ΑΓΧΟΣ: Ο ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΣ ΜΑΣ «ΣΥΝΤΡΟΦΟΣ»
Συγγραφέας Χριστίνα Σαμαράκη Γράφτηκε στις ,
To άγχος θα μπορούσε να προσδιοριστεί ως το δυσάρεστο εκείνο συναίσθημα που περικλείει φόβο και ένταση. Προκαλείται συνήθως από κάποιο κίνδυνο του οποίου η πηγή είναι σε μεγάλο βαθμό άγνωστη ή μη αναγνωρίσιμη. Συνοδεύεται από διέγερση του συμπαθητικού συστήματος που εκδηλώνεται με ιδρώτα, ταχυκαρδία, τρόμο, επιτάχυνση της αναπνοής ακόμα και γαστρεντερική δυσφορία.
Το άγχος είναι μια αντίδραση του οργανισμού απολύτως φυσιολογική που μας κινητοποιεί να προστατέψουμε τον εαυτό μας, να επιβιώσουμε και να επιτύχουμε τους στόχους μας. Αποτελεί επίσης, προειδοποίηση από τον οργανισμό μας ότι δεν τον φροντίζουμε αρκετά. Εξάλλου, πολλές φορές είναι και δικαιολογημένο όταν περνάμε μια πολύ δύσκολη φάση στη ζωή μας, όπως εκείνη που ακολουθεί ένα θάνατο οικείου προσώπου, ένα διαζύγιο ή ένα τραυματικό γεγονός.
Όλοι γεννιόμαστε με τα ίδια εφόδια αντίδρασης στο στρες. Το άγχος ενεργοποιεί πρωτόγονες περιοχές του εγκεφάλου, τις ίδιες περιοχές που ελέγχουν την επιθετικότητα, την πείνα και το ανοσοποιητικό σύστημα. Στη συνέχεια, ανάλογα με τις εμπειρίες και τους στρεσογόνους παράγοντες της ζωής, μπορεί να γίνουμε περισσότερο ή λιγότερο ευάλωτοι στο άγχος της καθημερινότητας. Στην περίπτωση που κάποιος γίνεται ιδιαίτερα ευαίσθητος, μια φυσιολογική διεργασία του οργανισμού που είναι απαραίτητη για την επιβίωση σε απειλητικές και επικίνδυνες καταστάσεις καταλήγει να προκαλείται σε καθημερινή βάση με τη μορφή υπερβολικής αντίδρασης σε ήπια στρεσογόνα γεγονότα. Έτσι, το άγχος μετατρέπεται σε ύπουλη ασθένεια που μας επηρεάζει αργά αλλά σταθερά, δημιουργώντας τόσο σωματικά, όσο και ψυχικά προβλήματα.
Είναι γνωστό ότι στις μέρες μας το άγχος είναι ακόμα πιο έντονο λόγω του γρήγορου ρυθμού και των αυξημένων απαιτήσεων της ζωής μας, των ακόρεστων αναγκών που έχει δημιουργήσει η σύγχρονη καταναλωτική κοινωνία, της αποξένωσης των ανθρώπων και της χαλάρωσης των δεσμών της οικογένειας, η οποία κάποτε αποτελούσε σταθερό στήριγμα για τα μέλη της κοινωνίας. Άγχος μπορεί να μας δημιουργούν πολλοί τομείς στη ζωή μας, όταν νιώθουμε ότι δεν μπορούμε να ανταπεξέλθουμε στις απαιτήσεις που έχουν οι γύρω μας, αλλά και στις απαιτήσεις που εμείς οι ίδιοι έχουμε από τον εαυτό μας. Ας δούμε όμως αναλυτικότερα κάποιες μορφές άγχους που βιώνουμε στην καθημερινότητά μας.
Εργασιακό άγχος
Η εργασία μας είναι ο πιο βασικός από τους τομείς που προκαλούν άγχος. Πολλοί παράγοντες ενοχοποιούνται για την αντίδρασή αυτή. Τις περισσότερες φορές το άγχος σχετίζεται με τις οικονομικές απολαβές της δουλειάς μας, αν δηλαδή θα κερδίσουμε αρκετά χρήματα ώστε να μπορέσουμε να ανταποκριθούμε στις οικονομικές απαιτήσεις της ζωής και να ικανοποιήσουμε τις δικές μας ανάγκες και της οικογένειάς μας. Από την άλλη, οι απαιτήσεις του ίδιου του επαγγέλματος δημιουργούν αγχογόνες καταστάσεις, όπως όταν χρειάζεται διαρκώς να εργάζεσαι πολλές ώρες ή να παίρνεις δουλειά στο σπίτι, όταν υπάρχει λίγος χρόνος για να κάνεις πάρα πολλά, όταν ασχολείσαι με κάτι που δεν κατέχεις καλά ή κάνεις μια βαρετή δουλειά. Η ατμόσφαιρα στον εργασιακό χώρο και οι σχέσεις με τους συναδέλφους επηρεάζουν επίσης κατά πολύ το επίπεδο του άγχους. Αν υπάρχει έλλειψη επικοινωνίας, τάση συνεχούς κριτικής και επίρριψης ευθυνών ή ακόμα και παρενοχλήσεις κάθε είδους, τότε το πιο πιθανό είναι το στρες να φτάνει σε υψηλά επίπεδα. Επιπλέον, σε πολλά επαγγέλματα υπάρχει αβεβαιότητα για το μέλλον, μια απειλή στη σταθερότητα της συγκεκριμένης εργασίας και κατ’ επέκταση όλης της ζωής του ατόμου, με αποτέλεσμα να βιώνεται διαρκής φόβος και ανασφάλεια. Αν στην εργασία μας καλούμαστε συχνά να έρθουμε αντιμέτωποι με αποφάσεις που αντιτίθενται στους ηθικούς κώδικες και αξίες μας ή να συμπεριφερθούμε με τρόπους αντιφατικούς, τότε σίγουρα μπαίνουμε σε μια ιδιαίτερα επώδυνη διαδικασία. Τέλος, ένας άλλος παράγοντας που μπορεί να αποτελέσει πηγή άγχους είναι η προσπάθεια να βρεθεί ισορροπία μεταξύ της δουλειάς και της προσωπικής και οικογενειακής ζωής, μια ισορροπία που στις μέρες μας είναι συχνά δύσκολο να επιτευχθεί.
Άγχος στις ανθρώπινες σχέσεις
Τα προβλήματα στις ανθρώπινες σχέσεις κάθε είδους (συζυγικές σχέσεις, οικογενειακές, φιλικές, συναδελφικές) μπορεί να αποτελέσουν μια σημαντική αιτία άγχους. Προβλήματα σε άλλους τομείς δραστηριοτήτων, όπως είναι η εργασία, επηρεάζουν τις σχέσεις, καθώς τείνουμε να «ξεσπάμε» στους ανθρώπους που είναι κοντά μας και μας αγαπούν. Διαμάχες, βέβαια, μπορεί να προκύψουν με το σύζυγο, τους γονείς, τα παιδιά, τους φίλους ή τους συναδέλφους ή ακόμα και με εντελώς άγνωστους ανθρώπους. Συχνά υπάρχει μια παρεξηγημένη άποψη για το τι προκαλεί τα προβλήματα αυτά. Τις περισσότερες φορές προέρχονται από τη δυσκολία επικοινωνίας και από κάποια πρότυπα συμπεριφοράς που έχουμε μέσα μας και όχι από την αντίδραση ή τη στάση των άλλων. Δηλαδή συχνά όταν επικοινωνούμε λέμε κάτι διαφορετικό από αυτό που θέλουμε και αποκρύπτουμε τα πραγματικά μας συναισθήματα προκειμένου να αποφύγουμε εμπλοκές ή επειδή φοβόμαστε την απόρριψη. Το πρόβλημα είναι ότι συνήθως ρίχνουμε το φταίξιμο στους άλλους και δεν συνειδητοποιούμε το δικό μας ρόλο στη δημιουργία στρεσογόνων καταστάσεων. Επίσης, οι περισσότεροι άνθρωποι είναι μπερδεμένοι σχετικά με το τι χρειάζεται για να δημιουργήσει κανείς μια ευτυχισμένη, επιτυχημένη και μακρόχρονη σχέση, με αποτέλεσμα να μην βρίσκουν ποτέ τη σχέση αυτή.
Παιδιά και άγχος
Από τη στιγμή που το παιδί θα γεννηθεί αλλάζει τη ζωή των γονιών του και τους φέρνει πολλές φορές αντιμέτωπους με το άγχος, αφού εκείνοι συχνά αισθάνονται ότι δεν έχουν το χρόνο ή τις ικανότητες να ανταπεξέλθουν στις συνεχείς προκλήσεις. Αυτό το άγχος μεταφέρεται και στα ίδια τα παιδιά καθώς οι απαιτήσεις των γονιών τους, τα αναγκάζουν να έχουν κι εκείνα υψηλές απαιτήσεις από τον εαυτό τους. Τα παιδιά μπορεί να νιώθουν άγχος για να προλάβουν να κάνουν τα μαθήματά τους ή για να φέρουν καλούς βαθμούς στο σπίτι. Το ίδιο συναίσθημα βέβαια μπορεί να βιώσει το παιδί, όταν γεννιέται ένα αδελφάκι ή όταν οι γονείς καβγαδίζουν συνέχεια ή καταλήγουν στο διαζύγιο. Το σημαντικό για τα παιδιά είναι να μάθουν τρόπους να αντιμετωπίζουν το άγχος και να αποκτήσουν τα απαραίτητα εφόδια για να ανταπεξέρχονται σε δύσκολες καταστάσεις, αφού αυτό θα καθορίσει κατά πολύ τη μετέπειτα ζωή τους και την ευαισθησία τους στο στρες. Αυτό χρειάζεται να ξεκινά από τους γονείς και να συνεχίζει στο σχολείο, όπου είναι αναγκαίο τα παιδιά να διαπαιδαγωγούνται με τέτοιο τρόπο, ώστε να εξελίσσονται σε ολοκληρωμένες προσωπικότητες με τις απαιτούμενες ικανότητες για μια πιο υγιή αντιμετώπιση των στρεσογόνων καταστάσεων και της ζωής γενικότερα.
Άγχος και γυναίκες
Όλο και περισσότερες γυναίκες πλέον εργάζονται, ενώ παράλληλα παντρεύονται και φτιάχνουν οικογένειες. Οι ρόλοι που αναλαμβάνουν είναι τόσοι πολλοί που συχνά δημιουργείται η αίσθηση ότι δεν υπάρχει αρκετός χρόνος για όλα και κατά συνέπεια προκαλείται άγχος. Οι εργαζόμενες γυναίκες προσπαθούν να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις της δουλειάς, όπου πολλές φορές είναι αναγκασμένες να εργαστούν ακόμη πιο σκληρά απ’ ότι οι άνδρες για να αποδείξουν την αξία τους, ενώ συνήθως οι μισθοί τους είναι κατώτεροι από αυτούς των ανδρών σε αντίστοιχες θέσεις. Μετά τη δουλειά, η γυναίκα είναι συχνά εκείνη που φροντίζει για τις ανάγκες του σπιτιού και ασχολείται σε μεγαλύτερο βαθμό με τα παιδιά, ενώ προσπαθεί να ανταποκριθεί και στις προσδοκίες του συζύγου της. Είναι επίσης συχνό το φαινόμενο να μεριμνά και να φροντίζει και τους ηλικιωμένους συγγενείς. Οι πολλαπλές αυτές απασχολήσεις της εργαζόμενης συζύγου και μητέρας είναι επόμενο να προκαλούν άγχος, το οποίο γίνεται συχνά υπερβολικό και μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα στη σωματική και ψυχική της υγεία. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το πόρισμα ερευνών ότι οι γυναίκες κοιμούνται πολλοί λιγότερο από τους άνδρες, λόγω τόσο του στρες όσο και του όγκου των υποχρεώσεων που επωμίζονται.
Υπαρξιακό άγχος
Ζούμε σε έναν κόσμο με πλήθος απειλών. Οι φυσικές καταστροφές, οι πόλεμοι, η τρομοκρατία, η εγκληματικότητα και η καταστροφή του περιβάλλοντος δικαιολογούν την ανασφάλεια και το φόβο για το θάνατο που συχνά νιώθουμε. Το υπαρξιακό άγχος σχετίζεται όχι μόνο με το θάνατο και την προσπάθεια συμφιλίωσης με αυτόν, αλλά επίσης με τη ζωή και το νόημά της, καθώς και την ίδια την γνώση του εαυτού μας. Την ίδια στιγμή, η τεχνολογία έχει προχωρήσει με τόσο ραγδαία βήματα και έχουμε αμέτρητες επιλογές και εναλλακτικές για οτιδήποτε κάνουμε. Όμως σχεδόν πάντα καλούμαστε να επιλέξουμε χωρίς να έχουμε ξεκάθαρες οδηγίες και χωρίς να ξέρουμε ποιο θα είναι το αποτέλεσμα των επιλογών μας, ενώ ταυτόχρονα συνειδητοποιούμε ότι είμαστε υπεύθυνοι για τις οποιεσδήποτε συνέπειες. Η ευθύνη που έχουμε για τον εαυτό μας και το μέλλον μας και η αναζήτηση νοήματος στη ζωή δημιουργούν έντονες υπαρξιακές ανησυχίες και άγχος.
Το άγχος έχει γίνει καθημερινός μας σύντροφος και είναι δύσκολο να αποφύγουμε στρεσογόνες καταστάσεις. Παρόλα αυτά, θα μπορούσαμε να μειώσουμε την επίδρασή τους στη σωματική και ψυχική μας υγεία, αλλάζοντας τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε πολλές φορές την πραγματικότητα. Είναι αναγκαίο δηλαδή να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε με θετικό τρόπο και να έχουμε στο μυαλό μας ότι πάντα υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις, φτάνει να μπορούμε να τις δούμε. Επίσης, χρειάζεται να αποδεχτούμε πως κάποια πράγματα δεν αλλάζουν και είναι καλύτερο για μας απλά να τα αποδεχτούμε. Πάνω από όλα όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε να φροντίζουμε τον εαυτό μας και κάνουμε δραστηριότητες που μας ευχαριστούν, προκειμένου να χαλαρώσουμε και να ανακτήσουμε τη χαμένη ενέργεια. Άγχος πάντα θα υπάρχει, στο χέρι μας όμως είναι να μην το αφήσουμε να μας καταβάλει.
