Ναρκισσιστική προσωπικότητα: Η μυθική διαδρομή της Νάρκισσος!!
Συγγραφέας Μαρία Λασσιθιωτάκη Γράφτηκε στις ,
Μεγαλομανής ή ντροπαλός;
Η διαχρονικότητα
Η Εληνική Μυθολογία είναι γεμάτη μυθικά πρόσωπα, σύμβολα και αλληγορίες. Ομως, ο μύθος του Νάρκισσου έγινε πολύ περισσότερο γνωστός χάρις στον Freud, που ακολούθησε τα ίχνη του για να περιγράψει, χρησιμοποιώντας το ίδιο όνομα, ένα τύπο εύθραυστης προσωπικότητας, παγιδευμένης ανάμεσα στην τέλεια εικόνα αλλά και το τραγικό λάθος: Τελειότητα δεν υπάρχει, τα είδωλα είναι ρευστά, άπιαστα, μεταμορφώνονται συνεχώς, όπως το νερό, που καθρεφτίζονται. Οπως και ο Νάρκισσος, το άτομο με ναρκισιστική προσωπικότητα δεν θέλει να δεχθεί ότι η εικόνα του μπορεί να είναι και ατελής.
Επίσης, σχετικά πρόσφατα, η κινηματογραφική ταινία « Ο υπέροχος Gatsby” έκανε ρεκόρ εισιτηρίων , προβάλλοντας τις γοητευτικές στρατηγικές του πανέμορφου αλλά και άπληστου πρωταγωνιστή της: Η ρομαντική αγάπη, η εξιδανίκευση αλλά και η απουσία κάθε συνειδησιακής αναστολής στις μεθοδεύσεις του, υπήρξαν τα τονισμένα στοιχεία της ταινίας. Και γοήτευσαν πλήθος θεατών, ένδειξη ότι οι περισσότεροι από μας έχουμε την τάση να γίνουμε, έστω και εφήμερα, θύματα της ναρκισσιστικής μαγείας, να νιώσουμε μοναδικοί, αντικείμενα ιδιαίτερης προσοχής, αποκλειστικής έλξης και διεκδίκησης.
Διαταραχή και Φυσιολογικότητα: Τα όρια
Όπως συμβαίνει με όλους τους ψυχολογικούς όρους, τις εκλαϊκευμένες εκδοχές τους και τις περισπούδαστες διαγνώσεις των καθημερινών ανθρώπων, ο χαρακτηρισμός κάποιου ως νάρκισσου συνοδεύεται από μια γκριμάτσα περιφρόνησης ή ειρωνείας, δηλαδή απόρριψης. Όμως, όλοι μας έχουμε ναρκισσιστικά στοιχεία, μόνο και μόνο επειδή θέλουμε την επιβεβαίωση από τους άλλους, αντλώντας χαρά και περηφάνια από την καλή γνώμη τους για μας. Η έξωθεν καλή μαρτυρία μας δίνει περισσότερη ασφάλεια και τονώνει την αυτοπεποίθησή μας.
Όμως, το όριο ανάμεσα στο συνηθισμένο, τον φυσιολογικό, κατά κάποιο τρόπο, ναρκισσισμό και την παθολογική του έκφραση είναι η υπερβολή, που σημαίνει αποκλειστική και σταθερή ενασχόληση του ατόμου με την εικόνα προς τα έξω, κατάσταση αντιστρόφως ανάλογη με την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθηση.
Ερασιτέχνες ψυχολόγοι
Ο χαρακτηρισμός ενός ατόμου ως νάρκισσου δεν είναι τόσο απλή υπόθεση. Αν και όλοι μας, ως ένα βαθμό, είμαστε καθημερινά ψυχολόγοι, αν και αντιλαμβανόμαστε αρκετά μέρη του εαυτού μας και των άλλων, δεν μπορούμε να αξιολογούμε , υπεύθυνα, άτομα και καταστάσεις γύρω μας ή να ψάχνουμε για παθολογία. Οι ερασιτεχνικές διαγνώσεις, εκτός από την απαραίτητη επιστημονική κατάρτιση, αγνοούν και κάτι πολύ σημαντικό: Ότι δεν είμαστε φτιαγμένοι όλοι από την ίδια «πάστα». Η προσωπικότητά μας είναι ένα παζλ , με διαφορετικούς για τον καθένα μας κρυφούς συνδυασμούς, που μας κάνει μοναδικούς και ανεπανάληπτους. Με βάση αυτή τη σοβαρή επιφύλαξη θα πρέπει όλοι να προσέχουμε αν αντιλαμβανόμαστε σωστά ή απλά έχουμε την προκατάληψη της εύκολης διάγνωσης. Μόνο αν μπορέσουμε να έχουμε μια ικανοποιητική αυτογνωσία και αυτοαποδοχή να αναγνωρίζουμε τα δικά μας ψυχικά δυναμικά, τότε θα είμαστε σε θέση να σεβαστούμε τους άλλους και τους δικούς τους ψυχικούς δρόμους.
Αλλωστε, κάθε διαταραχή μπορεί να περιέχει λιγότερα ή περισσότερα κριτήρια τα οποία επίσης ποικίλουν ανάλογα με την ένταση και τη συχνότητα εμφάνισή τους. Μάλιστα, καθόλου σπάνια, κάποιος από μας μπορεί να οργανωθεί εντελώς προσωρινά γύρω από ναρκισσιστικές συμπεριφορές, επειδή περνά μια φάση του κύκλου ζωής του, που του προξενεί πόνο και ματαίωση.
Με αυτές λοιπόν τις επιφυλάξεις και σύμφωνα με το DSMIV-1994 ( Εγχειρίδιο Διαταραχών της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας ) η ύπαρξη πέντε τουλάχιστον από τα ακόλουθα κριτήρια μπορεί να οδηγήσουν έναν ειδικό στην διάγνωση της διαταραχής:
1.Θεώρηση εαυτού ως πολύ σημαντικού, με ή χωρίς σημαντικές επιτυχίες στη ζωή.
2.Φαντασιώσεις γύρω από την επιτυχία, την ευφυϊα, την δύναμη, την ομορφιά και την ιδανική αγάπη.
3. Ως « εξαιρετικός» γίνεται κατανοητός μόνο από εξαιρετικούς ανθρώπους, με τους οποίους και μόνο οφείλει να συναναστρέφεται.
4.Επιδίωξη του υπερβολικού θαυμασμού.
5. Αδικαιολόγητες προσδοκίες όπως και αδικαιολόγητα και υπερβολικά δικαιώματα.
6. Εκμετάλλευση και χειρισμός των άλλων για να πετύχει τους σκοπούς του.
7. Αδιαφορία στα συναισθήματα και τα προβλήματα των άλλων, εξαιτίας της έλλειψης ενσυναίσθησης.
8. Φθόνος και ζήλια, πεποιθήσεις ότι και οι άλλοι είναι ζηλόφθονοι.
9. Αλαζονικές και υπεροπτικές συμπεριφορές.
Ιδιοσυγκρασία
Αναμέτρηση! Η ναρκισσιστική προσωπικότητα συνέχεια συγκρίνεται, αναμετράται και οργανώνει στρατηγικές επικράτησης.
Ατομα εκ γενετής ευαίσθητα, ειδικά στην εξωλεκτική επικοινωνία, ( κίνηση, βλέμμα, φωνή κλπ) αντιλαμβάνονται εύκολα όχι μόνο το νόημα αλλά και το συναίσθημα και τον τρόπο εκφοράς της επικοινωνίας. Δεν δυσκολεύονται να κάνουν « βαθύτερη ανάγνωση» της αποδοχής ή της απόρριψης και της γνησιότητας του συναισθήματος που συνοδεύει τα λόγια των άλλων.
Σκέψεις – συναισθήματα- συμπεριφορές
Οι ναρκισσιστικές προσωπικότητες είναι άτομα έξυπνα, χαρισματικά και με πολλά ταλέντα. Τελειοθηρικοί, δεν συγχωρούν εύκολα τα λάθη τους στις επιλογές και τις προσδοκίες τους. Η μετριότητα είναι ο φόβος και ο τρόμος τους και το αυστηρό Υπερεγώ τους γίνεται ο δήμιος και ο οδηγός τους σε μια αίσθηση παντοδυναμίας και υπερβολικών απαιτήσεων από τον εαυτό τους και τη ζωή. Στην παιδική ηλικία, συνήθως αποτελούν πρότυπα και υπόδειγμα ικανοποίησης για τους γονείς τους.
Κομμάτια και θρύψαλα η ψυχή τους, αίσθηση κενού, μειωμένη αυτοπεποίθηση, τη μια στιγμή νιώθουν ντροπή γι αυτό που είναι ή γι αυτό που δεν είναι και την άλλη κυριαρχούνται από αισθήματα μεγαλείου και υπεροχής. Δυσκολεύονται να δεχθούν την απόρριψη και τη ματαίωση των προσδοκιών τους, λαχταρούν ν΄αγαπηθούν αλλά πιστεύουν ότι δεν αξίζουν την αγάπη.
Στον παθολογικό ναρκισσισμό, το άτομο κάνει οτιδήποτε για να αρέσει πάρα πολύ, θα λέγαμε ότι « αγοράζει» τους άλλους, είτε σαν εμφάνιση είτε σαν προσωπικότητα, χωρίς να παίρνει χαρά από τον ίδιο του τον εαυτό και τις κατακτήσεις του. Όπως είναι αναμενόμενο, μια τέτοια αντίληψη δημιουργεί μέσα του την αίσθηση του ψεύτικου, του ευτελούς, την πεποίθηση ότι δεν αξίζει και ότι οι άλλοι αν γνωρίσουν ποιος είναι στην πραγματικότητα, θα τον απορρίψουν.
Η εμπιστοσύνη δεν είναι το φόρτε τους, δύσκολα πιστεύουν στην γνησιότητα των συναισθημάτων των άλλων και ότι μπορεί ν΄αγαπηθούν.Ετσι, τα συναισθήματά τους είναι επιφανειακά και, κατά περίπτωση, εξιδανικεύουν ή απορρίπτουν άτομα, προβάλλοντας ουσιαστικά σ΄αυτά τα δύσκολα κομμάτια του εαυτού τους. Με λίγα λόγια νιώθουν ότι ζουν σ΄ένα κόσμο «δανεικό», ξένο και ότι χρειάζονται πολύ κόπο για να τον αντέξουν.
Η τελειοθηρική τους σκέψη είναι απαγορευτική στα λάθη των άλλων και τα δικά τους. Ετσι δύσκολα θα ζητήσουν συγγνώμη και ακόμη πιο δύσκολα θα εκφράσουν ευγνωμοσύνη για ό,τι τους δόθηκε.
Αν ερωτηθούν πως αισθάνονται για κάποιον, το εκλαμβάνουν ως προσπάθεια να μπουν σε θέση αδυναμίας και το αντιμετωπίζουν με ειρωνεία.
Καθόλου σπάνια εμφανίζουν και κατάθλιψη ή χρήση και κατάχρηση ουσιών ή αλκοόλ.
Οι αιτίες
Οι αιτίες μιας παθολογικής προσωπικότητας μπορούν να εξηγηθούν με διάφορες θεωρίες της Ψυχολογίας:
Σύμφωνα με την ψυχαναλυτική θεωρία, τα μωρά, εξαιτίας του μεγάλου βαθμού προσκόλλησης στους γονείς και ιδιαίτερα στη μητέρα, έχουν την αίσθηση ότι είναι το κέντρο του κόσμου: Ολοι ασχολούνται μαζί τους, οι εμπειρίες τους από τον έξω κόσμο είναι φτωχές. Ολος ο κόσμος είναι τα πρόσωπα του στενού οικογενειακού περιβάλλοντος, αυτά που του δίνουν φροντίδα και αγάπη. Αν, για κάποιους λόγους, αυτά τα πρόσωπα αποτύχουν να εμπνεύσουν στο παιδί εμπιστοσύνη, ασφάλεια, να το κάνουν να νιώσει την αγάπη, τότε θα μπει στην ενήλικη ζωή με τραυματισμένη εμπιστοσύνη για την αξία του και κλονισμένη αυτοπεποίθηση.
Για τους περισσότερους γονείς τα παιδιά τους- και τις περισσότερες φορές ένα από αυτά, είναι η « ναρκισσιστική τους προέκταση» , αυτό που θα εκπληρώσει όλα τους τα χαμένα όνειρα, θα δώσει συνέχεια στις προσδοκίες τους και θα κατακτήσει μια ζηλευτή κοινωνική θέση.
. Ο γονεϊκός θαυμασμός μπορεί να οδηγήσει ένα παιδί στον παθολογικό ναρκισσισμό, επειδή του αναπτύσσει την αντίληψη ότι είναι αποδεκτό και αγαπητό μόνο όταν κάνει πράγματα ξεχωριστά, όταν είναι ένα ιδιαίτερο παιδί.
Η Κοινωνική θεωρία δεν ασχολείται με την παιδική ηλικία και τις ενδοψυχικές συγκρούσεις. Όμως εντοπίζει κάτι πραγματικό για την εποχή μας: Ότι ο ναρκισσισμός εξαπλώνεται ως «επιδημία», που οφείλεται στον καταναλωτισμό, τον ανταγωνιστικό τρόπο ζωής, το εύκολο χρήμα και στα προβαλλόμενα από τα ΜΜΕ πρότυπα επιτυχίας. Αν, μάλιστα χρειαζόταν να γίνει μια έρευνα για τους Ελληνες, πιθανά να διαπιστωνόταν ότι πολλοί συμπληρώνουν αρκετά από τα πιο πάνω αναφερόμενα διαγνωστικά κριτήρια της διαταραχής !
Αν αγαπάτε ένα νάρκισσο
Ειναι προτιμότερο να αποφεύγετε την κριτική Είναι το χειρότερο βασανιστήριο για τα άτομα αυτά.Θα την αντιμετωπίσουν εχθρικά , και από την εξιδανίκευση θα μεταφερθούν βιαστικά στο άλλο άκρο , αυτό της απόρριψης. Επειδή είναι και έξυπνα άτομα θα είναι ιδιαίτερα πρωτότυπος ο τρόπος που θα σας απορρίψει! . Είναι σαν το κρεμμύδι που το τελευταίο του στρώμα, το πιο νόστιμο, φέρνει τα δάκρυα στα μάτια.
Δείξτε του πως αγαπάτε τα βαθύτερα, εκείνα τα κρυφά και δυσδιάκριτα στους άλλους κομμάτια του εαυτού του, εκεί που εδρεύει η φυσική του ντροπαλότητα και συστολή.
Σεβαστείτε το εύθραυστο κομμάτι του εαυτού του, αυτό που κλαίει μακριά από τα αδιάκριτα βλέμματα.
Χρησιμοποιείστε κάθε επιχείρημα, και κάθε γνήσιο συναίσθημα για να επιβεβαιώσετε την ασφάλεια που έχει ανάγκη
Δείξτε του τα δικά σας αδύναμα σημεία, πόσο καλά τα γνωρίζετε και τα αποδέχεσθε ως δικά σας.
( Δημ. Στο περιοδικό Σύγχρονη Ψυχολογία Σεπτέμβρης 2005)
