To ηθικό status της έκτρωσης
Συγγραφέας Χρίστια Μίτλεττον Γράφτηκε στις ,
Το συναρπαστικό με το ζήτημα της έκτρωσης στο χώρο της ηθικής είναι ότι μπορεί να συναντήσει κανείς απόψεις που καταλήγουν σε εκ διαμέτρου αντίθετους επιλόγους.
Α) Περί προ-εμβρυϊκής περιόδου
Οι θεολογικές θεωρίες στην προσπάθεια τους να διακυρήξουν γενικότερα κατά των αμβλώσεων αλλά αποφεύγοντας να επιδείξουν παράλογο συντηρητισμό προσπαθούν να αρπαχτούν από το επιστημονικό δεδομένο ότι ο ζυγωτής είναι ο φορέας του πλήρους ανθρώπινου γενετικού υλικού που αφορά σε ένα νέο άτομο . Στηρίζονται ευρέως στην έννοια της προ-εμβρυϊκής περιόδου (περιγραφική έννοια της σχετικής λογοτεχνίας που περιλαμβάνει τα στάδια zygote, morula and blastocyst stages) για να υποστηρίξουν ότι η έκτρωση σε κάθε περίπτωση είναι ηθικό λάθος. Στο ίδιο συμπέρασμα ότι η έκτρωση είναι ανήθικη οποτεδήποτε αλλά με διαφορετικό τρόπο οδηγείται και μια κοσμική θεωρία που ουσιαστικά θεωρεί τη γενετική επιστήμη και τις απόλυτες-δαιμονοποιημένες δυνατότητες του DNA ως το πασπαρτού για την επίλυση όλων των μικρών ή μεγάλων προβλημάτων. Είναι ο ζυγωτής «ανθρώπινο ον» (human being) από μόνος του; Είναι πρόσωπο (person) από μόνος του ή αυτό η συζήτηση αφορά σε δρομολογούμενες δυνατότητες με αυξημένο βαθμό βεβαιότητας ότι θα υπάρχει άνθρωπος ή ότι θα υπάρχει πρόσωπο;
1. Θεολογικές θεωρίες
Οι θεολογικές θεωρίες που αναφέρονται στην έννοια του προσώπου ήδη από την προ-εμβρυϊκή περίοδο ταυτίζουν ή συγχαίουν τις έννοιες ανθρώπινο ον (human being) και πρόσωπο (person). Κατά τις ίδιες θεωρίες κάθε ανθρώπινο ον είναι πρόσωπο εφόσον η προσωπικότητα είναι μια ιδιότητα που κληρονομεί ο άνθρωπος λόγω της φύσης του και όχι μια επίκτητη ιδιότητα. Ο άνθρωπος είναι κατ’αυτούς μια ιερή οντότητα η οποία επιλέγηκε από το Θεό να αποκτήσει ζωή imagodei έτσι η αξία του είναι δεδομένη κι αδιαπραγμάτευτη . Κατ’επέκταση ο ζυγωτής έχει την ίδια ηθική αξία με έναν ενήλικα εφόσον και οι δύο είναι ανθρώπινα όντα, οπότε χρησιμοποιείται και το ακόλουθο σχήμα με απαγωγικό συλλογισμό:
Ο ζυγωτής είναι (δεδομένα) ανθρώπινο όν
Η αφαίρεση της ζωής ενός ανθρώπινου όντος σημαίνει φόνο και είναι κάτι ηθικά λανθασμένο
Η έκτρωση σημαίνει την αφαίρεση της ζωής ενός ανθρώπινου όντος, άρα σημαίνει φόνο, άρα είναι κάτι ηθικά λανθασμένο.
2. Οι κοσμικές θεωρίες
Εκτός από τις θεολογικές θεωρίες υπάρχουν και οι κοσμικές θεωρίες που θέλουν το σημείο της σύλληψης καθοριστικό για την δημιουργία του προσώπου αυτό γιατί η προσωπικότητα καθορίζεται πλήρως από το ανθρώπινο γονιδίωμα του ανθρώπινου όντος (εδώ φαίνεται πως το μπέρδεμα των εννοιών «ανθρώπινο ον» human being και «ανθρώπινο είδος» human kind που υπάρχει έντονα στη θεωρία αυτή) ή αλλιώς το DNA μπορεί να καθορίσει επακριβώς το πώς θα αναπτυχθούμε εάν η φυσική διαδικασία ανάπτυξης μας δεν ανακοπεί και αποκτηθεί ο κατάλληλος φαινότυπος για την έκφραση της προκαθορισμένης μας προσωπικότητας.
3. Σχόλια:
Αν όμως είναι τα πράγματα είναι έτσι όπως οι θεωρίες αυτές τα θέλουν θα πρέπει να αναρωτηθούμε εάν ο ίδιος ζυγωτής που δημιουργείται έξω από το σώμα της γυναίκας (εξωσωματική γονιμοποίηση), σε ένα σωλήνα in Petri dish, εξακολουθεί να παραμένει ανθρώπινο ον και αν κατά πόσο είναι ηθικά δεκτό να δημιουργούνται «άνθρωποι» στα εργαστήρια κατά παράβαση του έργου του Θεού (κατά τις θεολογικές θεωρίες) ή άλλως πώς. Επομένως κάπου φαίνεται να υπάρχει λογικό αδιέξοδο αλλά και η ανάγκη επαναπροσδιορισμού των εννοιών «ανθρώπινι είδος» (human kind), «ανθρώπινο ον» (human being), «πρόσωπο» (person).
Είναι το DNA μας το παν; Είσαι άνθρωπος γιατί έχεις 46 χρωματοσώματα και είσαι παράγωγο προϊόν ανθρώπινου υλικού (γαμέτες) που κουβαλά αδιαμφισβήτητο τεκμήριο της ανθρωπότητας (προερχόμαστε από ανθρώπους άρα είμαστε άνθρωποι); Κάποιος που πάσχει από μια χρωματοσωματική ανωμαλία (π.χ.σύνδρομο Down’s) τι είναι; Ο Salvi θέτει περαιτέρω το ερώτημα πώς μπορεί να εξηγηθεί η τριπλοειδία ή το σύνδρομο Klinefer’s; Οι πάσχοντες δεν είναι άνθρωποι; Εξάλλου δεν έχουμε μεγάλη γονιδιακή διαφορά με το είδος του χιπαντζή.
Ο Boniolo υποστηρίζει ότι η γενετική ταυτότητα δεν επαρκεί για τον σχηματισμό της ανθρώπινης ταυτότητας αλλά είναι αναγκαίο μέρος της. Είμαστε genus Homo, family Hominidae, order Primates, class Mammalia, phylum Chordata, kingdom Animalia. Τι σημαίνει; Ο Boniolo υποστηρίζει ότι εάν πρέπει να μιλάμε με τους όρους αυτούς είμαστε ζώα και αυτό που πρέπει να αποδείξουμε είναι ότι είμαστε εκτός από ζώα και άνθρωποι και πρόσωπα. Κάποιοι επίκτητοι περιβαλλοντικοί παράγοντες παίζουν τον δικό τους καθοριστικό ρόλο. Mε αφορμή μια χαρακτηριστική ατάκα των Copland & Gillett (A human with chimeric sheep cells is a human and a sheep with chimeric human cells is a sheep) θέτω ένα περαιτέρω ερώτημα: Εάν μετά από μεταμόσχευση καρδιάς έχω στο σώμα μου ένα όργανο με διαφορετική γενετική σύνθεση πάει να πει ότι είμαι δύο διαφορετικά πρόσωπα; Έπειτα στην περίπτωση των ομοζυγωτικών διδύμων όπου έχουμε όμοιο γενότυπο αλλά διαφορετικές οντότητες μπορούμε να μιλάμε για έναν άνθρωπο ή ένα πρόσωπο ;
Τα έμβρυα μπορούν να καλλιεργηθούν μέχρι στο στάδιο της βλαστοκύστης in vitro. Υπάρχουν τεχνικές όπως η ενδομητριακή σπερματέγχυση (intrauterine insemination), η ενδοσαλπιγγική μεταφορά των γαμετών (gamete intrafallopian transfer) και άλλες τεχνικές που υποστηρίζουν την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή . Ο Θεός δεν εισάγει ψυχή στον ζυγωτή αλλά ο επιστήμονας παίρνει το ωάριο και το σπερματοζωάριο (που μπορεί να είναι κατεψυγμένα, δανεικά ή ακόμα και με τις σύγχρονες ή μελλοντικές τεχνικές τεχνητά) και τα γονιμοποιεί σε ένα σωλήνα, παίρνει το γονιμοποιημένο ωάριο από το Petri dish και είτε το βάζει στο ψυγείο για μελλοντική χρήση είτε το εμφυτεύει στη μήτρα. Μπορεί το γενετικό μας υλικό να προσδιορίζει την πλήρη ταυτότητα μας με αυτό τον τρόπο και… από το ψυγείο; Εάν το γονιμοποιημένο ωάριο πριν την εμφύτευση του στη μήτρα γλιστρίσει στο νιπτήρα και καταστραφεί μπορούμε να μιλάμε για φόνο;
4. Το παιχνίδι των δυνατοτήτων
Μια άλλη προσέγγιση σε σχέση με το προ-έμβρυο είναι ότι αυτό έχει την δυνατότητα να αποτελέσει ανθρώπινο ον εάν η φυσική διαδικασία ανάπτυξης του δεν διακοπεί. Είναι η δυνατότητα του αυτή (potential) η οποία μπορούμε να δεχτούμε ότι διακατέχεται από μεγάλο βαθμό βεβαιότητας, είναι αυτοδύναμη και η εξέλιξη της ζήτημα μερικών ημερών, αρκετή ώστε να προσδοθεί στην οντότητα προ-έμβρυο ηθική αξία ίδια με αυτήν του ανθρώπινου όντος ή του προσώπου (ισοπέδωση της δυνατότητας με την ήδη υπαρκτή κατάσταση); Ο Τollefsen λέει χαρακτηριστικά πως αν πρέπει να εστιάσουμε σε αυτή τη δυνατότητα εξέλιξης του προ-εμβρύου σε ένα άνθρωπο ή πρόσωπο για να προσδώσουμε σε αυτό ηθική αξία πρέπει να είμαστε έτοιμοι να εστιάσουμε και σε άλλες δυνατότητες, όπως τη δυνατότητα της διαίρεσης του ζυγωτή σε δύο κύτταρα. Το παιχνίδι των δυνατοτήτων λοιπόν είναι αβέβαιο. Αυτό που ενδιαφέρει είναι όχι η δυνατότητα αλλά η πραγματική κατάσταση, όπως παραστατικά με διάθεση χιούμορ λένε οι Stanton & Harris τα αυγά δεν είναι ομελέττες, εμείς δεν είμαστε νεκρό κρέας (ενώ έχουμε την εξελικτική φυσική αυτοδύναμη δυνατότητα να καταστούμε τέτοιο). Η ίδια προβληματική απασχολεί και τους Copland & Gillett οι οποίοι λένε ότι οτιδήποτε έχει τη δυνατότητα να καταστεί κάτι άλλο από αυτό που είναι αλλά στο παρόν του δεν θα ήταν ορθό να δέχεται χειρισμό και αντιμετώπιση ως κάτι άλλο, ούτε ως αυτό το άλλο που ενδέχεται να καταστεί.
Αν και βρίσκω τον όλο λόγο του Warren αντιφατικό αποδέχομαι γενικά την άποψη του, αν και διατυπωμένη προκλητικά, ότι σε μια προσπάθεια σύγκρισης των υποθετικά υφιστάμενων δικαιωμάτων του προ-εμβρύου (τα οποία αντλεί από τη δυνατότητα – potential – να γίνει κάτι άλλο από προ-έμβρυο στο μέλλον) με τα ήδη υπαρκτά δικαιώματα (actual rights) της μητέρας ή ακόμα και με τα ήδη υπαρκά δικαιώματα ενός νεογνού κουταβιού, τα υποθετικά δικαιώματα του προ-εμβρύου μπροστά στη ήδη υπαρκτά δικαιώματα της μητέρας ή του κουταβιού πρέπει να υποχωρούν.
Ο Gillon λέει χαρακτηριστικά, μπορεί το βελανίδι να γίνει βελανιδιά αλλά κανείς δεν θα ήθελε να πληρώσει για μια βελανιδιά και να πάρει ένα βελανίδι, ρίχνοντας ξανά το μπαλάκι στον τρόπο αντιμετώπισης δύο διαφορετικών πραγμάτων που πρέπει να είναι επίσης διαφορετικός ως το βασικό περιεχόμενο της αρχής της ισότητας προστάζει.
Περαιτέρω έχουν γίνει διαχωρισμοί και αναφορές αναλυτικότατες αναφερόμενες στη φύση της δυνατότητας . Ο Αριστοτέλης στο έργο του «Μεταφυσικά» αναφέρεται σχολαστικά στο θέμα των δυνατοτήτων.
Χa Μπορεί να γίνει Y
Xa Μπορεί να μην γίνει Y
XaΜπορεί να γίνει R
Κάθε δυνατότητα εμπεριέχει μια πραγματικότητα η οποία είναι διαφορετική από την πραγματικότητα που η δυνατότητα θα καταστεί σε μεταγενέστερο χρόνο καθοδηγούμενη δια μέσου της κίνησης.
Δυνατότητα = Πραγματικότητα Α
= Δύναμη να καταστεί πραγματικότητα Β
Πραγματικότητα Β a Διαφέρει από την πραγματικότητα Α και έχει τη δική της δυνατότητα να καταστεί κάτι άλλο.
Στο θέμα μας μπορούμε να πούμε πως ο ζυγωτής έχει τη δυνατότητα (δύναμις, δυνάμει είναι) να καταστεί (μέσω της κίνησης) ανθρώπινο ον αλλά είναι ήδη ένα βιολογικό κύτταρο που εκτός από τη δυνατότητα να γίνει ένα ανθρώπινο ον έχει τη δυνατότητα να γίνει δύο ανθρώπινα όντα, έχει τη δυνατότητα επίσης να γίνει ένα νεκρό βιολογικό κύτταρο. Αν πρέπει να αντιμετωπίζουμε τον ζυγωτή γι’αυτό που πραγματικά είναι θα πρέπει να τον αντιμετωπίζουμε ως ένα βιολογικό κύτταρο.
Β. Εγκυμοσύνη, η έννοια της ουσιαστικής εγκυμοσύνης, περί ανθρώπινου όντος και προσώπου
Η εμφύτευση (implantation/ nidation) αποτελεί σημαντικό αλλά και πολύπλοκο στάδιο λαμβανομένου υπόψη και του γεγονότος ότι ένα ποσοστό που κυμαίνεται μεταξύ 30-70% των εμβρύων χάνεται πριν από αυτό το στάδιο κι ενώ η γυναίκα δεν είναι καν ενήμερη για το τι συμβαίνει στο σώμα της. Όσο αφορά στην εγκυμοσύνη δεν υπάρχει κοινώς αποδεκτός ορισμός ή αλλιώς φαίνεται ότι πρόκειται για έννοια που επηρεάζεται επίσης από τις ήδη σχηματισμένες απόψεις υπέρ ή κατά της έκτρωσης. Ένας ορισμός που μπορεί να συναντήσει κανείς είναι ότι η εγκυμοσύνη είναι η κατάσταση που έπεται της εμφύτευσης του εμβρύου στη μήτρα. Δεν λείπει βέβαια και η άποψη που ορίζει την εγκυμοσύνη γενικά ως την ύπαρξη του εμβρύου στο σώμα της μητέρας αφήνοντας να νοηθεί πως εγκυμοσύνη υπάρχει ήδη από την σύλληψη. Ένας άλλος ορισμός αφορά στην πρώτη ημέρα μετά την τελευταία έμμηνο ρύση.
Υπάρχουν βέβαια και οι περιπτώσεις της εξωμήτριας ή εκτόπου κύησης (ectopic pregnancy) όταν το έμβρυο δεν εμφυτεύεται στη μήτρα. Οι περισσότερες περιπτώσεις εξωμήτριας κύησης οδηγούν στον θάνατο του εμβρύου αλλά τίθεται εν πάση περιπτώσει αν πρέπει να λαμβάνεται υπόψη και αυτή η παράμετρος για τον προσδιορισμό της έννοιας της εγκυμοσύνης κάτι που θα σήμαινε κατ’αρχήν αποδοχή ενός ευρύτερου ορισμού της εγκυμοσύνης ως της ύπαρξης του εμβρύου (οπουδήποτε) στο σώμα της γυναίκας αρκεί να έχει φτάσει το έμβρυο στο κατάλληλο εκείνο χρονικό στάδιο της εμφύτευσης όπου να χρειάζεται να τραφεί από ένα όργανο για να συνεχίσει τη βιολογική του ζωή. Ο ορισμός αυτός θα κάλυπτε και τις περιπτώσεις της εξωσωματικής γονιμοποίησης στο παρόν στάδιο (εκτός βέβαια αν στο μέλλον ανακαλυφθεί και η τεχνητή μήτρα όπου η εμφύτευση θα γίνεται επίσης εξωσωματικά οπότε θα ανατραπεί εντελώς ο ορισμός της εγκυμοσύνης).
Πέρα από τα πιο πάνω προτείνεται και η έννοια της υποκειμενικής εγκυμοσύνης που έχει να κάνει με τη γνώση της μητέρας κατά πόσο φέρει στο σώμα της μια ξεχωριστή οντότητα. Αν η εμφύτευση είναι μια διαδικασία που αναφέρεται στο έμβρυο η εγκυμοσύνη είναι μια διαδικασία με σημείο αναφοράς τη μητέρα. Η μητέρα πρακτικά θα ήταν αδύνατο να εισαχθεί στον συγκεκριμένο διάλογο για την ηθική της έκτρωσης αν δεν είναι ενήμερη για την εγκυμοσύνη της ούτε να αναλάβει ευθύνες απέναντι σε μια οντότητα της ύπαρξη της οποίας αγνοεί. Με άλλα λόγια δεν μπορούμε να μιλάμε για έκτρωση χωρίς να υπάρχει υποκειμενική εγκυμοσύνη όπως ορίστηκε παραπάνω.
1. Η τριπλή ταυτότητα του εμβρύου
Η ολοκληρωμένη γενετική ταυτότητα του εμβρύου υπάρχει από τη σύλληψη του εγκαθιδρύοντας το ανθρώπινο είδος (human kind), παραμένει δε αναλλοίωτη στη διάρκεια του χρόνου. Η πρώϊμη βιολογική ταυτότητα του εμβρύου υπάρχει από την εμφύτευση του και την έναρξη ενός βιολογικού διαλόγου με τη μητέρα και είναι προσωρινή μέχρι την δημιουργία του φαινοτύπου και την απόκτηση της δευτερογενούς βιολογικής ταυτότητας η οποία είναι επίσης προσωρινή μέχρι την γέννηση του παιδιού και την απόκτηση βιολογικής ανεξαρτησίας. Η κύρια βιολογική ταυτότητα του ατόμου υπάρχει από την γέννηση του και είναι επίσης εξελίξιμη μέχρι το τέλος του ατόμου σε αντίθεση με τη γενετική ταυτότητα που παραμένει σταθερή. Η πρώϊμη κοινωνική ταυτότητα του εμβρύου υπάρχει από την στιγμή που η μητέρα του καθίσταται ενήμερη για την ύπαρξη του εντός του σώματος της και η κύρια κοινωνική ταυτότητα του παιδιού αποκτάται με τη γέννηση του.
Η συνύπαρξη της γενετικής, της πρώϊμης βιολογικής και της πρώϊμης κοινωνικής ταυτότητας σηματοδοτούν κατά τη δική μου γνώμη την έννοια του ανθρώπινου όντος. Κατ’ακρίβειαν η έννοια του όντος, την οποία μπορώ να αντιληφθώ πάντα ως μια ενεργητική και όχι παθητική έννοια (ακόμα και στην περίπτωση εντός ατόμου σε κώμα) ενεργοποιείται με την απόκτηση της πρώϊμης κοινωνικής ταυτότητας και την έναρξη πραγματικής επικοινωνίας του εμβρύου μέσω ενός ενεργού κοινωνού με το εξωτερικό περιβάλλον. Υπάρχω σημαίνει στέλνω ερεθίσματα της παρουσίας μου στο εξωτερικό περιβάλλον ακόμα και δια της ακινησίας μου (αρκεί να είναι ενεργοποιημένες η γενετική και βιολογική ταυτότητα διαφορετικά αν για παράδειγμα η κοινωνική ταυτότητα είναι ενεργοποιημένη αλλά όχι η βιολογική θα πρόκειται για ένα άτομο χωρίς ζωτικά σημεία, νεκρό).
Ηθική/ Υποκειμενική εγκυμοσύνη = a Εμφύτευση
a Γνώση
Ανθρώπινο ον a Γενετική ταυτότητα
a Βιολογική ταυτότητα a Πρώϊμη (εμφύτευση)
a Δευτερογενής (φαινότυπος)
a Κύρια (γέννηση)
a Τέλος (θάνατος)
a Κοινωνική ταυτότητα a Πρώϊμη (ύπαρξη μέσω της
φυσικής ύπαρξης ενός ήδη ενεργού κοινωνού ο οποίος
γνωρίζει)
Κύρια a Γέννηση
2. Η διάκριση του «ανθρώπινου όντος» από το «πρόσωπο»
Τι εννοούμε όταν λέμε «πρόσωπο»; Πότε κάποιος από «ανθρώπινο ον» είναι και «πρόσωπο»;
α) Μετά την εμφύτευση ο σχηματισμός του στέλεχους του νευρικού συστήματος (primitive streak) αποτελεί ένα σημαντικό νευροφυσιολογικό σημείο για την όλη ανάπτυξη του προσώπου γιατί όλα τα κύτταρα καθορίζονται (κυτταρικός καθορισμός) κατά πόσο θα αποτελούν μέρος του εμβρύου (embryonic) ή όχι (extraembryonic material), κλείνει βέβαια και η ανησυχητική δυνατότητα δημιουργίας δίδυμου οργανισμού που αναφέρθηκε πιο πάνω. Σχηματίζεται περίπου την 14η ημέρα μετά την γονιμοποίηση και αποτελεί τον άξονα της ανάπτυξης του εμβρύου με την έναρξη του σταδίου της γαστριδίωσης (gastrulation stage) και τον σχηματισμό των τριών βλαστικών δερμάτων (ectoderm, mesoderm, endoderm) από όπου θα προέλθουν οι ιστοί και τα όργανα. Γιατί όμως αυτό το στάδιο αποτελεί σταθμό στο κεφάλαιο της έκτρωσης; Επειδή κλείνει η δυνατότητα δημιουργίας δίδυμου οργανισμού; Θα ήταν πιο ηθικά βεβαρυμένο να υπήρχε η δυνατότητα δημιουργίας δύο ή τριών οργανισμών και να συζητούσαμε για έκτρωση, οπότε τι είναι αυτό που καθιστά σημαντικό το στάδιο αυτό; Σημαίνει κάτι στο διαχωρισμό του ανθρώπινου είδους από τα λοιπά είδη του ζωϊκού βασιλείου; Το ζήτημα αυτό ήδη λύνεται με την πλήρη γενετική ταυτότητα φορέας της οποίας είναι ο ζυγωτής. Στατιστικά παρατηρείται ότι η γυναίκα έχει ακόμα άγνοια την 14η ημέρα μετά τη γονιμοποίηση για την ύπαρξη του εμβρύου οπότε ισχύουν όσα αναφέρθηκαν πιο πάνω.
β) Η συμμετρική αναγκαιότητα: Η συμμετρική αναγκαιότητα κατά μία άποψη επιτάσσει όπως οι θεωρίες για την ύπαρξη του προσώπου να λάβουν υπόψη τις θεωρίες για το πότε υπάρχει θάνατος. Εάν για το θάνατο του ανθρώπου απαιτείται ο εγκεφαλικός θάνατος για την ύπαρξη του ανθρώπου θα πρέπει να απαιτείται η εγκεφαλική λειτουργία. Δεν φαίνεται όμως αυτή η παράμετρος να προσφέρει κάποια λύση. Ο Jones επισημαίνει τα προβλήματα της σκέψης αυτής χαρακτηρίζοντας την επιστημονικά άκυρη . Η διαδικασία του εγκεφαλικού θανάτου είναι πολύ πιο απλή από τη διαδικασία της δημιουργίας του εγκεφάλου που είναι σταδιακή, η πρώτη δε ηλεκτρική δράση, σημείο που θα μπορούσε να έχει σημασία, συμβαίνει περίπου 8 εβδομάδες μετά την σύλληψη χωρίς την ύπαρξη του όλου οργάνου . Αλλού προτείνεται η πάροδος της 10ης εβδομάδας από την γονιμοποίηση για να σηματοδοτήσει το σημείο έναρξης της ανηθικότητας της έκτρωσης (passage from empty brain stage to the active brain stage).
3. Μια εναλλακτική προσέγγιση της έννοιας του «προσώπου» – Γιατί η έννοια αυτή είναι άσχετη με το κεφάλαιο της έκτρωσης;
Οι περισσότερες θεωρίες για το πρόσωπο (personhood theories) εισάγουν σχήματα με υψηλά επίπεδα χαρακτηριστικών που ουσιαστικά περιγράφουν το τέλειο πρόσωπο ή αναφέρονται κυρίως σε προσωπικότητα (personality). Ο Ford σε μια αξιόλογη δουλεια δίνει ένα διάγραμμα με τις δοθείσες μέχρι πρόσφατα θεωρίες και τα προτεινόμενα κριτήρια γενικά αφορούν στην συνείδηση, στην αυτονομία, στον ορθολογισμό, στην μνήμη, ακόμα και στην γλώσσα, στα συναισθήματα, στην πίστη κλπ. Ο Warren υποστηρίζει ότι όταν το άτομο απωλέσει τα σταθερά χαρακτηριστικά του παύει να είναι πρόσωπο. Όμως τίθεται ένα ερώτημα, εάν το πρόσωπο ή η προσωπικότητα (εάν υπάρχει υπόνοια για την διάσταση των δύο εννοιών) προσδιορίζεται με αυτά τα προτεινόμενα κριτήρια, είναι ηθικά ορθό να σκοτώσεις ένα άτομο το οποίο δεν είναι αυτόνομο ή το οποίο δεν έχει συνέιδηση ή το οποίο έχει απωλέσει τις αισθήσεις του ή για παρόμοιους λόγους; Τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν διαχωρίζουν τον άνθρωπο από το πρόσωπο ούτε τα άτομα με προσωπικότητα ή χωρίς προσωπικότητα αρκεί να είναι κάποιος ανθρώπινο ον. Βέβαια υπάρχουν και τα δικαιώματα προστασίας των ζώων ακόμα και των φυτών.
Ως «πρόσωπο» κατανοώ δύο πράματα, αφενός την κοινωνικοποίηση του ανθρώπινου όντος ακόμα και δια της απλής παρουσίας του στο περιβάλλον, αφετέρου την εντύπωση που μεταδίδεται στους λοιπούς κοινωνούς ακόμα και δια του ερεθίσματος της φυσικής σου παρουσίας και έχει να κάνει η έννοια που προτείνω με την πιο πάνω αναφερθείσα κοινωνική ταυτότητα. Είναι η κοινωνική ύπαρξη του ανθρώπινου όντος. Ο διαχωρισμός της προσωπικότητας από την έννοια του προσώπου είναι τόσο ισχνός που μπορεί να μην γινει καν αντιληπτός. Υπάρχει και η σκέψη ότι η προσωπικότητα είναι η κοινωνική εξέλιξη του προσώπου και ένα μέρος της έννοιας της «προσωπικότητας» αφορά επίσης στην εντύπωση που σχηματίζεται στους τρίτους αναφορικά με το «πρόσωπο» σου. Τόσο το «πρόσωπο» όσο και η «προσωπικότητα» είναι έννοιες που δεν νοούνται πριν από τη γέννηση του ατόμου και την απόκτηση κύριας κοινωνικής ταυτότητας. Μπορεί κατά τα λοιπά να είναι μόνο ένα λεκτικό παιχνίδι που απλά μπερδεύει ή ένα επίτευγμα κατά την διαδικασία κοινωνικής καταξίωσης . H πιο πάνω προτεινόμενη προσέγγιση του προσώπου / της προσωπικότητας είναι φαινομεναλιστική ή φυσικαλιστική, συνδυασμένη με τη ψυχολογική προσέγγιση των τρίτων ατόμων, και η γνώμη μου είναι ότι δεν έχει να κάνει με το κεφάλαιο της έκτρωσης όπου ο λόγος γίνεται για έμβρυο ήτοι για μη άμεσα κοινωνικό ον ή πράκτορα.
Γ. Η συζήτηση για την έκτρωση – Επίλογος
«Να σκοτώνεις μια ανθρώπινη ζωή είναι λάθος» κατά την κοινώς αποδεκτή αρχή. Είναι όμως η έκτρωση φόνος; Σύμφωνα με όσα λέχθησαν πιο πάνω τα υπαρκτά δικαιώματα του εμβρύου είναι να συνεχίσει την βιολογική του ζωή και να τύχει σεβασμού στην όποια προ-κοινωνική ζωή του. Η έκτρωση δεν είναι ο φόνος ενός ανθρώπου παρά ο τερματισμός της πρώϊμης βιολογικής ζωής εντός ανθρώπινου όντος. Η διαφορά από το φόνο συνίσταται στο ότι το έμβρυο δεν έχει κύρια κοινωνική ταυτότητα ενώ το θύμα ενός φόνου έχει κι αυτό που αφαιρείται με την πράξη του φόνου εκτός από τη κύρια βιολογική ταυτότητα του ατόμου είναι και η κοινωνική του πραγματικότητα η οποία συχνά έχει ιδιαίτερη βαρύτητα. Μάλιστα θα έλεγα πως την κοινωνική αίσθηση για την τέλεση ενός φόνου και την οποιαδήποτε αντίδραση γι’αυτόν ενεργοποιεί ακριβώς η κοινωνική πραγματικότητα του θύματος. Θεωρώ ότι η έκτρωση δεν μπορεί να κρίνεται με τα ίδια μέτρα και σταθμά με τα οποία κρίνεται ένας φόνος. Ο Savulescu αναφέρεται για να περιγράψει την έκτρωση «εμποδίζω κάτι από το να υπάρξει» αφήνοντας να νοηθεί ότι η πράξη αφορά στην καταστροφή μιας δυνατότητας παρά σε μία πραγματική κατάσταση.
Γιατί μια γυναίκα μπορεί να επιλέξει την έκτρωση; Μια εγκυμοσύνη δεν είναι πάντα το αποτέλεσμα ενός προγραμματισμένου και ηθελημένου γεγονότος, η γυναίκα μπορεί να έχει υποστεί βιασμό, μπορεί η λήψη μέτρων αντισύλληψης να ήταν ανεπιτυχής (παρά το γεγονός ότι υπάρχουν και μέτρα καταταγόμενα στα μέτρα αντισύλληψης όπως το χάπι της επόμενης μέρας) εν πάση περιπτώσει υπάρχουν λόγοι για τους οποίους μια εγκυμοσύνη είναι ανεπιθύμητη.
Είναι η γνώμη μου ότι, πέρα από όσα έτυχαν ανάλυσης πιο πάνω για το πότε υπάρχει ανθρώπινο ον, πότε υπάρχει πρόσωπο κλπ, το θέμα της έκτρωσης δεν διέπεται από κανόνες που θα μπορούσαν να ισχύουν σε όλες τις περιπτώσεις ανεξαιρέτως γιατί για μια συζήτηση στο πλαίσιο της ηθικής τέτοια αντιμετώπιση θα ήταν κατ’αρχήν ανήθικη. Κάθε περίπτωση έχει τα δικά της δεδομένα τα οποία πρέπει να λαμβάνονται υπόψη. Πέρα από το ηθικό status του εμβρύου έναντι στο οποίο υπάρχει μια τάση υπερπροστασίας, υπάρχει το ηθικό status του x εμβρύου, της x μητέρας, του x πατέρα, στη x χώρα, τη x χρονική στιγμή. Όλοι οι παράγοντες που υπάρχουν σε κάθε ξεχωριστή περίπτωση συνθέτουν το ηθικό status της έκτρωσης γενικά και κάθε φορά που είναι να ληφθεί μια σχετική απόφαση αυτό το ηθικό status της έκτρωσης πρέπει να συζητείται στην ολότητα του.
Βιβλιογραφία:
Kreeft “Human personhood begins at conception” (Journal of Biblical Ethics in Medicine Vol.4 No.1 9-17)
Devine “Conservative views of abortion” (Adv.Bioeth. 1997;2, 183-202)
Dennis, Sullivan “A Thirty-year perspective on personhood: How does the debate changed?” (Ethics and Medicine 17:3,2001, 177-186)
Audi “Preventing abortion as a test case for the justifiability of violence” (The Journal of Ethics 1; 141-163, 1997)
Salvi “Shaping individuality: Human inheritable germ line gene modification” (Theoretical Medicine 22; 527-542, 2001)
Boniolo “The ontogenesis of human identity” (Biology, Philosophy and Life, Cambridge University Press 2004)
Copland & Gillett “The bioethical structure of a human being” (Journal of Applied Philosophy, Vol.20 No.2, 2003)
Eberl “The beginning of personhood: A Thomistic biological analysis” (Bioethics Vol.14, No.2, 2000)
Rowell, Brauder “Assisted Conception – I General Principles” (BMJ 2003; 327; 799-801)
Τollefsen “Embryos, individuals and persons: an argument against embryo creation and research” (Journal of Applied Philosophy Vol.18 No.1 2001)
Stanton & Harris “The moral status of the embryo post-Dolly” (J.Med.Ethics 2005; 31;221-225)
see – 7-
Warren “On the moral and legal status of abortion (Philosophy 101- Julian Code –Readings on the ethics of abortion”
Gillon: “Is there a new ethics of abortion?” (J.Med.Ethics 2001; 27l 5-9)
Daquette “Two kinds of potentialities: a critique of McGinn on the Ethics of Abortion” (Journal of Applied Philosophy Vol.18, No.1 2001)
Kennedy “Physiology of implantation” (10th World Congress on In Vitro Fertilization and assisted reproduction, Vancouver, Canada 24-28 May 1997)
Alonso: “An ontological view of human embryo. A paradigm” (European Journal of Endocrinology 2004 151 U17-U24)
Richardson & Reiss “What does the embryo look like and does it matter?” (Lancet 1999; 334; 244-46)
Eberl “The beginning of personhood: The Thomistic biological analysis” (Bioethics Vol.14 No.2 2000)
Jones “The problematic symmetry between brain birth and brain death” (Journal of Medical Ethics, Vol.24, Issue 4; 237-242)
βλ. και Irving “When do human being begin?” (International Journal of Sociology and Social Policy 1999 19;3/4; 22-47)
Hope “The hand as Emblem of Human identity: a solution to the abortion controversy based on science and reason” (Murdoch University Electronic Journal of Law)
Himma “A dualistic analysis of abortion: personhood and the concept of self qua experiential subject” (J.Med.Ethics 2005; 31; 48-55)
Ford “The personhood paradox and the right to die” (Medical Law Review 13, Spring 2005, pp.80-101)
Warren “On the moral and legal status of abortion” (Philosophy 101 – Julian Code – Readings on the ethics of abortion)
Erde “Paradigms and personhood: a depending of the dilemmas in ethics and medical ethics” (Theoretical Medicine and Bioethics 20; 141-160, 1999)
Goodenough “The achievement of personhood” (Ratio Vol.10 No.2 1997, pp.141-156 (16))
Savulescu “Abortion, embryo destruction and a future of value argument” (J.Med.Ethics 2002; 28. 133-135) παρά το ότι διαφωνώ με την άποψη του ότι η έκτρωση πριν την 20η εβδομάδα αποτελεί ένα είδος αντισύλληψης.
