Περιληπτική αναφορά στον βελονισμό
Συγγραφέας Μιλτιάδης Καράβης Γράφτηκε στις ,
Στο μακραίωνο ταξίδι του ανθρώπου στον κόσμο, η τέχνη της ιατρικής μας οδηγεί να γνωρίσουμε ήθη, έθιμα, παραδόσεις, δοξασίες, γράμματα και πολιτισμούς που ανέπτυξαν οι λαοί της υφηλίου κατά την διάρκεια των παρελθόντων ιστορικών χρόνων. Θα δανειστώ από το Ελληνικό λεξικό την λέξη «εξέλιξη» για να δηλώσω την «κίνηση προς το μέλλον» που αυτή ή λέξη υπονοεί και που ταυτόχρονα χαρακτηρίζει την πορεία της ιατρικής επιστήμης (σύμφωνα με το λεξικό του ιδρύματος Τριανταφυλλίδη, εξέλιξη είναι το σύνολο των διαδοχικών φάσεων ενός φαινομένου ή το σύνολο των διαδοχικών αλλαγών που οδηγεί σε βελτίωση και πρόοδο).
Η Ιατρική δεν άρχισε στην Κίνα, ούτε θα σταματήσει σήμερα. Υπάρχει μία συνεχής ροή γνώσεων και πληροφοριών, που οδηγούν σε αλλεπάλληλες αλλαγές που αφορούν την εικόνα που έχουμε σχηματίσει και καταγράψει για το ανθρώπινο σώμα, την υγεία και την αρρώστια. Γνώσεις παλαιότερες αντικαταστάθηκαν από νέες και απόψεις σημερινές θα αναθεωρηθούν, σαν αποτέλεσμα της διάθεσης του ιατρού-επιστήμονα να εξερευνήσει το άγνωστο εν πολλοίς και δυσπρόσιτο περιβάλλον του οργανισμού και πολλών ασθενειών.
Οι γνώσεις του παρελθόντος δεν είναι πάντα πρακτικά χρήσιμες, ούτε όμως και άχρηστες. Θυμίζω ιατρικές τεχνικές που καταργήθηκαν: η πρόκληση εμέτων και οι θεραπευτικοί υποκλυσμοί του μεσαίωνα, οι κοφτές βεντούζες για την πνευμονία, η απολίνωση των μαστικών αρτηριών για τη θεραπεία της στηθάγχης, η διατομή του χαλινού της γλώσσας για τον ίκτερο, η χρήση του iatren για το ευερέθιστο έντερο. Αντίθετα άλλες τεχνικές εφαρμόζονται ακόμη και σήμερα:
Το όπιο εξακολουθεί να είναι το αποτελεσματικότερο φάρμακο ενάντια στον πόνο εδώ και 3.000 χρόνια. Μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες χρησιμοποιούν «κυνηγούς βοτάνων» , οι οποίοι ταξιδεύουν στο κόσμο αναζητώντας από ιθαγενείς πληθυσμούς παραδοσιακές συνταγές σκευασμάτων από βότανα, που θα οδηγήσουν στην κατασκευή αποτελεσματικότερων φαρμάκων. Το «ευλογημένο δένδρο» των Ινδών (ονομάζεται νίμ – neem) χρησιμοποιείται αιώνες σαν πηγή φαρμακευτικών ουσιών, πηγή καυσίμου, βακτηριοστατικό ενώ τα εκχυλίσματα των ανθέων και η καύση του κορμού σκοτώνει περισσότερα από διακόσια πολύ συνηθισμένα έντομα όπως ακρίδες, νηματώδεις, σκαθάρια, ψύλλους, κουνούπια και μάλιστα χωρίς να επιβαρύνεται το περιβάλλον.
Η πολυεθνική εταιρεία W C Grace, απομόνωσε πρόσφατα το πιο ισχυρό συστατικό του σπόρου του δένδρου νίμ (ονομάσθηκε αζαντιραχτίν) για να το χρησιμοποιήσει ως εντομοκτόνο και βακτηριοκτόνο. Εκατοντάδες παρόμοια «μυστικά» μεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά, από στόμα σε στόμα, όπως τα Ομηρικά Έπη, περιμένοντας από τον σύγχρονο άνθρωπο να τα εκμεταλλευθεί προς όφελος του.
Με την εισαγωγή αυτή, θέλω να δείξω ότι δεν είναι άκαιρο, ούτε αντιεπιστημονικό, ούτε καν ρομαντικό να μελετούμε ιατρικές πηγές του παρελθόντος. Ιδιαίτερα ο βελονισμός, θεωρείται το μακροβιότερο ιατρικό σύστημα επεμβατικής τεχνικής που γνωρίζουμε.
Ο βελονισμός είναι μια από τις αρχαιότερες επεμβατικές θεραπευτικές τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν στον πλανήτη. Κοιτίδα της αρχαίας αυτής τέχνης θεωρείται η Κίνα. Σύμφωνα με αρχαιολογικά ευρήματα, μεταξύ του 3000 και 2500πΧ, στη περιοχή του Κίτρινου Ποταμού, αναπτύχθηκε ένας σπουδαίος πολιτισμός που παρήγαγε μεγάλες ανακαλύψεις σε επιστήμες και τέχνες. Την περίοδο αυτή, ανάμεσα στα άλλα επιτεύγματα, η ιατρική επιστήμη γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη που ταυτίζεται με τη διακυβέρνηση της Κίνας από τον Αυτοκράτορα Σεν Νούνγκ (2700πΧ) Σε αυτόν αποδίδεται η καλλιέργεια φυτών, η χρήση αγροτικών εργαλείων, η συγγραφή βοτανολογίου με περισσότερα από 100 θεραπευτικά βότανα και η τεχνική του βελονισμού. Στην ίδια ιστορική περίοδο (2698-2599 πΧ) ο Χοάνγκ Τι (Κίτρινος Αυτοκράτορας) θρυλείται ότι έγραψε ένα μεγάλο ιατρικό έργο που ονομάζεται Νει Κίνγκ (βιβλίο Ιατρικής). Αν οι απόψεις αυτές των Σινολόγων ιστορικών γίνουν δεκτές, το έργο αυτό πρέπει να είναι το αρχαιότερο γνωστό ιατρικό βιβλίο εσωτερικής παθολογίας στον κόσμο (Classic of Internal Medicine).
Από νεώτερες επανεκδόσεις του Νέι Κίνγκ (the classic of Acupuncture – Zhen Jiu Jia Jing, 259μ.Χ.) μαθαίνουμε ότι η κινέζικη ιατρική στηρίζεται την εποχή εκείνη στη φαρμακολογία (2000 συνταγές σκευασμάτων από βότανα), στην χειρουργική και στο βελονισμό. Στο σύγγραμμα περιγράφονται αναλυτικά οι βασικές θεωρίες στις οποίες στηρίζεται η παραδοσιακή κινέζικη ιατρική.
Περιγράφονται επίσης, οι μεσημβρινοί, τα σημεία βελονισμού, οι τύποι των βελονών και η χρήση τους, οι κανόνες θεραπευτικής καθώς και διαγνωστικές μέθοδοι της εποχής όπως η ψηλάφηση των σφυγμών, η επισκόπηση της γλώσσας κ.ά. Στις σελίδες του Βιβλίου Ιατρικής παρατίθενται επίσης ανεκτίμητης ιστορικής αξίας πληροφορίες για τα ισχύοντα την εποχή εκείνη στοιχεία ανατομίας και φυσιολογίας των οργάνων, με σχήματα και αναλυτικές περιγραφές της καρδιακής, πνευμονικής και ηπατικής λειτουργίας. Γνωρίζοντας περιόδους ακμής (δυναστεία των Μίνγκ 1368 – 1644 μ.Χ.) και παρακμής (δυναστεία Dao Guang 1822 – 1950 μ.Χ.) το θεραπευτικό σύστημα του βελονισμού παρέμεινε αναλλοίωτο μέχρι τις μέρες μας.
Έφταναν πάντα στη δύση μεμονωμένες αναφορές και ανακοινώσεις σχετικά με μία «παράξενη» θεραπευτική τεχνική που εφαρμόζουν οι Κινέζοι.
Έμποροι και ιεραπόστολοι στην αρχή, επιστημονικές αποστολές αργότερα, με σπουδαιότερη την αποστολή του Βασιλιά Ήλιου της Γαλλίας, μετέφεραν στη δύση τις εμπειρίες τους από την εφαρμογή του βελονισμού.
Σταθμός για τη διάδοση του βελονισμού στη Δύση υπήρξε το διπλωματικό ταξίδι του προέδρου Νίξον το 1971 στη Κίνα. Ένα μέλος της δημοσιογραφικής αποστολής, ο αρχισυντάκτης των New York Times, James Reston ανέπτυξε οξεία σκωληκοειδίτιδα, χειρουργήθηκε και χρησιμοποιήθηκε ο βελονισμός ως μέθοδος διεγχειρητικής αναλγησίας. Το γεγονός αυτό κάνει το γύρο του κόσμου. Αμερικανοί ιατροί επισκέφθηκαν την Κίνα, παρακολούθησαν χειρουργικές επεμβάσεις με βελονισμό και οι ανακοινώσεις τους πυροδότησαν το ενδιαφέρον του κοινού και της ιατρικής κοινότητας.
Στην αρχή της ιστορίας του στη Δύση (1970 – 1980) ο βελονισμός αντιμετωπίσθηκε ως μία ΄΄μαγική΄΄ μέθοδος θεραπείας. Δεν υπήρχε η παραμικρή ένδειξη ύπαρξης ενός βιολογικού (φυσιολογικού) μηχανισμού μέσω του οποίου η ένθεση βελονών στο δέρμα να πυροδοτεί διαδικασίες ίασης. Οι δυτικοί ιατροί που εφάρμοζαν θεραπευτικά τον βελονισμό τα πρώτα χρόνια διάδοσης του στην Δύση (δεκαετίες 1960-1980) στηρίχθηκαν στα αξιώματα και τους θεραπευτικούς κανόνες της Παραδοσιακής Κινεζικής Ιατρικής.
Υπήρχαν διάφοροι λόγοι για τους οποίους ο βελονισμός αντιμετωπίσθηκε με δυσπιστία και τάση απόρριψης από τους ιατρούς και τις ιατρικές κοινότητες: κατ αρχήν, μια αντίσταση αποδοχής των θεωρητικών βάσεων της παραδοσιακής Κινέζικης ιατρικής και του βελονισμού καθώς τα συστήματα αυτά στηρίζονται σε ένα φιλοσοφικό οικοδόμημα διαφορετικό από αυτό στο οποίο στηρίζεται η Δυτική ορθολογιστική ιατρική σκέψη.
Δεύτερον, οι διαθέσιμες βιβλιογραφικές πηγές για τον βελονισμό (στην πλειοψηφία στη κινέζικη γλώσσα και σχεδιασμένες από μη ιατρούς) στερούντο αξιοπιστίας λόγω αμφισβητούμενης μεθοδολογίας, ελλιπούς σχεδιασμού, προβλημάτων στην ταξινόμηση των νόσων, ασαφών διαγνώσεων και έλλειψης ομάδας ελέγχου. Τα αντικρουόμενα πολλές φορές αποτελέσματα των μελετών, που αφορούσαν κυρίως στη μεσο-μακροπρόθεσμη δράση του βελονισμού σε χρόνιες παθήσεις, δυσκόλευαν ακόμη περισσότερο τους μελετητές.
Τέλος, η βραδεία διαδικασία εκτέλεσης νέων αξιόπιστων πολυκεντρικών μελετών και ερευνητικών εργασιών έδωσε την ευκαιρία σε πολλούς επιτήδειους να παρεισφρήσουν στο χώρο, γεγονός που συνέβαλε στη διαμόρφωση ενός υπεραισιόδοξου κλίματος για τις θεραπευτικές δυνατότητες του βελονισμού και τη μεγέθυνση της αρχικής δυσπιστίας.
Σχεδόν κανείς από τους ανωτέρω λόγους δεν ισχύει σήμερα και η ιατρική κοινότητα παγκοσμίως αντιμετωπίζει με τελείως διαφορετικό τρόπο το όλο θέμα.
Η πρόοδος της φυσιολογίας η ανάπτυξη νέων τεχνικών απεικόνισης, η περιγραφή ενδογενών ρυθμιστικών μηχανισμών αλλά κυρίως η ραγδαία ανάπτυξη της νευροφυσιολογίας στη δεκαετία του ΄90 (η οποία χαρακτηρίστηκε ως η δεκαετία του εγκεφάλου) μας επέτρεψε να διευκρινίσουμε και να κατανοήσουμε μέρος των θεραπευτικών μηχανισμών τους οποίους ενεργοποιεί ο βελονισμός και μέσω των οποίων επιτυγχάνεται η θεραπεία.
Περιγράφηκαν τμηματικά αντανακλαστικά τόξα (μεταμερικά) καί κεντρικά (εγκεφαλικά) νευρωνικά κυκλώματα μέσω των οποίων η περιφερική αισθητική διέγερση Αδ και C νευρικών ινών (βελονισμός) μεταφράζεται σε θεραπευτική δράση. Κατανοήθηκε η δυνατότητα του βελονισμού να τροποποιεί τις συγκεντρώσεις νευροδιαβιβαστικών ουσιών στο αίμα και στο εγκεφαλονωτιαίο υγρό με τη συμμετοχή ανιόντων και κατιόντων συστημάτων ελέγχου μέσω πυρήνων της περιυδραγωγίου φαιάς ουσίας (PAG), του θαλάμου, του υποθαλάμου και της υπόφυσης. Διαπιστώθηκε επίσης ότι ένα άρτιο περιφερικό νευρικό σύστημα αποτελεί την ικανή και αναγκαία συνθήκη για την επίτευξη θεραπευτικού αποτελέσματος.
Ο όγκος των εργασιών που εκπονούνται με αυστηρά επιστημονικά και μεθοδολογικά κριτήρια, καθημερινά μεγαλώνει, με αποτέλεσμα την πληρέστερη στατιστική καταγραφή της αποτελεσματικότητας του βελονισμού για κάθε κατηγορία νοσημάτων χωριστά.
Καταγράφηκαν σαφώς οι ενδείξεις, αντενδείξεις και παρενέργειες του βελονισμού και θεσπίσθηκαν αυστηροί κανόνες ως προς τη θεραπευτική διαδικασία.
Η επιστημονική θεώρηση του βελονισμού επιτρέπει στους ιατρούς να εφαρμόσουν βελονισμό βασισμένοι σε σύγχρονες τεχνικές (Neural therapies, dry needling, Percutaneous electrical stimulation, Trigger point therapy, TENS κλπ).
Τέλος, σειρά κλινικών μελετών σχεδιασμένων με αυστηρά μεθοδολογικά κριτήρια έδειξαν τα όρια της μεθόδου. Στις εργασίες αυτές στηρίχθηκε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και το NIH (National Institutes of Health) της Αμερικής δημοσιεύοντας κατάλογο ενδείξεων Ιατρικού Βελονισμού τον οποίο υιοθέτησε η IASP (International Association for the Study of Pain).
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΝΔΕΙΞΕΩΝ ΒΕΛΟΝΙΣΜΟΥ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ ΥΓΕΙΑΣ
Bannerman RH, The World Health Organisation Viewpoint on Acupuncture, Am. J. Acupuncture, 8, 1990, 231-235
Ανώτερο αναπνευστικό Παθήσεις στοματικής κοιλ. Νευρολογικές παθήσεις
Οξεία ιγμορίτις
Οξεία ρινίτις
Κοινό κρυολόγημα
Οξεία Αμυγδαλίτις
Αλλεργίες Πονόδοντος
Ουλίτις
Οξεία φαρυγγίτις
Χρονία φαρυγγίτις Κεφαλαλγίες – ημικρανία
Νευραλγία τριδύμου
Πάρεση προσωπικού
Πάρεση μετά από ΑΕΕ
Σύνδρομο Menier
Νευρογενή ουροδόχο κύστη
Νυχτερινή ενούρηση
Αναπνευστικό σύστημα Παθήσεις Γαστρεντερικές Μυοσκελετικά νοσήματα
Οξεία βρογχίτις
Βρογχικό άσθμα
Αλλεργίες
Υπεραντιδραστικότητα
των βρόγχων Σπασμός οισοφάγου
Λόξιγκας
Οξεία και χρόνια γαστρίτις
Υπερδραστηριότητα στομάχου
Χρόνιο δωδεκαδακτυλικό έλκος
Οξύ δωδεκαδακτυλικό έλκος
Οξεία και χρόνια κολίτις
Δυσκοιλιότητα, Διάρροια Αυχενοβραχιόνιο σύνδρομο
Περιαρθρίτις ώμου, Παγωμένος ώμος, Επικονδυλίτις
Ισχιαλγία, Οσφυαλγία
Οστεοαρθρίτιδες
Yuan-Chi Lin, Acupuncture, IASP (International Association for the Study of Pain) newsletter, May/June, 1994.
Σήμερα, το 64% (οι 75 από τις 117 σχολές) των Αμερικανικών Πανεπιστημίων Ιατρικής περιλαμβάνουν το βελονισμό στο πρόγραμμα εκπαίδευσης των φοιτητών ιατρικής (από 16 – 160 ώρες). Τα πανεπιστήμια Cincinnati College of Medicine, Cornell University Medical College, Johns Hopkins University School of Medicine, Maryland και UCLA, προσφέρουν στους φοιτητές περισσότερες από 100 ώρες σεμιναρίων βελονισμού.
Η Αμερικάνικη Ένωση Ιατρικής Πόνου περιλαμβάνει το βελονισμό στην εξεταστέα ύλη για την απόκτηση διπλώματος αλγολογίας.
Τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας της Αμερικής προωθούν και επιχορηγούν την έρευνα στο βελονισμό. Η IASP (International Association for the study of Pain) αναγνωρίζει τη σημαντική αναλγητική δράση του βελονισμού (δημοσιεύονται συχνά άρθρα στο διεθνούς κύρους περιοδικό “Pain”) και τα περισσότερα “ιατρεία πόνου” της Ελλάδας (Σισμανόγλειο, Νίκαια, Ευαγγελισμός, Αιγινίτειο, Λαϊκό, Γενικό Κρατικό Γεώργιος Γεννηματάς, ΑΧΕΠΑ, ΚΑΤ κ.λ.π.) και του εξωτερικού χρησιμοποιούν βελονισμό ή ηλεκτροβελονισμό για την αντιμετώπιση του οξέος και χρόνιου πόνου. Το Austrian Health Board αναγνωρίζει από το 1986 το βελονισμό ως ειδική θεραπευτική τεχνική.
Τα εθνικά συμβούλια υγείας των περισσότερων δυτικών χωρών (Αγγλίας, Γαλλίας, Βελγίου, Γερμανίας, Σουηδίας, Νορβηγίας κ.α.) αναγνωρίζουν το βελονισμό σαν ιατρική πράξη. Από το 1984 το Swedish National Board of Health and Welfare ενσωμάτωσε πλήρως το βελονισμό στην ιατρική θεραπευτική και έκτοτε το τμήμα φυσικής ιατρικής και αποκατάστασης και το τμήμα φυσιολογίας του Karolinska Institute της Στοκχόλμης με καθηγητή το νευροφυσιολόγο Swen Andersson, εκπαιδεύουν ιατρούς και οδοντιάτρους στο βελονισμό.
Φυσικά υπάρχει και αντίλογος.
Υποστηρίζεται ότι η θεραπευτική δράση του βελονισμού είναι ουσιαστικά απάντηση σε ένα placebo (εικονικό) φάρμακο, ότι ο βελονισμός δρά μόνο σε ψυχοσωματικά νοσήματα (κάποιοι μάλιστα συμπεριλαμβάνουν σε αυτά και τις κεφαλαλγίες), ότι δεν υπάρχουν αποδείξεις της θεραπευτικής δράσης του βελονισμού μέσω διπλών τυφλών, τυχαιοποιημένων μελετών με ομάδα ελέγχου placebo βελονισμού ή ψευδοβελονισμού. Στον περιορισμένο χώρο ενός γενικού άρθρου τα ερωτήματα αυτά δεν είναι δυνατόν να απαντηθούν.
Μια απλή περιήγηση όμως στο medline και σε άλλες ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων θα πείσει και τον πιο δύσπιστο επιστήμονα για την αρτιότητα, την σοβαρότητα και το πλήθος των εργασιών που εκπονήθηκαν για τα θέματα αυτά τη τελευταία δεκαετία.
Οι ερωτήσεις στα περισσότερα από τα προηγούμενα ερωτήματα έχουν απαντηθεί. Ειδικότερα για τον οξύ πόνο, η απάντηση σε placebo θεραπεία κυμαίνεται από 30-55% ενώ η θεραπευτική δράση του βελονισμού στον οξύ πόνο κυμαίνεται από 50-85% .
`Ο βελονισμός στη Δύση δεν εξελίσσεται χωρίς κόπο. Η ιατρικοποίηση του βελονισμού απαιτεί προσεκτική και σε βάθος μελέτη. Η έρευνα δεν έχει σταματήσει και κάθε μέρα ανακοινώνονται νέα δεδομένα που αλλάζουν την εικόνα που έχουμε σχηματίσει. Απαιτείται όμως σεβασμός και επιστημονικός σκεπτικισμός στη σωστή δόση.
Εξ άλλου, θεραπευτικές πράξεις που συνταγογραφούνται χρόνια από τα ταμεία (πχ λουτροθεραπεία, λασπόλουτρα, laser, μαγνητικά πεδία, κινησιο-μαλάξεις, massage) αλλά και φαρμακευτικές αγωγές (πχ αγγειοβελτιωτικά φάρμακα) κάθε άλλο παρά αποδεδειγμένη δράση παρουσιάζουν.
