοτήτων στις ηλικίες κάτω των 45 ετών. Δε θα πρέπει να παραβλέψουμε τη συχνότητα των κακώσεων της σπονδυλικής στήλης κατά την εργασία, όπου η μέση αποτελεί το πιο συχνό σημείο τραυματισμού στον επαγγελματικό χώρο.
Οι βλάβες στα στοιχεία της σπονδυλικής στήλης, εκτός από τις διαταραχές που επιφέρουν στη μέση, επηρεάζουν επιπλέον την ψυχική και ψυχολογική κατάσταση του ασθενούς. Η οσφυαλγία , γενικά, προέρχεται από τραυματισμό, ανεπάρκεια ή βλάβη στο μεσοσπονδύλιο δίσκο , αρθρικές αποφύσεις, συνδέσμους ,μύες, οστά και νεύρα. Θα μπορούσαμε να ταξινομήσουμε τις καταστάσεις αυτές σε επτά μεγάλες ομάδες:
1. Εκφύλιση
2. Κακώσεις
3. Μεταβολικά νοσήματα
4. Φλεγμονώδεις καταστάσεις
5. Μικροβιακές φλεγμονές
6. Όγκοι
7. Ειδικές καταστάσεις που προκαλούν οσφυαλγία ( εγκυμοσύνη κ.α)
Από τις παραπάνω επτά κατηγορίες θα αναφερθούμε στις δύο κατηγορίες μια και οι επόμενες αποτελούν από μόνες τους μεγάλες και εξειδικευμένες οντότητες της ορθοπαιδικής.
1.Με τον όρο εκφύλιση εννοούμε τη σταδιακή αλλοίωση των ανατομικών στοιχείων του σώματος με την πάροδο της ηλικίας.
Α. Έτσι ο μεσοσπονδύλιος δίσκος είναι το πρώτο ανατομικό στοιχείο της σπονδυλικής στήλης που εκφυλίζεται με την πάροδο του χρόνου. Οι αλλαγές στην δομή του αρχίζει για τους άντρες στα 20 και για τις γυναίκες στα 30 χρόνια. Οι αιτιολογικοί παράγοντες για την εκφύλιση του μεσοσπονδύλιου δίσκου είναι α) στροφική κάκωση, β) συμπιεστικές δυνάμεις, γ)κάκωση του δίσκου από συνεχείς δονήσεις ( οδήγηση), δ)ορμονικοί παράγοντες, ε)κάπνισμα, στ) ανοσολογικοί παράγοντες, ζ) κληρονομικότητα και η) μεγάλη ηλικία.
Η εκφύλιση της σπονδυλικής στήλης μπορεί να οδηγήσει σε :
ι) σπονδυλική στένωση
ιι) εκφυλιστική σπονδυλολίσθηση
ιιι) σκολίωση
Όλα τα παραπάνω μπορεί να είναι αίτια μιας χρόνιας οσφυαλγίας ή ισχιαλγίας.
Β. Οσφυϊκή σπονδυλική στένωση είναι ένας γενικός όρος που υποδηλώνει την μείωση του εύρους του μεσοσπονδυλίου τρήματος με αποτέλεσμα την πίεση της νευρικής ρίζας (πλάγια στένωση) ή τη μείωση του εύρους του νωτιαίου καναλιού με αποτέλεσμα τη μείωση του μυελικού σάκου (κεντρική στένωση) και είναι αποτέλεσμα της προοδευτικής εκφυλιστικής νόσου τόσο στο μεσοσπονδύλιο δίσκο όσο και των αρθρικών αποφύσεων.
2. Στις κακώσεις της σπονδυλικής στήλης περιλαμβάνονται:
1. Κήλη μεσοσπονδυλίου δίσκου. Με τον όρο κήλη εννοούμε «εξόγκωμα» το οποίο παρουσιάζεται στην εξωτερική επιφάνεια του δίσκου. Η συχνότητα κλινικής εμφάνισης είναι 1-3% στο γενικό πληθυσμό. Η πιο συχνή εντόπιση είναι στο μεσοσπονδύλιο διάστημα 4ου – 5ου οσφυϊκού σπονδύλου. Το κύριο κλινικό χαρακτηριστικό της εμφάνισης της κήλης μεσοσπονδυλίου δίσκου αποτελεί ο αιφνίδιος πόνος στην οσφύ, με ισχιαλγία, μετά από απότομη κίνηση , άρση βάρους, ή ακόμα φτέρνισμα ή βήχα. Η χορήγηση αντιφλεγμονώδους αγωγής, η ανάπαυση για 2-3 ημέρες, οι κηδεμόνες (ζώνες) οσφύος, ευνοούν την ύφεση του πόνου. Αν τα συμπτώματα δεν υποχωρήσουν μετά από έξι εβδομάδες έως τρεις μήνες ή επιδεινωθεί η κλινική εικόνα τότε ίσως χρειαστεί χειρουργική επέμβαση (δισκεκτομή).
2. Δισκογενής πόνος. Προέρχεται από τη δομή του ίδιου του δίσκου και πιο συγκεκριμένα από τις περιφερικές ίνες του έξω τριτημορίου του ινώδους δακτυλίου. Το άλγος είναι σταθερό, συνεχές , βαθύ, στην κατώτερη οσφυϊκή μοίρα της σπονδυλικής στήλης, τόσο κατά την κάμψη όσο και στη καθιστική θέση.
3. Άλγος αρθρικών αποφύσεων (Facet syndrome) Είναι ο ερεθισμός ή εκφύλιση σε μια ή περισσότερες αρθρικές αποφύσεις της οσφυϊκής μοίρας της σπονδυλικής στήλης. Το άλγος διατηρείται σταθερά σε μια συγκεκριμένη περιοχή της οσφύος και μπορεί να αντανακλά στους γλουτούς και την οπίσθια επιφάνεια των μηρών, ενώ ποτέ δεν διαπερνά το γόνατο. Ο πόνος επιδεινώνεται κατά την έκταση του σώματος και τη βάδιση.
4. Σπονδυλόλυση: Υπάρχει λύση του σπονδύλου στο ύψος του ισθμού. Μπορεί να αφορά τους δύο ισθμούς ή μόνο τον ένα. Η συχνότητα είναι περίπου 5% στο γενικό πληθυσμό. Εμφανίζεται πιο συχνά στα παιδιά (σπάνια κάτω των 5 ετών), στους εφήβους και στους νέους ενήλικες, ενώ είναι ένα πολύ συνηθισμένο αίτιο πόνου στους αθλητές. Θεωρείται ένα είδος κατάγματος καταπόνησης (stress fracture) με κλινική εικόνα εντοπισμένου πόνου στην περιοχή της βλάβης ο οποίος επιδεινώνεται με τις κινήσεις. Μερικές φορές μπορεί να αντανακλά στους γλουτούς ή τους μηρούς. Το άλγος υποχωρεί κατά την ανάπαυση ενώ η χορήγηση αναλγητικής αγωγής βοηθά κατά την περίοδο της ανάρρωσης.
5. Σπονδυλολίσθηση : Είναι η ολίσθηση της σπονδυλικής στήλης πάνω σε έναν σπόνδυλο. Τα πιο συχνά αίτια είναι η κάκωση και εκφύλιση. Η σπονδυλολίσθηση μπορεί να είναι πρόσθια ή πιο σπάνια οπίσθια. Υπολογίζεται ότι 5% των ενηλίκων έχουν σπονδυλολίσθηση εκ των οποίων το 50% δεν θα εμφανίσει ποτέ επιδείνωση. Ανάλογα με την ακτινολογική μετατόπιση της σπονδυλικής στήλης υπολογίζεται και η βαρύτητα της νόσου, δηλ. όσο πιο έντονη είναι η ολίσθηση του σπονδύλου τόσο και πιο έντονη είναι η κλινική εικόνα. Αν τα συμπτώματα δεν υποχωρούν με την συντηρητική αγωγή τότε ίσως χρειαστεί χειρουργική εκτίμηση.
6. Κάταγμα : Σημαίνει η διακοπή της φυσιολογικής συνέχειας του οστού που επέρχεται όταν το οστό δεν μπορεί να αντέξει τις επιπλέον δυνάμεις που ασκούνται. Συνήθως είναι τραυματικής αιτιολογίας αν και υπάρχουν και τα λεγόμενα παθολογικά κατάγματα (όγκος, οστεοπόρωση).
Συνοψίζοντας λοιπόν τα παραπάνω καταλαβαίνει κανείς ότι τα αίτια της οσφυαλγίας είναι πολλά. Θα πρέπει να ξεχωρίσουμε το μύθο από την πραγματικότητα, έτσι σύμφωνα με τον Καθ. Ορθοπαιδικής Κο Χατζηπαύλου, διευθυντή στην Ορθοπαιδική κλινική του πανεπιστημιακού νοσοκομείου Ηρακλείου, χειρουργό σπονδυλικής στήλης, η μόνη αποδεδειγμένη συντηρητική θεραπευτική αγωγή στην οσφυαλγία είναι ένα ειδικό πρόγραμμα ασκήσεων το οποίο μπορεί να ξεκινήσει ακόμα και στη οξεία φάση του πόνου. Πρόκειται για τις ασκήσεις McKenzie, ενώ πολύ καλά αποτελέσματα στην ενδυνάμωση και τη διατήρηση καλής στάσης του σώματος έχουν οι εκτατικές, καμπτικές, ισομετρικές, δυναμικές σταθεροποιητικές και επιθετικές σταθεροποιητικές ασκήσεις. Η χρήση του πάγου και της θαλασσοθεραπείας έχουν πολύ καλά αποτελέσματα κατά την οξεία φάση του πόνου. Τα υπόλοιπα φυσιοθεραπευτικά μέσα, όπως υπέρηχοι, ηλεκτρομαλάξεις, διαθερμίες κλπ δεν έχουν καμία αποδεδειγμένη αποτελεσματικότητα στην οσφυαλγία.
