ΑΚΜΗ
Συγγραφέας Χριστιάνα Μητσοπούλου Γράφτηκε στις ,
Η ακμή είναι μια χρόνια φλεγμονή των τριχοσμηγματογόνων μονάδων τόσο του προσώπου όσο και τού κορμού. Αφορά όλες τις ηλικίες είναι όμως πιο συχνή στους εφήβους και τους νεαρούς ενήλικες.
Η ακμή είναι μια πολυπαραγοντική νόσος. Είναι αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης τεσσάρων κύριων παραγόντων σε άτομα γενετικά επιβαρημένα. Έτσι στη παθογένειά της , εκτός από την κληρονομικότητα, εμπλέκονται:
Η απόφραξη του τριχοσμηγματογόνου πόρου που προκαλείται από διαταραχή της κερατινοποίησης
Η σμηγματόρροια
Τα ανδρογόνα
Και μικροβιακοί παράγόντες
Πιο αναλυτικά:
Τα ανδρογόνα διεγείρουν τους σμηγματογόνους αδένες, οι οποίοι είναι πιο ευαίσθητοι στα φυσιολογικά επίπεδα τους, και παράγουν περισσότερο σμήγμα.
Μικρόβια (κυρίως το προπιονικό βακτηρίδιο της ακμής) περιέχουν ένζυμα που διασπούν τα λιπίδια του σμήγματος προς λιπαρά οξέα ,τα οποία είναι φαγεσωρογόνα.
Η υπερκερατινοποίηση στους τριχικούς θυλάκους προκαλεί απόφραξή τους με αποτέλεσμα το σχηματισμό κλειστών και ανοικτών φαγεσώρων.
Ο διατεταγμένος πλέον θύλακας της τρίχας φλεγμαίνει και στη συνέχεια ρύγνειται προκαλώντας βλατίδες , φλύκταινες , κύστες ,οζίδια και ουλές που αποτελούν τις στοιχειώδεις βλάβες της ακμής.
Άλλοι παράγοντες όπως το στρες η χρήση φαγεσωρογόνων καλλυντικών κ.α. μπορούν να επιδεινώσουν ή να συντηρούν την ακμή .
Ανάλογα με τις στοιχειώδη βλάβη που υπερτερεί η ακμή διακρίνεται σε :
Κοινή ακμή
Φαγεσωρική ακμή
Βλατιδώδη
Φλυκταινώδη
Οζώδης κυστική ή Συρρέουσα ακμή
Επίσης ανάλογα με την αιτία εμφάνισής της διακρίνεται σε:
βρεφική και κλινική
ακμή από καλλυντικά και αλοιφές
επαγγελματική ακμή
ακμή από λάδια
τροπική ακμή
ιατρογενής ακμή
ακμή Μαγιόρκα
ακμή από καθαριστικά
μηχανική ακμή
ακμή από ενδοφλέβια υπερσίτιση
ακμή από ακινησία
ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΕΙΣ ΒΛΑΒΕΣ ΑΚΜΗΣ
Μετά την αποδρομή των φλεγμονωδών συμπτωμάτων της ακμής (βλατίδες , φλύκταινες, οζίδια) και την απομάκρυνση των ανοικτών και κλειστών φαγεσώρων , το δέρμα χαρακτηρίζεται συνήθως από ερυθρότητα ,ουλές , κύστες, και αφυδάτωση.
Θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε τα συμπτώματα αυτά ως δευτερογενείς βλάβες της ακμής σαν εξέλιξη των πρωτογενών βλαβών (βλατιδών, φλυκταινών) μετά την επίδραση διαφόρων παραγόντων.
Η πιο χαρακτηριστική δευτερογενής βλάβη της ακμής είναι οι ουλές.
Στην ακμή οι ουλές μπορεί να αναπτυχθούν μετά την αποδρομή των φλεγμονωδών βλαβών που εμφανίζονται στο χόριο(οζιδίων και των εν τω βάθει φλυκταινών).
Οι ουλές είναι νεόπλαστος συνδετικός ιστός που αντικαθιστά απωλεσθέν δέρμα. Διακρίνονται σε ατροφικές(ice pick scars) και υπερτροφικές (keloidals scars). Χαρακτηριστικό τους είναι η έλλειψη εξαρτημάτων του δέρματος (τρίχες , ιδρωτοποιούς και σμηγματογόνους αδένες).
Σπάνια επιπλοκή των ουλών της ακμής είναι η ασβεστοποίηση όπου στην ψηλάφηση ο ιστός είναι σκληρός σαν οστό.
Οι ουλές που εμφανίζονται μετά από ακμή είναι:
Οι ατροφικές ή εξανθηματικές ουλές :
Έχουν τη μορφή επιφανειακών εμβαθύνσεων
Και συνήθως παρατηρούνται στους σμηγματογόνους θύλακες των τριχών, μετά τη προσβολή και τον ερεθισμό τους από ακμή. Οι εξανθηματικές ουλές έχουν την μορφή μικροσκοπικών εγκολπωμάτων ή αλλιώς εμβαθύνσεων, πολλές φορές όμως επεκτείνονται κι άλλο μετά την υποχώρηση της φλεγμονής και μετατρέπονται σε βαθιές , στρογγυλές ή ρηχές εσοχές στο δέρμα.
Παθολογικές μορφές ακμής είναι:
Υπερτροφικές ουλές :
Οι υπερτροφικές ουλές σχηματίζονται με την υποχώρηση των μεγάλων φλεγμονοδών στοιχειωδών βλαβών της ακμής όπως οι φλύκταινες και οι κύστες. Είναι επάρματα της επιδερμίδας έχουν «θολωτό» σχήμα, ροδαλό χρώμα και είναι σκληρά στην αφή. Τις περισσότερες φορές υποχωρούν μετά την πάροδο μηνών από την ίαση της ακμής.
Κύστες:
Οι κύστες σπάνια εμφανίζονται στην ακμή. Ανάλογα με τη χωρητικότητά τους διακρίνονται σε μονόχωρες και πολύχωρες.
Ερυθρότητα:
Ανάλογα με το τύπο της ακμής και την βαρύτητά της μπορεί να παρουσιαστεί ερυθρότητα στο δέρμα η οποία τις περισσότερες φορές παραμένει και μετά την αποδρομή των φλεγμονοδών στοιχείων της ακμής. Η ερυθρότητα αυτή συνήθως οφείλεται σε τραυματισμό των μικρών αιμοφόρων αγγείων του δέρματος. Τραυματισμός μπορεί να προκληθεί από εσφαλμένους χειρισμούς στο δέρμα, από το ίδιο το άτομο, στη προσπάθειά του να απαλλαχθεί από τα συμπτώματα της ακμής. Επίσης και εμείς μπορούμε να προκαλέσουμε τραυματισμό άθελά μας κατά τον βαθύ καθαρισμό του δέρματος με εσφαλμένες κινήσεις και μεγάλη πίεση. Τις περισσότερες φορές η ερυθρότητα υποχωρεί με το πέρασμα του χρόνου.
ΑΦΥΔΑΤΩΣΗ ΤΟΥ ΔΕΡΜΑΤΟΣ
Με τον όρο αφυδάτωση εννοούμε τις αλλαγές που παρατηρούνται στο δέρμα λόγω διαταραχής της ισορροπίας του ύδατος.
Η μητρική στιβάδα φυσιολογικά παρέχει νερό στην κερατίνη στιβάδα, το οποίο διαχέεται στην ατμόσφαιρα. ΄Αν η περιεκτικότητα της κεράτινης στιβάδας σε νερό μειωθεί κάτω από 10% παρατηρείται αφυδάτωση. Η αφυδάτωση οφείλεται είτε σε αύξηση στο ποσοστό του νερού που διαχέεται στην ατμόσφαιρα είτε σε μείωση στο ποσοστό του νερού που παρέχεται από τη μητρική στιβάδα.
Οι αλλαγές που υφίσταται το δέρμα κατά την θεραπεία της ακμής, οδηγούν σε διαταραχή στην ισορροπία του νερού , δηλαδή σε αφυδάτωση.
Το αφυδατωμένο δέρμα χαρακτηρίζεται από απώλεια ελαστικότητας, ξηρότητα και κνησμό.
Αφυδάτωση προκαλούν τα τοπικά σκευάσματα που χρησιμοποιούνται στη θεραπεία της ακμής και κυρίως τα αποφολιδωτικά, τα συστηματικά φάρμακα αλλά και η λανθασμένη και υπερβολική χρήση τοπικών σκευασμάτων από το ίδιο το άτομο στη προσπάθειά του να απαλλαχθεί από τα συμπτώματα της ακμής.
Τα παραπάνω σκευάσματα αλλά και η υπερβολικά συχνή χρήση τους έχει σαν συνέπεια την απομάκρυνση του όξινου μανδύα και του Φυσικού Συντελεστή Υδάτωσης (NMF) από το δέμα με αποτέλεσμα το δέρμα να χάνει το φυσικά του φράγματα ενάντια στην απώλεια υγρασίας.
ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΦΛΕΓΜΟΝΟΔΩΝ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΑΚΜΗΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΙΣΘΗΤΙΚΟ
Η αντιμετώπιση των στοιχειωδών βλαβών του δέρματος μετά την αποδρομή των φλεγμονωδών συμπτωμάτων της ακμής, εξαρτάται από την βαρύτητά τους. Έτσι η αντιμετώπιση γίνεται είτε εξ’ ολοκλήρου από τον αισθητικό είτε, σε πολύ βαριές περιπτώσεις, με συνεργασία πλαστικού χειρουργού και αισθητικού.
Η συμπτωματική αντιμετώπιση των μεταφλεγμονοδών συμπτωμάτων της ακμής από τον αισθητικό, περιλαμβάνει διάφορα στάδια σε διαφορετικές συνεδρίες. Το κάθε στάδιο ανάλογα με τη βαρύτητά του μπορεί να επαναληφθεί σε περισσότερες της μιας συνεδρίας.
Ομοίως, κάποιο στάδιο μπορεί να παραληφθεί ,ανάλογα με τη κρίση του αισθητικού στην εκάστοτε περίπτωση.
Το κάθε στάδιο αφορά την αποκατάσταση συγκεκριμένων στοιχειωδών βλαβών :
ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ ΒΛΑΒΕΣ – ΣΤΑΔΙΑ
ΣΤΑΔΙΟ ΠΡΩΤΟ – ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ
Το πρώτο στάδιο αποτελεί ο «καθαρισμός» του δέρματος δηλαδή η αφαίρεση των φαγεσώρων τόσο των ανοικτών όσο και των κλειστών.
Κατά το στάδιο αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί διάνοιξη των τυχόν εμφανιζόμενων φλυκταινών. ( η διαδικασία αυτή πραγματοποιείται μόνο με τη συγκατάθεση του δερματολόγου.)
Ξεκινάμε την διαδικασία του βαθύ καθαρισμού ,καθαρίζοντας το δέρμα από ρύπους, μακιγιάζ κτλ, χρησιμοποιώντας σκευάσματα με ουσίες που έχουν την ικανότητα να μειώνουν τη λιπαρότητα κυρίως σε μορφή γέλης (ζελ) ή λοσιόν οι οποίες περιέχουν αλκοόλη (με προσοχή όμως γιατί μπορεί να προκαλέσουν ξηροδερμία και ευαισθησίες)
Η απολέπιση αντενδείκνυται κατά τη διάρκεια της ακμής και σε όλους τους τύπους της. Εναλλακτικά μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε κερατολυτικά τοπικής χρήσης (π.χ. AHA) μόνο πάνω στους τοπικούς φαγέσωρες π.χ. κατά τη διάρκεια του ατμού.
Επειδή το στάδιο του καθαρισμού αποτελεί την πρώτη επαφή με το δέρμα μετά την ακμή και επειδή στην ακμή η θερμότητα αντενδείκνυται, παρόλο που η ακμή δεν υφίσταται πλέον, δεν μπορούμε να υποβάλλουμε το δέρμα σε έντονη θερμότητα.
Επομένως στο βαπέρ μεγαλώνουμε την απόστασή του από το δέρμα , μειώνουμε τον χρόνο εξαγωγής του ατμού, και εφαρμόζουμε Όζον από τη πρώτη στιγμή. Ένας μέσος χρόνος εξαγωγής ατμού και όζοντος θεωρούνται τα δέκα λεπτά της ώρας.
Έπειτα συνεχίζουμε με την εξαγωγή των φαγεσώρων με κινήσεις που να ανταποκρίνονται στην ελαστικότητα του δέρματος.( όταν η ελαστικότητα είναι μικρή τότε οι πιέσεις αφήνουν σημάδια.)
Κατά την εξαγωγή των φαγεσώρων πιέζονται ελαφρά το γύρω δέρμα από τους φαγέσωρες κατά τέτοιο τρόπο ώστε να ανασηκωθεί και το σμηγματορροϊκό ινίδιο
να αποβληθεί. Η πίεση είναι από τις άκρες των δακτύλων και όχι από τα νύχια. Η βίαιη πίεση θα προκαλέσει την εξάπλωση της μόλυνσης και τη καταστροφή των γύρω ιστών.
Μετά την διαδικασία αφαίρεσης των φαγεσώρων εφαρμόζουμε αντισηπτικό εξωτερικής φύσης.
Συνεχίζουμε με την εφαρμογή υψισύχνων ρευμάτων.
Ο τρόπος εφαρμογής τους στην περίπτωση αυτή γίνεται με:
ΑΜΕΣΗ εφαρμογή: η εφαρμογή του ηλεκτροδίου πάνω στο δέρμα
Και με
ΕΝΔΙΑΜΕΣΗ: μέσω σπινθήρα , καμία επαφή με το δέρμα.
Οι ένταση του ρεύματος πρέπει να είναι υψηλότερη από την ένταση που χρησιμοποιείται σε φυσιολογικά και ξηρά δέρματα.
Τα υψίσυχνα με την εφαρμογή τους στο δέρμα παράγουν θερμότητα, τόνωση και αντισηψία.
(Το Βιολετί ηλεκτρόδιο προκαλεί αντισηψία και βαθύ καθαρισμό.)
(ΕΜΜΕΣΗ : εφαρμογή μέσω των χεριών της αισθητικού)
Η εφαρμογή γαλβανικού ρεύματος παραλείπεται.
(Στην φαγεσωρική ακμή τύπου Ι χρησιμοποιούμε γαλβανικό.
Στην τύου ΙΙ , ΙΙΙ και σε φλεγμονώδεις καταστάσεις δεν εφαρμόζουμε γαλβανικό.)
Εφαρμόζεται λεμφική μάλαξη αποστράγγισης.
Εφαρμόζουμε ΜΑΣΚΑ διαφόρων μορφών εκτός από μάσκα πλαστικής μορφής (peel off).
Οι μάσκες για τη συγκεκριμένη περίπτωση πρέπει να περιέχουν συστατικά που προκαλούν στυπτικότητα όπως ο καολίνης και ο μπετονίτης, δηλαδή μάσκες αργίλου,
Επίσης να περιέχουν συστατικά αντιφλογιστικά ,αντισηπτικά και αναπλαστικά π.χ. αζουλένιο( αντιφλογιστικές, μαλακτικές , αντιμικροβιακές ιδιότητες)
Λεβάντα, καμφορά, μενθόλη, ευκάλυπτος
(Να σημειωθεί ότι τα τελευταία συστατικά αντενδείκνυται σε άτομα που εφαρμόζουν ομοιοπαθητική!!!)
Τέλος τοποθετούμε υδατικό και καταπραϋντικό προϊόν μη λιπαρής φύσης.
Το στάδιο αυτό του καθαρισμού μπορεί να επαναληφθεί ανά δύο έως επτά ημέρες ανάλογα με τον αριθμό των φαγεσώρων και την ευαισθησία του δέρματος.
ΑΝΑΠΛΑΣΗ
Επόμενο βήμα είναι η προσπάθεια αποκατάστασης των σημαδιών της ακμής δηλαδή των ουλών της ακμής και των κυστών. Στόχος δηλαδή είναι η ανάπλαση του δέρματος. Για να πραγματοποιηθεί όμως ανάπλαση είναι απαραίτητο το δέρμα να υποστεί ένα ερέθισμα ή αλλιώς ένα ισχυρό σοκ (τραύμα) που θα το αναγκάσει να θέσει σε λειτουργία τους δικούς του μηχανισμούς επούλωσης. Για το σκοπό αυτό, κατά την αισθητική αποκατάσταση του δέρματος μετά από ακμή, εφαρμόζεται επιδερμική απολέπιση ή λέπτυνση της επιδερμίδας ή αλλιώς peeling.
Η διαδικασία αυτή γίνεται με διάφορους τρόπους χημικούς και μηχανικούς. Πρωταρχικός σκοπός της απολεπιστικής θεραπείας, είναι η αφαίρεση των νεκρών κερατινοποιημένων επιφανειακών κυττάρων και η διέγερση του δέρματος για την παραγωγή νέων κυττάρων.
Η έννοια της επιδερμικής απολέπισης δεν είναι νέα. Ήδη από τα αρχαία χρόνια έχουν χρησιμοποιηθεί διάφορα υλικά όπως ελαφρόπετρα, αμύγδαλα και άλλα στη προσπάθεια να «γυαλίσει και να καθαρίσει το δέρμα».
Για να γίνει όμως κατανοητή η διαδικασία με την οποία δρα η απολέπιση, κρίνεται απαραίτητη μια σύντομη αναφορά στη φυσιολογία του δέρματος και τη φυσιολογία του τραύματος.
Φυσιολογικά η επιδερμίδα αναγεννάται και η κερατίνη στιβάδα ανανεώνεται κάθε 28 ημέρες με μια διαδικασία που ονομάζεται κερατινοποίηση. Όπου κύτταρα από τη βασική στιβάδα αλλάζοντας συνεχώς μορφολογικούς χαρακτήρες ανέρχονται από όλες τις στιβάδες της επιδερμίδας για να φτάσουν τελικά στη κερατίνη στιβάδα.
Όταν ένας εξωτερικός παράγοντας μηχανικός, χημικός, θερμικός ενεργήσει πάνω στην επιδερμίδα προκαλώντας μικρή «λύση» της επιφάνειας του δέρματος ή αλλιώς επιφανειακή πληγή-τραύμα τότε στο δέρμα παρατηρείται αύξηση του φυσιολογικού ρυθμού ανανέωσης της επιδερμίδας, προκαλώντας την έναρξη της διαδικασίας της επούλωσης.
Ως επούλωση ορίζεται το σύνολο των μεταβολών, οι οποίες παρατηρούνται στην περιοχή του τραύματος και έχουν ως σκοπό την αποκατάσταση της συνέχειας του ιστού, ο οποίος υπέστη τη βλάβη.
Το δέρμα λαμβάνει κάθε υπερβολή σε αυτό σαν τραυματισμό και αντιδρά διορθωτικά. Έτσι καθώς με την επιδερμική απολέπιση αφαιρούνται τα νεκρά κερατινοποιημένα κύτταρα της επιδερμίδας, η επιδερμίδα διεγείρεται να παράγει νέα κύτταρα έτσι ώστε να αντικαταστήσει τα νεκρά, επιταχύνοντας τις λειτουργίες της.
Τα φυσιολογικά αποτελέσματα στους ιστούς κατά την εφαρμογή επιδερμικής απολέπισης είναι:
Αφαίρεση νεκρών κερατινοποιημένων κυττάρων και πολλαπλασιασμός νέων κερατινοκυττάρων
αύξηση της αγγειοβρίθειας των ιστών, δηλαδή αύξηση της αιματικής ροής
δραστηριοποίηση του τοπικού μεταβολισμού δηλαδή αύξηση ανταλλαγής της ύλης, τοξίνες και άχρηστα προϊόντα του μεταβολισμού απομακρύνονται ενώ εισέρχονται θρεπτικά συστατικά και οξυγόνο.
Αύξηση ενζυμικής δραστηριότητας
Ενεργοποίηση των κυττάρων και ιδίως των ινοβλαστών προς παραγωγή των δομικών πρωτεϊνών κολλαγόνου και ελαστίνης.
Επίσης το 1930 ο Vladimir Filaton μέλος της Ακαδημίας φαρμάκων στη ΕΣΣΔ και διευθυντής του Ινστιτούτου Οφθαλμολογίας στην Ουκρανία ανακάλυψε ότι τα ζωντανά κύτταρα, όταν υποστούν μεγάλο stress αγωνίζονται για ζωή παράγοντας βιοκεντρίνες. Ίσως τα πιο υγιή κύτταρα που το σώμα μπορεί να παράγει. Τα κύτταρα αυτά κινούνται προς τα μπροστά από βαθιά στο δέρμα προς την επιφάνεια προάγοντας την διαδικασία ανάπλασης και επούλωσης του δέρματος. (*)
Όσον αφορά την εξέλιξη ενός τραύματος και κατά συνέπεια την πρόγνωση της επούλωσής του, σημαντικός παράγοντας είναι το βάθος του. Εάν δηλαδή το βάθος του τραύματος φτάνει ως τη βασική στιβάδα ή ακόμα περισσότερο πιο βαθιά στο χόριο. Έτσι τα τραύματα ανάλογα με το βάθος τους διακρίνονται:
Σε μερικού πάχους τραύματα ,τα οποία καταστρέφουν την επιδερμίδα και μερικές φορές μέρος του χορίου(π.χ. εκδορές, μερικού πάχους εγκαύματα)
Σε ολικού πάχους τραύματα τα οποία καταστρέφουν όλο το πάχος του χορίου.
Φυσικά τη καλύτερη πρόγνωση έχουν τα μερικού πάχους τραύματα όπου η επούλωση εξελίσσεται κατά κανόνα φυσιολογικά και απρόσκοπτα. Η διάρκεια της επούλωσης των τραυμάτων αυτών κυμαίνεται σε δύο με τρεις εβδομάδες και στο τέλος δεν παραμένουν σημάδια.
Σύμφωνα με τα παραπάνω, κατά το στάδιο της αποκατάστασης των σημαδιών της ακμής προκαλούμε ένα επιφανειακό «τραύμα»,με διάφορους μεθόδους που θα αναλυθούν παρακάτω, έτσι ώστε να θέσουμε σε λειτουργία τους ενδογενείς μηχανισμούς επούλωσης του δέρματος. Ούτως ώστε μαζί με το προκαλούμενο τραύμα να επουλωθούν και οι ουλές της ακμής.
Προσέχουμε πάντα το τραύμα που θα προκαλέσουμε να είναι ανεπαίσθητο και μάλιστα να μη φτάνει ούτε έως τη βασική στιβάδα. ??????
Τέλος πριν αναφερθούν οι μέθοδοι αυτοί πρέπει να σημειωθεί ότι η πρόγνωση και η θεραπεία των σημαδιών της ακμής όπως και οποιαδήποτε άλλης βλάβης εξαρτάται από το βάθος της αν δηλαδή φτάνει ή όχι στη βασική στιβάδα.
Όπως επίσης να σημειωθεί ότι οι ουλές είναι μόνιμες και δεν είναι δυνατή η εξαφάνισή τους. Εφικτή είναι μόνο η βελτίωσή τους. Υπάρχουν όμως πολλές περιπτώσεις όπου η βελτίωσή τους είναι τόσο καλή ώστε γίνονται σχεδόν αόρατες.
ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΠΟΛΕΠΙΣΗΣ.
Με τις παρακάτω μεθόδους αποσκοπούμε σε επιδερμική απολέπιση.
Χημική απολέπιση
Ένζυμα
Τα ενζυμικά πήλινγκ είναι πιο απαλά. Η δράση τους έγκειται στο να διαλύουν με ένζυμα τους δεσμούς με τους οποίους συγκρατούνται τα καερατινοκύτταρα μεταξύ τους. Χαρακτηριστικό των ενζυμικών peeling είναι ότι είναι πολύ δύσκολη η ολική αφαίρεσή τους με αποτέλεσμα τα ένζυμα να εξακολουθούν να δρουν στα βαθύτερα στρώματα του δέρματος
AHA
Το πρωταγωνιστικό ρόλο στη χημική απολέπιση έχουν τα AHA’s (α υδροξυοξέα) τα οποία προκαλούν απολέπιση των κυττάρων της κερατίνης στιβάδας, αύξηση του κυτταρικού μεταβολισμού, ενυδάτωση και βελτίωση της δερματικής δομής.
Τα AHA ενισχύουν την ανάπτυξη των κυττάρων του δέρματος μέσω της πρόκλησης ερεθισμού του δέρματος και όχι μέσω της επίδρασης στο μεταβολισμό των κυττάρων. Σημαντικό είναι επίσης ότι ενισχύουν τη διαδικασία ανάπτυξης των υγιών κυττάρων τα οποία είναι ανθεκτικά στα οξέα. Ενώ τα μη υγιή κύτταρα είναι ευαίσθητα στα οξέα και απομακρύνονται.
Το πιο κοινό και συνήθως χρησιμοποιούμενο α-υδροξυοξύ είναι το Γλυκολικό οξύ. Το Γλυκολικό οξύ έχει μεγάλη διείσδυση και απορρόφηση από το δέρμα λόγω του χαμηλού μοριακού του βάρους.
Κατά την έναρξη της θεραπείας απαιτείται η χρήση χαμηλών συγκεντρώσεων οξέων και η προοδευτική αύξηση της συγκέντρωσή τους.
Πολύ σημαντικό επίσης είναι κατά τη διάρκεια της θεραπείας με α-υδροξυοξέα να συστήνεται συχνή χρήση μικρών συγκεντρώσεων καθημερινά παράλληλα με την εφαρμογή ειδικών θεραπειών με μεγαλύτερη συγκέντρωση.
Για το ευρύ κοινό οι επιτρεπτές συγκεντρώσεις κυμαίνονται από 2 έως 12%
Ενώ για επαγγελματική εφαρμογή από τους αισθητικούς η συγκέντρωσή τους κυμαίνεται μεταξύ 25-30%.
Εκτός από τη συγκέντρωση, άλλος ένας πολύ σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια των AHA, είναι το pH. Όσο πιο χαμηλό είναι το pH τόσο πιο αποτελεσματικό είναι το AHA. Αντιθέτως όσο πιο υψηλό είναι το pH τόσο πιο ασφαλές είναι το AHA. Η ενδεικνυόμενη τιμή pH για αποτελεσματικότητα και ασφάλεια των AHA είναι pH 3,5 περίπου.
Επίσης σύμφωνα με μελέτες η αποτελεσματικότητα των AHA αυξάνει κατά το συνδυασμό τους με τοπική εφαρμογή βιταμίνης Α.
Τρόπος εφαρμογής AHA
Τα α-υδροξυοξέα τα συναντάμε σε διάφορες καλλυντικοτεχνικές μορφές όπως μέσα σε κρέμες, σε μάσκες, σε λοσιόν.
Μία εβδομάδα πριν την εφαρμογή θεραπείας με α-υδροξυοξέα συνιστάται η καθημερινή χρήση από τον πελάτη προϊόντος με μικρή περιεκτικότητα σε οξέα φρούτων. Η χρήση του προϊόντος θα λειτουργήσει σαν τεστ ανεκτικότητας – ευαισθησίας, αλλά θα βοηθήσει και το δέρμα να συνηθίσει στην χρήση των οξέων.
Πριν την εφαρμογή των AHA στο δέρμα απαιτείται ο καθαρισμός και η τόνωσή του.
Όταν το δέρμα είναι αφυδατωμένο κρίνεται απαραίτητη η εφαρμογή ενυδατικής μάσκας προηγουμένως.
Αφού σκουπιστεί πολύ καλά το δέρμα αρχίζουμε τις επαλείψεις των AHA σύμφωνα με τις συγκεντρώσεις όπως αναφέρθηκαν παραπάνω. Δηλαδή δεν εφαρμόζουμε από τη πρώτη επίσκεψη όλες τις συγκεντρώσεις των AHA αλλά αυξάνουμε σταδιακά σε κάθε συνεδρία σύμφωνα με την ανθεκτικότητα του δέρματος.
Σε κάθε συνεδρία, ακόμα και αν έχουμε φτάσει σε μια υψηλή συγκέντρωση, ξεκινάμε τη θεραπεία μας με την σταδιακή επάλειψη διαφόρων συγκεντρώσεων μέχρι να φτάσουμε στην επιθυμητή.
Σε κάθε επάλειψη απλώνουμε περίπου 1ml οξέος.
Μεταξύ των επαλείψεων αφήνουμε το προϊόν να δράσει για 5-10 λεπτά. Ελέγχουμε όμως πάντα την αντίδραση του δέρματος και αυξομειώνουμε το χρόνο ανάλογα.
Επάνω στις μεταφλεγμονώδεις βλάβες της ακμής εφαρμόζουμε τοπικά AHA με μεγαλύτερη συγκέντρωση.
Αποφεύγουμε την εφαρμογή των οξέων στην γύρω από τα μάτια περιοχή και γενικότερα στους βλενογόνους. Σε περίπτωση λανθασμένης χρήσης απαιτείται το ξέπλυμα με άφθονο νερό.
Κατά τις επαλείψεις πρέπει να προσέχουμε ώστε σε κάθε επάλειψη οξέος να χρησιμοποιούμε καινούρια μπατονέτα γιατί η επαφή της ήδη χρησιμοποιημένης μπατονέτας με το οξύ θα προκαλέσει την αλλοίωση του προϊόντος.
Αφού περάσει ο καθορισμένος χρόνος παραμονής των οξέων στο δέρμα αφαιρούμε με άφθονο νερό έτσι ώστε να εξουδετερωθεί το οξύ.
Τελειώνουμε με την εφαρμογή αναπλαστικής μάσκας στο δέρμα και την τοποθέτηση αναπλαστικής κρέμας.
Η συχνότητα εφαρμογής είναι περίπου μια φορά την εβδομάδα ανάλογα με το βαθμό ευαισθησίας του δέρματος.
Μετά την θεραπεία με οξέα συστήνουμε στον πελάτη την αποφυγή της επαφής του δέρματός του με νερό τουλάχιστον για οχτώ ώρες, καθώς επίσης την αποφυγή εφαρμογής μακιγιάζ και άλλων προϊόντων περιποίησης του δέρματος για 48 ώρες.
Απαραίτητη όμως είναι η προστασία του δέρματος με αντηλιακό προϊόν με δείκτη προστασίας SPF τουλάχιστον 15.
Για ενίσχυση των αποτελεσμάτων μπορούμε να συστήσουμε καθημερινή εφαρμογή στο σπίτι, προϊόντος με χαμηλή συγκέντρωση AHA.
. Φυτικό peeling
φυτικό πήλινγκ σε μορφή σκόνης : αποτελείται από ειδικά βότανα θαλάσσια φυτά και σπόγγους. Αναμειγνύεται πρώτα με τη λοσιόν (οξυζενέ).
Το δέρμα με την εφαρμογή των peelings υπόκεινται πολλές αλλαγές και διέρχεται από διάφορα στάδια ανάλογα με την συγκέντρωση της δραστικής ουσίας. Σε γενικές γραμμές αρχικά παρουσιάζει χαρακτηριστικά ηλιακού ερυθήματος, αργότερα εγκαύματος και μαυρίσματος από τον ήλιο. Είναι σφικτό και τεντωμένο. Έπειτα ξεκινά η απολέπιση που διαρκεί για λίγες μέρες έως να ολοκληρωθεί η απολέπιση.
Μηχανική απολέπιση
Μικροδερμοαπόξεση (microdermabrasion)
Η μικροδερμοαπόξεση είναι μια θεραπεία επιδερμικής απολέπισης, κατά την οποία εκπέμπονται μικροκρύσταλλοι αργιλίου (αργιλοξείδιοδιο AL203) στην επιδερμίδα επιτυγχάνοντας προοδευτική απολέπισή της
Η απολέπιση μπορεί να γίνει είτε πολύ επιφανειακή είτε βαθύτερη ανάλογα με το μέγεθος της βλάβης που θέλουμε να αποκαταστήσουμε. Για την αποκατάσταση ουλών ακμής εργαζόμαστε βαθύτερα.
Κατά την εφαρμογή της μικροαπόξεσης εξακοντίζονται μικροκρύσταλλοι στην επιδερμίδα μέσω ενός διαχυτήρα συνήθως σε μορφή στυλό και ταυτόχρονα αναρροφούνται μαζί με νεκρά κύτταρα. Έτσι δημιουργούνται μικροοπές στην επιδερμίδα αόρατες στο γυμνό μάτι. Είναι αναίμακτη διαδικασία χωρίς πόνο και χωρίς τοπική αναισθησία.
Στόχος της μικροαπόξεσης είναι να προκαλέσει την αποκατάσταση των ουλών σταδιακά, με μεγάλα διαστήματα μεταξύ των θεραπειών ώστε να δώσει την ευκαιρία στο δέρμα να αναπτύξει νέο υγιή ιστό.
Ο αριθμός και η συχνότητα των θεραπειών εξαρτάται από τον τύπο του δέρματος, την ευαισθησία του, την ένταση και το βάθος της μικροαπόξεσης καθώς και την ενίσχυση του δέρματος με τα κατάλληλα αναπλαστικά και ενυδατικά καλλυντικά.
Όσο βαθύτερα εργαζόμαστε τόσο πιο αραιές είναι οι συνεδρίες μας.
Ενδεικτικός αριθμός συνεδριών για αποκατάσταση ουλών ακμής είναι περίπου 7 με 15 συνεδρίες. Προφιλομετρήσεις δείχνουν ότι μία εφαρμογή μικροδερμοαπόξεσης αντιστοιχεί σε τέσσερις εφαρμογές AHA συγκέντρωσης 40%.
Ενδεικνυόμενη ισχύς για αποκατάσταση ουλών ακμής είναι 0,5….????κατά τις πρώτες συνεδρίες και μετά από μερικές συνεδρίες ενδείκνυται μείωση της ισχύς σε 0,4…??
Η ένταση είναι αντιστρόφως ανάλογη της ευαισθησίας του δέρματος. Σε ευαίσθητα δέρματα ή σε ευαίσθητη δερματική περιοχή μειώνουμε την ένταση.
Μετά την εφαρμογή παρατηρείται ένας μικρός ερεθισμός για τρεις με τέσσερις ώρες.
Κατά το στάδιο αυτό και έπειτα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στην υγιεινή του δέρματος για να εξαλειφθεί η πιθανότητα επιμόλυνσής του από μικροοργανισμούς.
Τρόπος εφαρμογής μικροδερμοαπόξεσης
Αρχικά καθαρίζεται πολύ καλά το πρόσωπο αφαιρώντας κάθε ίχνος λιπαρότητας.
Κρατάμε το δέρμα τεντωμένο με δείκτη και αντίχειρα και με το άλλο μας χέρι κινούμε τη κεφαλή της συσκευής πάνω στο τεντωμένο δέρμα. Πρώτα εφαρμόζουμε το διαχυτήρα επιφανειακά πάνω σε όλη την περιοχή του προσώπου και έπειτα εφαρμόζουμε τοπικά πιο βαθιά στις μεταφλεγμονώδεις βλάβες. Ο μέσος χρόνος εφαρμογής κυμαίνεται στα 10 λεπτά επηρεάζεται όμως από την ευαισθησία του δέρματος, την ένταση που εφαρμόζουμε και το βάθος που εργαζόμαστε. Στο τέλος εφαρμόζουμε τη κατάλληλη αισθητική περιποίηση πλούσια σε ενυδατικά και επουλωτικά συστατικά.
Κλείνοντας την αναφορά στις θεραπευτικές μεθόδους απολέπισης οφείλει να σημειωθεί ότι κατά τη διάρκεια απολεπιστικών διαδικασιών απαιτείται η αποφυγή έκθεσης του δέρματος στην ηλιακή ακτινοβολία και η προστασία του δέρματος αντηλιακά προϊόντα μεSPF15 και πάνω. Συνίσταται η αποφυγή τέτοιων μεθόδων τους καλοκαιρινούς μήνες. ενδεικνυόμενη εποχή εφαρμογής για την δική μας χώρα είναι από αρχές Νοεμβρίου μέχρι και τέλη Μαρτίου.
ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΝΑΠΛΑΣΗΣ
Τις περισσότερες φορές και ανάλογα με το μέγεθος της βλάβης, η ενεργοποίηση των ενδογενών μηχανισμών επούλωσης του δέρματος δεν είναι επαρκής. Όποτε καλούμαστε να ενισχύσουμε την επούλωση του δέρματος και με άλλους μηχανισμούς, όπως την εφαρμογή τοπικών επουλωτικών και αναπλαστικών σκευασμάτων αλλά και τη χρήση θεραπευτικών μεθόδων όπως l.a.s.e.r., μικρορευμάτων, υπερήχων και κρυοθεραπείας.
ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΠΟΥ ΠΡΟΑΓΟΥΝ ΤΗΝ ΕΠΟΥΛΩΣΗ
Η τοπική εφαρμογή προϊόντων που περιέχουν συστατικά με επουλωτικές ιδιότητες προάγουν την επούλωση βοηθώντας τη παραγωγή νέων κυττάρων.
Τα συστατικά αυτά συνήθως απορροφούνται εύκολα από το δέρμα και εκδηλώνουν επουλωτική δράση.
Η δράση τους επιτυγχάνεται:
αυξάνοντας τη μιτωτική δραστηριότητα,
αυξάνοντας τον πολλαπλασιασμό των κυττάρων
και κατά συνέπεια το πάχος της κερατίνης στιβάδας,
ρυθμίζοντας το σχηματισμό κερατίνης,
αυξάνοντας την ενζυμική δραστηριότητα
και διεγείροντας τον σχηματισμό της δομικής πρωτεΐνης κολλαγόνο.
Σκευάσματα με επουλωτικές ιδιότητες
Τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα επουλωτικά συστατικά στα καλλυντικά προϊόντα είναι:
1. Allantoin
2. Aloe vera gel
3. Avogado Oil
4. Chamomile extract
5. filagrinol
6. marigold extract
7. panthenol
8. vitamin Α Palmitate
9. vitamin Α Αcetate
10. wheat germ oil
:
Allantoin
ονομασία INCI
Αllantoin
Η αλλαντοίνη έχει επουλωτικές ιδιότητες προάγοντας τον πολλαπλασιασμό των κυττάρων και αντιφλογιστικές ιδιότητες μειώνοντας την ένταση ερυθημάτων. Τέλος έχει κερατολυτική δράση βοηθώντας την απόπτωση των κερατινοκυττάρων.
Aloe Vera Gel
ονομασία INCI
Aloe Vera Gel (Aloe Barbadensis)
Έχει επουλωτικές ιδιότητες ,ενυδατικές, μαλακτικές και αντιφλεγμονώδεις μειώνοντας το ερύθημα και τα άλλα χαρακτηριστικά του εγκαύματος.
Avogado Oil
Ονομασία INCI
Αvogado Oil (Perse Gratissima)
Το έλαιο του Αβοκάντο αποτελείται από τριγλυκερίδια των λιπαρών οξέων ελαϊκού, λινελαϊκού, παλμιτικού και παλμιτοελαϊκού. Επίσης περιέχει φωσφολιπίδια, φυτοστερόλες, βιταμίνες Α, Ε, και D που του προσδίδουν μαλακτικές και επουλωτικές ιδιότητες.τέλος προάγει τη διαδερμική απορρόφηση δραστικών ουσιών στο δέρμα.
Chamomile Εxtract
ονομασία INCI
Matricaria Extract (and) Propylene Glycol (and) Water
[Chamomilla Recutita (and) Propylene Glycol (and) Aqua]
το υδρογλυκολικό εκχύλισμα των ανθέων του χαμομηλιού περιέχει πολυφαινολικές
ουσίες και αιθέριο έλαιο χαμομηλιού με αντιφλογιστικές, επουλωτικές και αντισηπτικές ιδιότητες.
Filagrinol
ονομασία INCI :
Pollen Extract (and) Soybean Oil Unsaponifiables (and)Olive Oil Unsaponifiables (and) Wheat Germ Oil Unsaponifiables
[Pollen Extract (and) Glycine Soja (and)Olea Europea (and)Triticum Vulgare]
Το Filagrinol είναι μίγμα ελαιώδους εκχυλίσματος της γύρης των ανθέων και ασαπωνοποίητων του σογιέλαιου, ελαιόλαδου και ελαίου του φύτρου του σίτου.
Το Filagrinol αυξάνει τη παραγωγή της φιλαγρίνης, του προδρόμου της και των προϊόντων αποικοδόμησής της βοηθώντας έτσι την κερατίνη στιβάδα να διατηρεί φυσιολογικό το πάχος της και τη συνοχή της. Επίσης συμβάλλει στην ενυδάτωση και ελαστικότητα του δέρματος.
Η Φιλαγρίνη είναι πρωτεΐνη πλούσια σε ιστιδίνη και παράγεται από τον προδρομό της προφιλαγρίνη. Τα μόρια της φιλαγρίνης συμμετέχουν στην διαδικασλία σχηματισμού της κερατίνης στιβάδας ενώ στα προϊόντα αποικοδόμησης της φιλαγρίνης ανήκει το πυρολιδονοκαρβοξυλικό νάτριο (sodium PCA) και η ουρία τα οποία αποτελούν τα κύρια συστατικά του NMF.
Marigold extract ονομασία INCI :
Calendula Officinalis Extract (and) Propylene Glycol (and) Water
[Calendula Officinalis Extract (and) Propylene Glycol (and) Aqua]
Το υδρογλυκολικό εκχύλισμα των ανθέων του φυτού Calendula Officinalis είναι πλούσιο σε φλαβονοειδή, καροτινοειδή, σαπωνίνες και τερπένια προσδίδοντας του αντιφλογιστικές και επουλωτικές ιδιότητες.
Panthenol
ονομασία INCI :
Panthenol
Η πανθενόλη είναι η προβιταμίνη Β5. Όταν εφαρμόζεται πανθενόλη εξωτερικά στο δέρμα εισχωρεί σε αυτό και μετατρέπεται σε παντοθενικό οξύ δηλαδή σε βιταμίνη Β5. Είναι υγροσκοπική ουσία, έχει ενυδατικές ιδιότητες. Επίσης έχει ήπιες επουλωτικές ιδιότητες διεγείροντας τον πολλαπλασιασμό των κυττάρων, αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες. Τέλος συμβάλλει στην διατήρηση της ελαστικότητας του δέρματος.
Sodium hyalouronate
ονομασία INCI :
Sodium hyalouronate
(βλ. ενυδατικά συστατικά)
Vitamin A Palmitate
ονομασία INCI :
Retinyl Palmitate
Είναι ο εστέρας της ρετινόλης (βιταμίνης Α) με το παλμιτικό οξύ. Μεταβολίζεται σε βιταμίνη Α. Χρησιμοποιείται στα καλλυντικά προϊόντα αντί της καθαρής ρετινόλη επειφή η ίδια ξειδώνεται πολύ εύκολα.
Απορροφάται εύκολα από το δέρμα και εκδηλώνει επουλωτική δράση. Συγκεκριμένα : προκαλεί αύξηση της μιτωτικής δραστηριότητας αυξάνοντας τον πολλαπλασιασμό των κυττάρων και κατά συνέπεια το πάχος της κερατίνης στιβάδας, ρυθμίζει το σχηματισμό κερατίνης, αυξάνει την ενζυμική δραστηριότητα και διεγείρει τον σχηματισμό της δομικής πρωτεΐνης κολλαγόνο
Vitamin E Acetate
ονομασία INCI :
Tocopheryl Acetate
Είναι ο εστέρας της τοκοφερόλης (βιταμίνης Ε) με το οξικό οξύ. Μεταβολίζεται σε βιταμίνη Ε. όταν απορροφάται από το δέρμα εκδηλώνει απουλωτικές , αντιφλογιστικές και ενυδατικές ιδιότητες. Αυξάνει τη συγκράτηση υγρασίας στο δέρμα και πριοσδίδει απαλότητα στην επιφάνειά του.
Wheat Germ Oil
ονομασία INCI :
Wheat Germ Oil (Triticum Vulgare)
Το έλαιο του φύτρου του σίτου αποτελείται από τριγλυκερίδια των λιπαρών οξέων ελαϊκού, λινελαϊκού, παλμιτικού, λινολενικού και παλμιτοελαϊκού. Επίσης περιέχει βιταμίνες Α, Ε, καιF, λεκιθίνη και στερόλες που του προσδίδουν μαλακτικές και επουλωτικές ιδιότητες.
ΕΠΟΥΛΩΣΗ ΜΕ ΜΕΘΟΔΟΥΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ
Οι διάφορες μέθοδοι αποκατάστασης της επούλωσης και της ανάπλασης του δέρματος έχουν σαν σκοπό την ενεργοποίηση των ενδογενών μηχανισμών ανάπλασης του δέρματος. Με άλλα λόγια έχουν σαν σκοπό την αύξηση της παραγωγής νέων κυττάρων και κυρίως την ενεργοποίηση των ινοβλαστών προς παραγωγή των δομικών πρωτεϊνών κολλαγόνου και ελαστίνης, γενικότερα την αύξηση του τοπικού μεταβολισμού. Για να συμβούν όμως τα παραπάνω φαινόμενα πρέπει να αυξηθεί τοπικά η θερμοκρασία ώστε να αυξηθεί η αιματική ροή, και μαζί η ενζυμική δραστηριότητα και ο μεταβολισμός με τη παροχή οξυγόνου και θρεπτικών συστατικών μέσω του αίματος και την αποβολή των άχρηστων προϊόντων του μεταβολισμού.
Άλλες φορές η αποκατάσταση- ανάπλαση πραγματοποιείται αυξάνοντας την διαδερμική απορρόφηση. Αυξάνοντας δηλαδή την διείσδυση επουλωτικών συστατικών μέσω της επιδερμίδας.
ΣΤΙΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΥΣ ΑΥΤΈΣ ΣΥΓΚΑΤΑΛΈΓΟΝΤΑΙ:
L.A.S.E.R.
Η ανάπλαση του δέρματος μπορεί να πραγματοποιηθεί με τα laser χαμηλής ισχύος μέσω της βιοδιαμόρφωσης.
Τα laser χαμηλής ισχύος είναι τα laser που χρησιμοποιούνται στην αισθητική. Η βάση της θεραπείας των laser χαμηλής ισχύος είναι η βιοδιαμόρφωση. Δηλαδή η ικανότητα των laser να προσφέρουν ενέργεια σε κυτταρικό επίπεδο και να ερεθίζουν τις βιοχημικές αντιδράσεις των κυττάρων και τον μεταβολισμό τους γενικότερα, ενώ τα αποτελέσματά τους είναι αντιστρεπτά. Δηλαδή με άλλα λόγια με την ακτινοβολία των laser χαμηλής ισχύος προσφέρουμε ενέργεια εξωγενώς και επιταχύνουμε έτσι κάποιες μεταβολικές διαδικασίες του κυττάρου.
Τα laser χαμηλής ισχύος ενισχύουν την ανάπλαση και επούλωση του δέρματος προκαλώντας:
διευκόλυνση της σύνθεσης κολλαγόνου
αύξηση της αγγειοβρίθειας των ιστών που βρίσκονται στο στάδιο της επούλωσης
αύξηση της μεσοκυττάριας ουσίας.
Αύξηση της έκκρισης μονοκινών επιταχύνοντας την επούλωση ( δυοδικά laser και σε συγκεκριμένα μήκη κύματος).
[δυοδικά laser χαμηλής ισχύος σε μήκη κύματος 660nm, 820 nm και 870nm(Ga, Al, As) αυξάνουν την έκκριση μονοκινών επιταχύνοντας την επούλωση.]
Τα αποτελέσματα της βιοδιαμόρφωσης δεν είναι άμεσα ορατά αλλά παρατηρούνται σε μεταγενέστερο στάδιο.
Η συμβολή των laser χαμηλής ισχύος στην διευκόλυνση της διαδικασίας της επούλωσης και της ανάπλασης του δέρματος επαληθεύονται και από τον νόμο του Aruold – Schoultz σύμφωνα με τον οποίο ερεθίσματα χαμηλής έντασης επιταχύνουν τις φυσιολογικές λειτουργίες των ιστών.
Έτσι παρατηρείται επιτάχυνση της αναγέννησης και της διαδικασίας της μίτωσης των κυττάρων
Ενεργοποίηση της μιτοχονδριακής λειτουργίας
Επιτάχυνση της διαδικασίας σύνθεσης των νουκλεινικών οξέων.
ΜΕΘΟΔΟΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΜΙΚΡΟ – ΡΕΥΜΑΤΩΝ
Η μέθοδος αποκατάστασης με τη χρήση μικρορευμάτων συνίσταται στη χρησιμοποίηση πολύ μικρής ποσότητας ρεύματος (της τάξης του 1/1000 του μιλιαμπέρ) δηλαδή τη συχνότητα ρεύματος που χρησιμοποιεί ο ίδιος ο ανθρώπινος οργανισμός κατά τις βιολογικές λειτουργίες του.
Με τη χρήση των ρευμάτων αυτών δίνουμε ερεθίσματα πολύ χαμηλής έντασης στους ιστούς «μιμούμενα» τα φυσικά ερεθίσματα του ίδιου του οργανισμού και επιταχύνουμε ή ενεργοποιούμε τις φυσιολογικές λειτουργίες των ιστών(νόμος Aruold – Schoultz).
Στο ίδιο πόρισμα θα καταλήξουμε αν εξετάσουμε τη χρήση των ρευμάτων αυτών με βάση τη «θεωρία του βιολογικού πεδίου»(Guravich).
Η εφαρμογή των μικρορευμάτων γίνεται μέσω δύο ηλεκτροδίων που εφαρμόζονται στο δέρμα τα οποία μετακινούνται πάνω σε αυτό. Ανάλογα με το λόγο εφαρμογής των μικρορευμάτων και το προσδοκούμενο αποτέλεσμα, διαφέρουν οι κινήσεις των ηλεκτροδίων πάνω στο δέρμα. Για επούλωση ουλών ακμής η ενδεικνυόμενη κίνηση είναι να ανασηκώνουμε ελαφρά με τα ηλεκτρόδια την γύρω από την ουλή περιοχή. Η κίνηση αυτή επαναλαμβάνεται μέχρι να καλύψει κυκλικά όλη την ουλή και το δέρμα γύρω από αυτή.
ΚΡΥΟΘΕΡΑΠΕΙΑ
Αναμφίβολα όλοι μας θα έχουμε παρατηρήσει πως όταν έλθει κάποια περιοχή του σώματος μας σε επαφή με πάγο αρχικά θα αισθανθούμε μια έντονη μείωση της θερμοκρασίας τοπικά και μετά από λίγο μια επίσης έντονη αύξηση της θερμοκρασίας. Ας θυμηθούμε πώς είναι όταν πιάνουμε χιόνι με γυμνά χέρια. Αρχικά παγώνουν τα χέρια μας και στη συνέχεια (αφού σταματήσει η δράση του ερεθίσματος , εφόσον έχουμε αφήσει το πάγο) ζεσταίνονται.
Σε αυτή ακριβώς τη παρατήρηση βασίζεται και η εφαρμογή κρυοθεραπείας για επούλωση και ανάπλαση του δέρματος.
Η κρυοθεραπεία είναι μια μέθοδος κατά την οποία με διάφορες τεχνικές, επιτυγχάνεται μείωση της θερμοκρασίας της περιοχής για θεραπευτικούς σκοπούς. Τέτοιες τεχνικές είναι η τεχνική των ψυχρών επιθεμάτων, η εφαρμογή κρυοδραστικής γέλης, η τεχνική της μάλαξης με πάγο κ.α.
Τα αποτελέσματα που παρατηρούνται κατά την εφαρμογή της λρυοθεραπείας είναι:
Αρχικά άμεση γενική και τοπική αγγειοσυστολή και μετά από λίγο γενική αγγειοσυστολή, ενώ αργότερα παρατηρείται τοπική αγγειοδιαστολή. Αυτή ακριβώς την αντίδραση της καθυστερημένης τοπικής αγγειοδιαστολής εκμεταλλευόμαστε κατά την προσπάθεια αποκατάστασης των ουλών της ακμής. Συγκεκριμένα τα αποτελέσματα της αγγειοδιαστολής είναι η τοπική αύξηση της θερμοκρασίας με τα γνωστά ευεργετικά αποτελέσματα της θερμοθεραπείας στην ενεργοποίηση του κυτταρικού μεταβολισμού.
Η εφαρμογή κρυοθεραπείας αντενδείκνυται:
Σε άτομα με υπερευαισθησία στο κρύο,
Σε περιοχές με υπαισθησία γι αυτό προηγείται τεστ ευαισθησίας.
Σε ανοικτά τραύματα
Σε δερματικές παθήσεις και κακοήθεις όγκους
Σε άτομα με αναπνευστικά, καρδιοαγγειακά και κυκλοφορικά προβλήματα.
Σε ψύξεις
Και σε άτομα με γενικές νόσους
ΥΠΕΡΗΧΟΙ
Οι υπέρηχοι είναι κύματα που εκπέμπονται σε πολύ μεγαλύτερες συχνότητες από αυτές που μπορεί αντιληφθεί το αυτί μας. Τα αποτελέσματά τους στους ιστούς διακρίνονται σε θερμικά και σε μη θερμικά.
Όσον αφορά τα θερμικά αποτελέσματα των υπερήχων εκμεταλλευόμαστε την ικανότητά τους να θερμαίνουν εκλεκτικά καθορισμένες περιοχές. Κατά την απορρόφηση της ενέργειας, που εκπέμπεται από την πηγή των υπερήχων, από τους ιστούς παρατηρείται μετατροπή της ενέργειας από μηχανική σε θερμότητα. Μάλιστα η θερμότητα αυτή αναπτύσσεται περισσότερο στην περιοχή εφαρμογής και στις επιφάνειες που διαχωρίζουν τα διάφορα στρώματα των ιστών όπως είναι το δέρμα.
Στα μη θερμικά αποτελέσματα των υπερήχων μεταξύ των άλλων παρατηρείται:
Διαχωρισμός των ινών του κολλαγόνου ,
Μικρομάλαξη μέσω των δονήσεων,
Επίδραση στην πρωτεϊνοσύνθεση
Απόρροια των παραπάνω, έπειτα από μελέτες, η επιτάχυνση της επούλωσης των πληγών.
Συνδυαστικά τα αποτελέσματα των υπερήχων στους ιστούς τόσο τα θερμικά όσο και τα μη θερμικά είναι:
αγγειοδιαστολή
Υπεραιμία
Αύξηση του τοπικού μεταβολισμού κ.α.
Ως ενδεικνυόμενη τεχνική εφαρμογής των υπερήχων για επιτάχυνση της επούλωσης πληγών θεωρείται η τεχνική συνεχούς κίνησης της κεφαλής των υπερήχων. Η κίνηση είναι αργή και συνεχής κυκλικά με τέτοιο τρόπο ώστε κάθε κίνηση να καλύπτει την προηγούμενη κατά το ήμισυ, πάντα με την παρεμβολή ελαίου ή γέλης και με μέσο χρόνο εφαρμογής 7 – 10 λεπτά.
Για τη θεραπεία όμως εντοπισμένων προβλημάτων σε πολύ μικρές σε έκταση περιοχές ενδείκνυται η στατική τεχνική με διακοπτόμενη εφαρμογή.
Οι συνεδρίες ξεκινούν με μεγάλη συχνότητα έως και μια συνεδρία την ημέρα, μειώνονται σε μία συνεδρία ανά δύο μέρες και μετά από 12 συνεδρίες η εφαρμογή διακόπτεται και συνεχίζεται αν είναι απαραίτητο μετά από δύο εβδομάδες για 10 με 12 εφαρμογές ακόμα.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΙΣ ΜΕΘΟΔΟΥΣ ΑΝΑΠΛΑΣΗΣ ΤΟΥ ΔΕΡΜΑΤΟΣ.
Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο στόχος όλων των μεθόδων που εφαρμόζονται για την επούλωση και αναφέρθηκαν παραπάνω είναι ο ίδιος, η ενεργοποίηση του κυτταρικού μεταβολισμού, έτσι ώστε να επιταχυνθούν οι φυσιολογικές λειτουργίες ανάπλασης του δέρματος. Αυτό που αλλάζει είναι η οδός που ακολουθείται κάθε φορά για να φτάσουμε στο στόχο αυτό.
Το ίδιο αποτέλεσμα θα παρατηρηθεί μικροσκοπικά και με την εφαρμογή Laser και με την εφαρμογή μικρορευμάτων και με την εφαρμογή κρυοθεραπείας και υπερήχων. η ένταση του αποτελέσματος αλλάζει και η διαδρομή που ακολουθούμε για να φτάσουμε σε αυτό.
Η διαδρομή με τέρμα την δραστηριοποίηση του κυτταρικού μεταβολισμού που θα προκαλέσει την παραγωγή κολλαγόνου και όλων των άλλων φυσιολογικών αποτελεσμάτων στους ιστούς που αναφέρθηκαν παραπάνω. Η δραστηριοποίηση του κυτταρικού μεταβολισμού μέσω της υπεραιμίας είναι το ζητούμενο. Το μέσο πρόκλησης της υπεραιμίας και της αύξησης της θερμοκρασίας αλλάζει ανάλογα με την εφαρμοζόμενη μέθοδο.
Έτσι με την εφαρμογή Laser επιτυγχάνουμε τα προσδοκούμενα αποτελέσματα
Με την προσφορά ενέργειας εξωγενώς με τη μορφή ενός μήκους κύματος,
κατά την εφαρμογή μικρορευμάτων μέσω ενός ρεύματος πολύ μικρής έντασης,
με την εφαρμογή υπερηχητικών κυμάτων μέσω της τοπικής αύξησης της θερμοκρασίας
και μέσω της κρυοθεραπείας επίσης με την τοπική αύξηση της θερμοκρασίας που παρατηρείται δευτερογενώς.
Για το ποια μέθοδο θα ακολουθήσουμε αυτό είναι ένα ερώτημα που δεν μπορούμε να απαντήσουμε. Δεν μπορούμε να δώσουμε ένα τυποποιημένο σχήμα αποκατάστασης ούτε μπορούμε να πούμε ποια μέθοδος είναι καλύτερη από την άλλη. Αυτό εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Πρώτα από όλα από το ίδιο το άτομο, γιατί το κάθε άτομο είναι διαφορετικό και πρέπει να εξετάσουμε τις ιδιαιτερότητές του, τι ενδείκνυται και τι αντενδείκνυται να εφαρμοστεί ανάλογα με την ευαισθησία του δέρματός του, την κλινική εικόνα που παρουσιάζει αλλά και την γενική υγεία του την ύπαρξη δηλαδή τυχόν νοσημάτων που απαγορεύουν την εφαρμογή κάποιας ή και όλων των προαναφερθέντων μεθόδων.
Τις περισσότερες φορές μια μόνο μέθοδος δεν είναι επαρκής για να μας δώσει τα επιθυμητά αποτελέσματα, για το λόγο αυτό κάνουμε συνδυασμό μεθόδων. Πριν αποφασίσουμε ποια θεραπευτική μέθοδο θα ακολουθήσουμε ή πως θα τις συνδυάσουμε είναι σκόπιμο να σεβαστούμε τη θεραπευτική οικονομία. Σύμφωνα με την οποία εφαρμόζουμε ένα σχήμα αποκατάστασης ξεκινώντας με τις πιο απλές για το δέρμα θεραπευτικές μεθόδους και σταδιακά προχωράμε στις πιο επιθετικές. Επίσης ξεκινάμε από τις μεθόδους που πιστεύουμε ότι θα μας δώσουν τα λιγότερα αποτελέσματα, ελέγχουμε το αποτέλεσμα της εφαρμογής και αν χρειάζεται συνεχίζουμε στην αμέσως επόμενη μέθοδο με τα καλύτερα αποτελέσματα.
ΕΝΥΔΑΤΩΣΗ
Το τέταρτο και τελικό στάδιο αποτελεί η ενυδάτωση δηλαδή η προσπάθεια εξισορρόπησης του ύδατος στο δέρμα. Η ενυδάτωση γίνεται με διάφορες μεθόδους που στόχο έχουν να αποκαταστήσουν τη απώλεια υγρασίας στο δέρμα.
Στις μεθόδους αυτές συμπεριλαμβάνονται:
η τοπική εφαρμογή προϊόντων με ενυδατικά συστατικά στις κατάλληλες καλυντικοτεχνικές μορφές
αλλά και η ενίσχυση της διαδερματικής απορρόφησης των συστατικών αυτών με διάφορες μεθόδους όπως η ιοντοφόρεση.
ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΜΕ ΕΝΥΔΑΤΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ
Για την αποκατάσταση του αφυδατωμένου δέρματος χρησιμοποιούνται μαλακτικές ουσίες οι οποίες έχουν την ιδιότητα να :
Να δημιουργούν ένα συνεχές στρώμα στην επιφάνεια του δέρματος εμποδίζοντας την διάχυση της υγρασίας από την κεράτινη στιβάδα
είτε δρώντας πιο άμεσα μεταφέροντας μόρια νερού από την ατμόσφαιρα στην κερατίνη στιβάδα. Στην δεύτερη περίπτωση ονομάζονται υγραντικές ουσίες, υγροσκοπικές ουσίες.
Στην αποκατάσταση της αφυδάτωσης του δέρματος που προέρχεται από ακμή ενδείκνυνται καλύτερα η χρήση υγραντικών ουσιών ή ο συνδυασμός τους με μη φαγεσωρογόνες μαλακτικές ουσίες.
ΦΑΓΕΣΩΡΟΓΟΝΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ
φαγεσωρογόνα συστατικά θεωρούνται:
η λανολίνη
τα ακετυλιωμένα παράγωγα των αλκοολών της λανολίνης και τα κλάσματα των λιπαρών οξέων ή εστέρων τους.
Τα πετρελοειδή: βαζελίνη, πετρελαϊκό ζελέ,
Μαλακτικές παραφίνες
Εστέρες λιπαρών οξέων (BUTYL STEARATE ISOPROPYL MYRISTATE)
Λιπαρά οξέα
Στεατικά οξέα
Αλκοόλες λιπαρών οξέων
Βενζοφαινόνες
Συστατικά με ενυδατικές ιδιότητες :
1. Aloe vera gel
2. Biophilic H
3. Borage oil
4. collagen
5. Elder extract
6. filagrinol
7. Glycerin
8. Hyaloyramine
9. Propylene glycol
10. Sodium hyalouronate
ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΜΕ ΕΝΥΔΑΤΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ
Aloe Vera Gel ονομασία INCI Aloe Vera Gel (Aloe Barbadensis)
(βλ. συστατικά που προάγουν την επούλωση)
Biophilic Η
ονομασία INCI:
Hydrogenated Lecithin (and) C12 – C16 Alcohols (and) Palmitic Acid
Είναι μίγμα υδρογονωμένης λεκιθίνης, παλμιτικού οξέος και των λιπαρών αλκοολών λαυρικής, μυριστικής και κητυλικής.
Όταν εφαρμόζεται το μίγμα αυτό στο δέρμα σχηματίζεται ένα μη λιπαρό υμένιο το οποίο εμποδίζει τη διαδερματική απώλεια ύδατος (TEWL).
Borage oil
ονομασία INCI:
Borage Seed Oil(Borago Officinalis)
Το έλαιο του βόραγα αποτελείται από τριγλυκερίδια κορεσμένων , μονοακόρεστων και κυρίως πολυακόρεστων λιπαρών οξέων. Όταν εφαρμόζεται το έλαιο στο δέρμα εμποδίζει τη διαδερματική απώλεια ύδατος (TEWL).
Elder Extract
ονομασία INCI
Sambucus NigraExtract (and) Propylene Glycol (and) Water
[Sambucus Nigra (and) Propylene Glycol (and) Aqua]
Το υδρογλυκολικό εκχύλισμα των ανθέων του φυτού Σαμπούκος είναι πλούσιο σε πολυφαινολικά και φλαβονικά παράγωγα ,γλυκοζίδια και ταννίνες προσδίδοντάς του ισχυρές αντιφλογιστικές και ενυδατικές ιδιότητες.
Filagrinol
ονομασία INCI :
Pollen Extract (and) Soybean Oil Unsaponifiables (and) Olive Oil Unsaponifiables (and) Wheat Germ Oil Unsaponifiables
[Pollen Extract (and) Glycine Soja (and) Olea Europea (and) Triticum Vulgare]
(βλ. συστατικά που προάγουν την επούλωση)
Glycerin
ονομασία INCI :
Glycerin
Η γλυκερίνη ή γλυκερόλη είναι υγροσκοπική ουσία. Ως υγροσκοπική ουσία απορροφά υγρασία από την ατμόσφαιρα, την συγκρατεί στην επιφάνεια του δέρματος ώστε στη συνέχεια να εισχωρήσει σε αυτό. Η γλυκερίνη πρέπει να χρησιμοποιείται με μέτρο γιατί σε πολύ μεγάλες συγκεντρώσεις και κατάλληλες συνθήκες (υψηλή σχετική υγρασία) μπορεί να δράσει αντιστρόφως προκαλώντας αφυδάτωση.
Hyaloyramine
ονομασία INCI :
Hydrolyzed Glycosaminoglycans
Πρόκειται για υδρολυμένες γλυκοσαμινογλυκάνες (GAG)οι οποίες αποτελούν τη θεμελιώδη ουσία του χορίου μαζί με τις κολλαγονούχες πρωτεΐνες και τους ηλεκτρολύτες.
Οι υδρολυμένες γλυκοσαμινογλυκάνες (GAG)επειδή έχουν μικρό Μ.Β. απορροφούνται πολύ εύκολα από το δέρμα, εισέρχονται στο χόριο και παίρνουν μέρος στην βιοσύνθεση των GAG.
Propylene glycol
ονομασία INCI :
Propylene glycol
Η προπυλενογλυκόλη ή προπανοδιόλη είναι υγροσκοπική ουσία.. Ως υγροσκοπική ουσία απορροφά υγρασία από την ατμόσφαιρα, την συγκρατεί στην επιφάνεια του δέρματος ώστε στη συνέχεια να εισχωρήσει σε αυτό.
Sodium hyalouronate
ονομασία INCI :
Sodium hyalouronate
Το μετά νατρίου άλας του υαλουρονικού οξέος ή υαλουρονικό νάτριο είναι το βασικότερο συστατικό των γλυκοσαμινογλυκανών της θεμελιώδους ουσίας του χορίου. Τα μόρια του υαλουρονικού νατρίου δεσμεύουν και συγκρατούν μεγάλες ποσότητες νερού προσδίδοντας στο χόριο ελαστικότητα και στερεότητα. Είναι πολύ σπουδαίο συστατικό τόσο για την διατήρηση της ισορροπίας του ύδατος στο δέρμα όσο και για την διατήρηση της ελαστικότητάς του, εφόσον λιπαίνει τις ίνες των δομικών πρωτεϊνών κολλαγόνου και ελαστίνης και επειδή περιορίζει τη μετατροπή του διαλυτού κολλαγόνου (τροποκολλαγόνου )σε αδιάλυτο.
Για τις παραπάνω ιδιότητες του ενσωματώνεται στα ενυδατικά, αντιφλογιστικά και επουλωτικά καλλυντικά προϊόντα. Τέλος, είναι σταθερό και δεν επηρεάζεται από τις συνθήκες του περιβάλλοντος.
Sodium PCA
ονομασία INCI :
Sodium PCA
Το πυρρολίδινο καρβοξυλικό νάτριο είναι φυσικό συστατικό του Φυσικού Παράγοντα Υδάτωσης (NMF). Το πυρρολίδινο καρβοξυλικό νάτριο (sodium PCA) είναι προϊόν αποικοδόμησης της φιλαγρίνης. Είναι ίσως η πιο ισχυρή υγροσκοπική ουσία και δεν επηρεάζεται από τις συνθήκες του περιβάλλοντος.
Squalane
ονομασία INCI :
Squalane
Ορισμένα ένζυμα στο δέρμα μετατρέπουν το σκουαλάνιο σε σκουαλένιο. Το σουαλένιο είναι φυσικό συστατικό του ανθρώπινου οργανισμού και συν των άλλων συνεισφέρει στην ενυδάτωση και ελαστικότητα του επιδερμίδας μειώνοντας τη διαδερματική απώλεια ύδατος (TEWL). Στα καλλυντικά χρησιμοποείται και το συνθετικό σκουαλένιο του οποίου η ονομασία INCI είναι polyisoprene.
ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΑΙΣΘΗΤΙΚΟΥ – ΠΛΑΣΤΙΚΟΥ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΥ
Σε έντονες μορφές ακμής όπου οι χαρακτηριστικές μεταφλεγμονώδεις βλάβες είναι πού έντονες, απαιτείται χειρουργική αποκατάσταση. Στις περιπτώσεις αυτές υπεύθυνος είναι ο πλαστικός χειρούργος ενώ ο δικός μας ρόλος είναι βοηθητικός. Ο αισθητικός αναλαμβάνει να προετοιμάσει το δέρμα συνήθως ενυδατώνοντάς του πριν την επέμβαση και έπειτα να το καταπραΰνει ακολουθώντας ΄την κατάλληλη επουλωτική και αναπλαστική θεραπεία.
ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΠΕΛΑΤΗ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΤΟΥ
Κλείνοντας την αναφορά στα στάδια και τις μεθόδους αποκατάστασης του δέρματος μετά από ακμή, αξίζει να σταθούμε σε ένα πολύ σπουδαίο σημείο για την επιτυχία των αισθητικών πράξεων που εφαρμόζουμε. Το σημείο αυτό έχει να κάνει με την ψυχολογία του ατόμου και με τον τρόπο προσέγγισης του από εμάς.
Ένα άτομο που φτάνει επιτέλους στο στάδιο της αποκατάστασης του δέρματος του μετά από ακμή, συνήθως είναι ένα άτομο που έχει για χρόνια ταλαιπωρηθεί από την ακμή, τόσο σε σωματικό όσο και σε ψυχολογικό επίπεδο. Τις περισσότερες φορές έχει αναγκαστεί να εφαρμόσει πολύχρονες θεραπείες είτε με τοπικές μεθόδους είτε με συστηματικές αγωγές.
Όταν επιτέλους φτάσει στο σημείο να απαλλαχθεί από τα φλεγμονώδη συμπτώματα της ακμής και να αντιμετωπίσει τις βλάβες που του άφησε η ακμή, είναι ένα άτομο ανυπόμονο, κουρασμένο και πολλές φορές απογοητευμένο.
Εμείς, οφείλουμε να σταθούμε πλάι του σε όλη τη διάρκεια της θεραπείας αποκατάστασης του δέρματός του με κατανόηση. Αρχικά να συζητήσουμε μαζί του εξηγώντας όλα τα στάδια εφαρμογής με ειλικρίνεια ως προς το βαθμό των αποτελεσμάτων τους αλλά και τον ενδεχόμενο χρόνο αποπεράτωσής τους. Να του εξηγήσουμε επίσης πόσο σημαντική για την πρόοδο της δουλειάς μας είναι η υπομονή που θα δείξει σε όλο αυτό το διάστημα και η πιστή τήρηση των συμβουλών μας. Γιατί η συνεργασία μεταξύ αισθητικού και πελάτη και η εμπιστοσύνη των πελατών μας στη δουλειά μας είναι η καλύτερη μέθοδος που μας βοηθά στην επίτευξη των στόχων μας. Την ανάδειξη της καθολικής αισθητικής του πελάτη μας εξωτερικής και εσωτερικής.-
Ιατρική και υγεία , Εκπαιδευτική Ελληνική εγκυκλοπαίδεια Εκδοτική Αθηνών
1. Δρ Εμμανουήλ Μ. Κακκέπης, Σημειώσεις Δερματολογίας 2, Τ.Ε.Ι. Αθήνας
2. Σημειώσεις δερματολογίας Ά εξαμήνου του τμήματος αισθητικής Τ.Ε.Ι. Αθήνας
3. Σημειώσεις αισθητικής β εξαμήνου Τ.Ε.Ι. Αθήνας.
4. Μαρία Ρήγα, Τα l.a.s.e.r. στην αισθητική και τη φυσικοθεραπεία. Εκδόσεις Zymel Αθήνα1992
5. Δρ Βασιλική Κεφαλά, Η θεραπευτική της ακμής και η συμπτωματική αντιμετώπιση της ακμής από τον αισθητικό. 1999
6. Γιακουμεντής Α, μπουλουγούρης Π, Πάλμος Π, Στοιχεία Αισθητικής Χειρουργικής. Εκδόσεις ΟΕΔΒ
7. Joel Gerson αισθητική τόμος ΙΙ το βασικό βιβλίο του επαγγελματία αισθητικού. Εκδόσεις ΙΩΝ Milady’s (*)
8. Dr Nana Heim Edith kerkofana Χρυσές Σελίδες Αισθητικής. Τεύχος 53 σελ20
9. Πρακτικά 11ου διεθνούς συνεδρίου αισθητικής Interbeaute 2002 Μικροδερμοαπόξεση
10. Μάγδα Φωτοπούλου Φωτογήρανση Αισθητική Σήμερα Τεύχος 12 σελ 24-27
11. Prof. Ronald Marks ΑΚΜΗ υγεία και ζωή Εκδόσεις Ψυχογιός
12. Ε. Τσιρίβας Εργαστηριακές Ασκήσεις Κοσμετολογίας ΙΙ Τ.Ε.Ι. Αθήνας
13. Ε. Τσιρίβας Σημειώσεις Κοσμετολογίας ΙΙ Τ.Ε.Ι. Αθήνας
Κλινική Ηλεκτροθεραπεία Παναγιώτης Γιόκαρης Αθήνα 1988
