ΕΠΙΛΗΨΙΑ ΚΑΙ ΑΘΛΗΣΗ: Επιτρέπεται να αθλούνται οι ασθενείς με επιληψία;
Συγγραφέας Χάρης Κότσαλης Γράφτηκε στις ,
Η συζήτηση για την επιληψία τα τελευταία χρόνια, δεν περιορίζεται μόνον στα αντιεπιληπτικά φάρμακα και τις άλλες θεραπευτικές μεθόδους, αλλά περιστρέφεται και γύρω από ζητήματα κοινωνικοποίησης και βελτίωσης της ποιότητας ζωής των ασθενών με επιληψία. Οι αρχικές απαγορεύσεις στους ασθενείς αυτούς για οποιαδήποτε σχεδόν δραστηριότητα προκειμένου να αποφευχθούν ατυχήματα, έχουν αντικατασταθεί με οδηγίες λιγότερο “απαγορευτικές”, αφού λαμβάνονται υπόψη στατιστικά δεδομένα που αφορούν τον τύπο της επιληψίας, την μορφή της δραστηριότητας, τον βαθμό επικινδυνότητας κλπ.
Ένα από τα συχνότερα ερωτήματα που τίθενται, κυρίως από νεαρής ηλικίας ασθενείς, είναι εάν μπορούν να αθληθούν, σε ποια αθλήματα και μέχρι ποιου βαθμού. Η γενικότερη αντίληψη που δυστυχώς επικρατεί ακόμη και σήμερα ότι ο ασθενής με επιληψία χρειάζεται ειδική αντιμετώπιση, επηρεάζει γονείς, δασκάλους, γυμναστές και δυστυχώς ακόμη και γιατρούς.
Έτσι συχνά ο γιατρός θέτει υπερβολικές απαγορεύσεις και περιορισμούς, προκειμένου να προφυλαχθεί ο ασθενής.
Ο κίνδυνος που διατρέχει ο ασθενής με επιληψία, όταν του επιβάλλονται συνεχείς απαγορεύσεις και περιορισμοί, να χάσει την αυτοεκτίμισή του, να εξαρτηθεί από άλλους και να δημιουργηθούν έντονες ανασφάλειες, είναι συχνά ίσος ή και μεγαλύτερος από τον κίνδυνο τραυματισμού στη διάρκεια της άθλησης και πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη πριν δοθούν οι ανάλογες οδηγίες και τεθούν οι σχετικές απαγορεύσεις.
Συχνά ο νευρολόγος έχοντας να αντιμετωπίσει, εκτός από την νόσο αυτή καθαυτή, σειρά κοινωνικών προβλημάτων του ασθενούς με επιληψία, αφήνει το θέμα του αθλητισμού σε δεύτερη μοίρα και αρκείται σε γενικές συμβουλές, αποφεύγοντας να απαντήσει ευθέως σε ερωτήματα που τίθενται από τους ασθενείς ή τους γονείς τους.
Για να δοθεί μία σαφής απάντηση στο εάν επιτρέπεται ή όχι να λαμβάνει μέρος ο ασθενής με επιληψία σε αθλητικές δραστηριότητες, θα πρέπει να διερευνηθεί α) εάν η σωματική άσκηση ή η μυϊκή κόπωση γενικότερα, είναι εκλυτικός παράγοντας ή αυξάνει τις πιθανότητες να προκληθεί επιληπτική κρίση και β) πόσο κινδυνεύει ο ασθενής από μία επιληπτική κρίση την ώρα της άθλησης.
Α) ΠΡΟΚΑΛΕΙ Η ΜΥΪΚΗ ΚΟΠΩΣΗ ΕΠΙΛΗΠΤΙΚΕΣ ΚΡΙΣΕΙΣ;
Στη διεθνή βιβλιογραφία, υπάρχουν μελέτες που αναφέρονται σε μεμονωμένες περιπτώσεις ασθενών που παρουσίασαν επιληπτικές κρίσεις την ώρα της άσκησης. Αυτό αποδόθηκε χωρίς να τεκμηριωθεί, σε στιγμιαία υποξία του εγκεφάλου. Ακολούθησαν μελέτες με μεγάλες σειρές ασθενών, στις οποίες διαπιστώνεται ότι όχι μόνον δεν προκαλούνται επιληπτικές κρίσεις, αλλά αποτρέπονται από την σωματική φυσική άσκηση.
Η τελευταία αυτή διαπίστωση έγινε τόσο από την μακροχρόνια παρακολούθηση ασθενών, πριν και μετά από πρόγραμμα άσκησης αλλά και με ΗΕΓραφική καταγραφή την ώρα της άσκησης. Ο αριθμός των επιληπτικών εκφορτίσεων στο ΗΕΓράφημα, κατά την διάρκεια της σωματικής άσκησης, μειώνονταν σημαντικά. Σε άλλη μελέτη, διαπιστώνεται ότι σε ποσοστό πάνω από 50% η άθληση δεν είχε καμία επίδραση στην πρόκληση των κρίσεων, ενώ στο 36% των ασθενών η άθληση μείωσε τον αριθμό των κρίσεων.
Στην ίδια μελέτη, σε ποσοστό 10% οι ασθενείς συνέδεαν την άσκηση με πρόκληση κρίσεων, αλλά μόνον στο 2% από αυτούς αποδείχθηκε ότι η άθληση αποτελεί εκλυτικό παράγοντα για επιληπτικές κρίσεις. Στην τελευταία κατηγορία, η πλειοψηφία των ασθενών παρουσίαζε δευτερογενή επιληψία.
Ένας από τους παράγοντες που πιθανολογείται ότι διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην προφύλαξη του ασθενούς από κρίσεις κατά την άσκηση, είναι η απώλεια υγρών που προκαλείται από την εφίδρωση. Στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να δίδεται οδηγία, να αποφεύγεται μετά το τέλος της άσκησης η απότομη και υπερβολική ενυδάτωση.
Ένα ερώτημα που τίθεται συχνά, είναι εάν ένα παιδί με αφαιρετικές επιληπτικές κρίσεις μπορεί να αθλείται, με δεδομένο ότι η υπέρπνοια είναι εκλυτικός παράγοντας κρίσης. Πρέπει να τονιστεί ότι η κρίση ‘αφαίρεσης’ προκαλείται στον ασθενή, όταν τον υποβάλουμε σε παρατεταμένη υπέρπνοια κατά την ηρεμία με σκοπό να προκληθεί μεταβολική αλκάλωση, λόγω της υποκαπνίας, η οποία ευθύνεται για την πρόκληση της κρίσης.
Αντίθετα, στην διάρκεια της μυϊκής άσκησης, η παραγωγή γαλακτικού οξέος και άλλων παραγόντων καύσης, προκαλούν μεταβολική οξέωση. Η ταχύπνοια που παρατηρείται κατά την άθληση προσπαθεί απλά να αντιρροπήσει την οξέωση αυτή και όχι να προκαλέσει αλκάλωση και αύξηση του κινδύνου για κρίση.
Τελικά η μυϊκή κόπωση και η άθληση γενικότερα δεν προκαλεί επιληπτικές κρίσεις, ίσως και να τις αποτρέπει. Η περιγραφή περιορισμένων περιπτώσεων που αυξάνονται οι κρίσεις κατά την άθληση, οδήγησε στην άποψη ότι υπάρχει ένα είδος αντανακλαστικής επιληψίας, η “προκαλούμενη από άθληση επιληψία”, στην οποία η άθληση αποτελεί εκλυτικό παράγοντα πρόκλησης επιληπτικής κρίσης. Σε αυτή την περίπτωση και μόνο πρέπει να αποφεύγεται η άθληση. Ιδιαίτερη περίπτωση ‘άθλησης’ αποτελεί η πυγμαχία, η οποία απαγορεύεται γιατί προκαλούνται επιληπτικές κρίσεις ως αποτέλεσμα κακώσεων του εγκεφάλου και όχι άλλων μηχανισμών που σχετίζονται με την σωματική άσκηση.
Β. ΑΘΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ
Ο κίνδυνος που υπάρχει για την ζωή του ασθενούς εάν πάθει επιληπτική κρίση την ώρα της άθλησης, εξαρτάται από το είδος του αθλήματος. Υπάρχουν αθλήματα με μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό επικινδυνότητας και με βάση αυτό χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες.
Α. Αθλήματα χαμηλού κινδύνου.
Τροχάδην
Ποδόσφαιρο
Άλματα (ύψος, μήκος)
Αεροβική γυμναστική
Χορός
Πινγκ-πονγκ
Ξιφασκία
Μπόουλινγκ
Γκολφ
Χόκεϊ
Κρίκετ
Μπεις-μπολ
Στην κατηγορία αυτή κατατάσσονται αθλήματα που δεν διατρέχει κίνδυνο ο ασθενής ακόμη και εάν υποστεί επιληπτική κρίση ή ο κίνδυνος δεν είναι στατιστικά μεγαλύτερος από οποιοδήποτε άλλο τυχαίο συμβάν την ώρα της άθλησης, σε οποιοδήποτε υγιές άτομο. Συνεπώς οι ασθενείς με επιληψία μπορούν χωρίς επίβλεψη, να ασχολούνται με τα αθλήματα αυτά.
Β. Αθλήματα μέτριου κινδύνου.
Βόλεϊ
Μπάσκετ μπολ
Τένις
Ράγκμπι
Ποδηλασία
Τοξοβολία
Κυνήγι
Ψάρεμα
Υποβρύχια κατάδυση (χωρίς συσκευή)
Ιππασία
Πατίνια (σε έδαφος ή πάγο)
Χόκεϊ σε πάγο
Κολύμπι
Θαλάσσιο σκι
Σκι
Ενόργανη γυμναστική
Βουτιές από χαμηλή εξέδρα
Κανό
Στην κατηγορία αυτή τα αθλήματα ενέχουν μικρού βαθμού κίνδυνο, εάν συμβεί επιληπτική κρίση. Οι ασθενείς μπορούν να επιδίδονται σε τέτοια αθλήματα εφόσον βρίσκονται υπό επίβλεψη. Πρέπει να συνοδεύονται από άτομο ενημερωμένο και ικανό να παρέχει τις πρώτες βοήθειες σε περίπτωση κρίσης. Σε κάποιες περιπτώσεις θα πρέπει να φορούν προστατευτικό κράνος στην διάρκεια της άθλησης (σκι, πατίνια, ιππασία). Άλλες δραστηριότητες όπως θαλάσσιο σκι, καταδύσεις κλπ θα πρέπει να γίνονται σε οργανωμένες παραλίες με παρουσία ναυαγοσώστων και όχι σε ερημικές τοποθεσίες.
Γ. αθλήματα υψηλού κινδύνου.
Πυγμαχία
Αναρρίχηση
Πτώση με αλεξίπτωτο (αετός κλπ)
Ιστιοσανίδα
Υποβρύχια κατάδυση
Bungee jumping
Τα αθλήματα αυτής της κατηγορίας απαγορεύονται σε ασθενείς με επιληψία. Επιτρέπονται μόνον εάν περάσει μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς κρίσεις μετά την διακοπή των φαρμάκων. Το διάστημα αυτό πιστεύονταν παλαιότερα ότι πρέπει να είναι 5 χρόνια, σήμερα τα 2 χρόνια θεωρούνται αρκετά, ακόμη και για τα “ακραία” αυτά αθλήματα.
ΑΘΛΗΣΗ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙ
Θεωρείται σκόπιμη η αναφορά στην παιδική και εφηβική ηλικία, τόσο γιατί η έναρξη της νόσου αφορά κυρίως την ηλικία αυτή, αλλά και γιατί τα παιδιά και οι έφηβοι σήμερα ενδιαφέρονται όλο και περισσότερο για τέτοιες δραστηριότητες.
Πριν από 20 περίπου χρόνια για να λάβει μέρος ένα παιδί σε αθλητικές δραστηριότητες, ακόμα και στην απλή γυμναστική του σχολείου, έπρεπε να έχει περάσει χρονικό διάστημα ενός έτους χωρίς κρίση. Φυσικά σήμερα δεν επικρατούν οι ίδιες απόψεις. Στα παιδιά, περισσότερο και από τους ενήλικες πρέπει να ληφθούν υπόψη οι κίνδυνοι για την διατάραξη της ψυχικής τους υγείας από υπερβολικές απαγορεύσεις που οδηγούν σε εξάρτηση το παιδί, του αυξάνουν το αίσθημα της “ιδιαιτερότητας” και το οδηγούν στην απομόνωση.
Παρότι η βιβλιογραφία είναι περιορισμένη, υπάρχουν μελέτες που παρακολουθήθηκαν με video-ΗΕΓ καταγραφή παιδιά με επιληψία στη διάρκεια φυσικής άσκησης. Στα περισσότερα παρατηρήθηκε μείωση των επιληπτόμορφων εκφορτίσεων, ενώ σε μικρό αριθμό παιδιών διαπιστώθηκε αύξηση των εκφορτίσεων αυτών αποκαλύπτοντας “προκαλούμενη από άθληση επιληψία”. Συνεπώς εκτός από τις περιπτώσεις αποδεδειγμένα εξαρτώμενων από την άθληση κρίσεων (αντανακλαστική επιληψία) στις υπόλοιπες μορφές το μοναδικό μας μέλημα είναι να προστατεύσουμε το παιδί από τραυματισμούς σε περίπτωση που συμβεί κρίση την ώρα της άθλησης.
Θεωρείται ότι όταν τηρούνται οι κανόνες ασφαλείας που πρέπει για όλα τα παιδιά, από γονείς, γυμναστές και προπονητές, το παιδί μπορεί να συμμετέχει στις περισσότερες αθλητικές δραστηριότητες με τις οποίες ασχολούνται τα παιδιά της ηλικίας του. Έτσι αυξάνεται η αυτοπεποίθηση του παιδιού, αποφεύγεται η απομόνωση που συχνά οδηγείται, αποφεύγεται η υπερπροστασία και η εξάρτηση από τους γονείς και αποτρέπεται το άγχος και η κατάθλιψη που συχνά αναπτύσσουν παιδιά με επιληψία.
ΚΟΛΥΜΒΗΣΗ
Επειδή παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, θεωρήθηκε σκόπιμο να γίνει σύντομη αναφορά για την κολύμβηση στην παιδική ηλικία.
Θεωρητικά ο κίνδυνος να πνιγεί ένα παιδί με επιληψία στη θάλασσα ή την πισίνα είναι μεγάλος, γιατί μπορεί αυτό να συμβεί ακόμη και σε βάθος 10 εκατοστών, εάν συμβεί επιληπτική κρίση. Πρακτικά όμως θάνατος από πνιγμό σε παιδιά με επιληψία είναι εξαιρετικά σπάνιο και ασυνήθιστο.
Α) Κολύμπι στην θάλασσα:
Όλα τα παιδιά πρέπει να κολυμπούν στην θάλασσα κάτω από προϋποθέσεις όπως α) να μην πηγαίνουν στην παραλία χωρίς συνοδό, β) να μην απομακρύνονται στα βαθιά χωρίς συνοδό ικανό να τα βοηθήσει σε περίπτωση ανάγκης, γ) να μην χρησιμοποιούν φουσκωτά σκάφη, στρώματα κλπ χωρίς συνοδό. Θεωρούμε ότι εάν οι παραπάνω καθώς και άλλες ανάλογες οδηγίες που ισχύουν για όλα τα παιδιά, εφαρμοστούν και σε όσα πάσχουν από επιληψία τότε αυτά μπορούν με ασφάλεια να απολαύσουν την θάλασσα.
Β) Κολύμπι σε πισίνα:
Συχνά τίθεται το ερώτημα εάν κάποιο παιδί με επιληψία μπορεί να ασχοληθεί με αθλήματα της πισίνας όπως κολύμπι ή υδατοσφαίριση. Η απόφαση είναι πιο δύσκολη εάν το παιδί ασχολείται ήδη με τα παραπάνω αθλήματα, πριν εμφανιστούν οι επιληπτικές κρίσεις. Στις περιπτώσεις αυτές που όπως συμβαίνει συνήθως, το παιδί έχει ιδιαίτερο ‘μεράκι’ για το συγκεκριμένο άθλημα, δεν είναι εύκολο να τεθεί το παιδί σε απαγόρευση. Οι οδηγίες που θα δοθούν πρέπει να είναι συγκεκριμένες και να αποφευχθούν υπερβολές που μόνον κακό θα κάνουν στο παιδί, αντί να το προφυλάξουν.
Σε όλες τις πισίνες που αθλούνται παιδιά από τη μικρότερη έως την μεγαλύτερη ηλικία, υπάρχει επίβλεψη από έμπειρους προπονητές, που είναι σε θέση να απομακρύνουν με ασφάλεια από το νερό οποιοδήποτε παιδί παρουσιάσει πρόβλημα μέσα στην πισίνα. Να προσθέσουμε επίσης ότι συμβάματα όπως σοβαροί τραυματισμοί ή συγκοπτικά επεισόδια, μέσα στην πισίνα είναι πολύ πιο συνηθισμένα από τις επιληπτικές κρίσεις.
Πιστεύεται τελικά ότι παιδιά με επιληψία, εφόσον τηρούνται οι προϋποθέσεις όπως συμμόρφωση και ανταπόκριση στην θεραπεία, ενημέρωση του προπονητή και σωστή επίβλεψη, μπορούν να παρακολουθούν με ασφάλεια και αυτά τα αθλήματα. Γνωρίζουμε εξάλλου παιδιά με επιληψία που όχι απλώς συμμετέχουν αλλά έχουν διακριθεί σε τέτοια αθλήματα.
Οι ασθενείς με επιληψία δεν πρέπει να οδηγούνται στο περιθώριο με συνεχείς απαγορεύσεις και αποκλεισμούς.
Η συμμετοχή τους στον αθλητισμό δεν πρέπει να αποκλείεται εύκολα και αβασάνιστα. Μόνον στις σπάνιες εκείνες περιπτώσεις που ο ασθενής παρουσιάζει επιληπτικές κρίσεις “προκαλούμενες από μυϊκή κόπωση” πρέπει να αποφεύγεται η άθληση.
Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις, αφού συνεκτιμηθούν και ληφθούν υπόψη παράγοντες όπως η μορφή της επιληψίας, ο βαθμός ελέγχου των κρίσεων, η συμμόρφωση του ασθενούς με την φαρμακευτική αγωγή, η συνεργασία με τον ασθενή και το περιβάλλον του, πρέπει να δίδονται οι κατάλληλες οδηγίες για την ασφάλειά του και να αφήνεται ελεύθερος, ίσως και να παροτρύνεται να ασχοληθεί με όποιο άθλημα επιθυμεί.
