ΠΑΓΚΡΕΑΤΙΤΙΔΑ
Συγγραφέας iator Γράφτηκε στις ,
Τι είναι;
Η Παγκρεατίτιδα είναι οξεία ή χρόνια φλεγμονή του παγκρέατος. Τα οξέα επεισόδια συνήθως χαρακτηρίζονται από ισχυρό κοιλιακό άλγος, που ακτινοβολεί από το πάνω μέρος της κοιλίας ως την πλάτη και μπορεί να προκαλέσουν από μετρίου βαθμού διόγκωση του παγκρέατος ως δυνητικά θανατηφόρα παγκρεατική ανεπάρκεια.
Η χρόνια παγκρεατίτιδα είναι μία προοδευτική κατάσταση, που περιλαμβάνει μία σειρά οξέων επεισοδίων.
Αυτά τα επεισόδια μπορεί να προκαλέσουν διακοπτόμενο ή διαρκή πόνο και μπορεί να προκαλέσουν μόνιμη βλάβη των ιστών του παγκρέατος.
Το πάγκρεας είναι ένα στενό, πεπλατυσμένο όργανο, που βρίσκεται βαθιά στην κοιλιακή κοιλότητα, πίσω από το στομάχι και κάτω από το ήπαρ. Αποτελείται από εξωκρινείς ιστούς, που παράγουν ισχυρά ένζυμα, που βοηθούν στην πέψη των λιπών, πρωτεϊνών και υδατανθράκων στο λεπτό έντερο και διττανθρακικά, που βοηθούν στην εξουδετέρωση των οξέων του στομάχου. Επίσης διαθέτει «νησίδες» ενδοκρινών ιστών, που παράγουν τις ορμόνες ινσουλίνη και γλυκαγόνη, που είναι ζωτικές για την μεταφορά της γλυκόζης στα κύτταρα του σώματος.
Κανονικά, τα περισσότερα παγκρεατικά πεπτικά ένζυμα παράγονται και μεταφέρονται στο δωδεκαδάκτυλο σε μη ενεργή μορφή. Αν και οι ακριβείς μηχανισμοί της παγκρεατίτιδας δεν είναι καλά κατανοητοί, θεωρείται ότι κατά την διάρκεια των προσβολών παγκρεατίτιδας η μεταφορά αυτών των ενζύμων στο δωδεκαδάκτυλο παρεμποδίζεται ή και αναστέλλεται, με αποτέλεσμα τα ένζυμα να ενεργοποιούνται όσο βρίσκονται ακόμη στο πάγκρεας και να αρχίζουν την πέψη και καταστροφή του παγκρέατος.
Η παγκρεατίτιδα απαντάται συχνότερα στους άνδρες και είναι γνωστό ότι συνδέεται με και ενισχύεται από τον αλκοολισμό και νόσους της χοληδόχου κύστης (που προκαλούνται από χολόλιθους που φράσσουν τον χοληδόχο πόρο στο σημείο που, μαζί με τον ηπατικό πόρο συνδέονται στο δωδεκαδάκτυλο). Αυτές οι δύο καταστάσεις ευθύνονται για περίπου 80% των περιπτώσεων οξείας παγκρεατίτιδας και αποτελούν την κυριότερη αιτία χρόνιας παγκρεατίτιδας.
Το 10% των περιστατικών οφείλεται σε ιδιοπαθή (άγνωστα) αίτια και 10% οφείλονται σε:
• Φάρμακα όπως βαλπροϊκό οξύ και οιστρογόνα
• Ιογενείς λοιμώξεις όπως παρωτίτιδα, λοιμώδης μονοπυρήνωση, και ηπατίτιδα Α και Β
• Υπερτριγλυκεριδαιμία, υπερπαραθυρεοειδισμός ή υπερασβεσταιμία
• Κυστική ίνωση
• Σύνδρομο Reye στα παιδιά
• Καρκίνος του παγκρέατος
• Χειρουργική επέμβαση στην περιοχή του παγκρέατος (επεμβάσεις στον χοληδόχο πόρο) ή τραυματισμός
Σημεία και Συμπτώματα
Οξεία παγκρεατίτιδα
Περίπου 75% των επεισοδίων οξείας παγκρεατίτιδας θεωρούνται ήπια, αν και μπορεί να προκαλέσουν στον ασθενή σοβαρό κοιλιακό άλγος, ναυτία, εμετό, αδυναμία και ίκτερο. Αυτά τα επεισόδια προκαλούν τοπική φλεγμονή, πρήξιμο και αιμορραγία, που συνήθως αυτοθεραπεύεται με την ενδεδειγμένη αγωγή και προξενεί μικρή ή μη μόνιμη βλάβη. Στο 25% των περιστατικών εμφανίζονται επιπλοκές όπως νέκρωση του ιστού, λοιμώξεις, υπόταση (χαμηλή πίεση του αίματος), δυσκολία στην αναπνοή, σοκ και νεφρική ή ηπατική ανεπάρκεια. Είναι σημαντικό να γίνει άμεσα επίσκεψη στον ιατρό αν εμφανιστούν συμπτώματα παγκρεατίτιδας επειδή η βαρύτητα των συμπτωμάτων δεν αντανακλά απαραίτητα την έκταση της βλάβης και επειδή άλλες καταστάσεις (που απαιτούν διαφορετικό χειρισμό) μπορεί να προκαλέσουν παρόμοια συμπτώματα.
Χρόνια παγκρεατίτιδα
Οι ασθενείς με χρόνια παγκρεατίτιδα μπορεί να έχουν επαναλαμβανόμενα επεισόδια με συμπτώματα παρόμοια με της οξείας παγκρεατίτιδας. Αυτά τα επεισόδια συχνά αυξάνουν σε συχνότητα καθώς προχωρά η νόσος.
Με τον χρόνο ο ιστός του παγκρέατος αποκτά όλο και περισσότερες ουλές και τα κύτταρα που παράγουν πεπτικά ένζυμα καταστρέφονται, προκαλώντας παγκρεατική ανεπάρκεια (αδυναμία παραγωγής ενζύμων και πέψης λιπών και πρωτεϊνών), απώλεια βάρους, υποσιτισμό, ασκίτη, παγκρεατικές ψευδοκύστεις (συσσωρεύσεις υγρών και κατεστραμμένου ιστού που μολύνονται) και λιπαρά κόπρανα. Καθώς καταστρέφονται τα κύτταρα που παράγουν ινσουλίνη, ο ασθενής μπορεί να καταστεί μόνιμα διαβητικός.
Ο πόνος στην χρόνια παγκρεατίτιδα μπορεί να είναι πολύ έντονος, διαρκής ή διακοπτόμενος. Χειροτερεύει με την λήψη τροφής , υγρών και αλκοόλ .
Εξετάσεις
Η Αμυλάση , το παγκρεατικό ένζυμο για την πέψη υδατανθράκων, είναι η πιο κοινή εξέταση για την οξεία παγκρεατίτιδα. Αυξάνει από 2 ως 12 ώρες μετά την έναρξη των συμπτωμάτων και φθάνει στη μέγιστη τιμή σε 12 ως 72 ώρες. Μπορεί να αυξηθεί σε επίπεδα 5 ως 10 φορές ψηλότερα από τα φυσιολογικά και συνήθως επιστρέφει σε κανονικά επίπεδα σε μία εβδομάδα. Η Αμυλάση επίσης παρακολουθείται στην χρόνια παγκρεατίτιδα . Συνήθως είναι ελαφρά αυξημένη, ώσπου να καταστραφούν τα κύτταρα που την παράγουν.
Η Λιπάση, (το ένζυμο που, μαζί με τη χολή από το ήπαρ χρησιμοποιείται για την πέψη των λιπών) αυξάνει στο αίμα σε 4 ως 8 ώρες μετά την έναρξη ενός οξέος επεισοδίου και φθάνει στη μέγιστη τιμή σε 24 ώρες. Μπορεί να αυξηθεί σε επίπεδα πολλές φορές ψηλότερα από τα φυσιολογικά και παραμένει αυξημένη για περισσότερο καιρό από την αμυλάση. Καθώς τα κύτταρα καταστρέφονται στην χρόνια παγκρεατίτιδα και μειώνεται η παραγωγή λιπάσης σε λιγότερο από 10% του κανονικού, εμφανίζεται στεατόρροια (λιπαρά, δύσοσμα κόπρανα).
Η Τρυψίνη (που χρησιμοποιείται για την πέψη των πρωτεϊνών) πιστεύεται ότι είναι η πιο ευαίσθητη εξέταση για την οξεία παγκρεατίτιδα, αλλά δεν είναι διαθέσιμη σε όλα τα εργαστήρια και δεν εκτελείται σαν εξέταση ρουτίνας. Εξετάσεις τρυψίνης κοπράνων χρησιμοποιούνται για τον έλεγχο για παγκρεατική ανεπάρκεια και μπορεί να αποτελούν μέρος του εργαστηριακού ελέγχου για χρόνια παγκρεατίτιδα. Το Τρυψινογόνο (Ανοσολογικά ενεργή τρυψίνη) είναι εξέταση που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον έλεγχο για παγκρεατική ανεπάρκεια σε ασθενείς με χρόνια παγκρεατίτιδα.
Άλλες εξετάσεις που μπορεί να χρησιμοποιηθούν για τον έλεγχο για επιπλοκές οξείας παγκρεατίτιδας περιλαμβάνουν:
1. Γενική αίματος (με τύπο λευκών αιμοσφαιρίων)
2. Μεταβολικό προφίλ (Χολερυθρίνη, εξετάσεις ηπατικής λειτουργίας)
3. Σάκχαρο
4. Ασβέστιο
5. Μαγνήσιο
6. C-Αντιδρώσα Πρωτεΐνη (ένδειξη φλεγμονής)
Άλλες εξετάσεις για τον έλεγχο για χρόνια παγκρεατίτιδα περιλαμβάνουν:
1. Λίπος κοπράνων
2. Τρυψίνη
3. Τρυψινογόνο(Ανοσολογικά ενεργή τρυψίνη)
Μη εργαστηριακές εξετάσεις περιλαμβάνουν:
• Υπέρηχο κοιλίας
• Ενδοσκοπική Παλίνδρομη Χολαγγειοπαγκρεατογραφία ( ERCP ): μία εξέταση που χρησιμοποιεί ένα εύκαμπτο ενδοσκόπιο που εισάγεται από την μύτη, περνά από το στομάχι και φθάνει στο πάγκρεας για να εντοπιστούν και συχνά να αφαιρεθούν χολόλιθοι.
• Μαγνητική Παλίνδρομη Χολαγγειοπαγκρεατογραφία ( MRCP ): ένας τύπος απεικόνισης με μαγνητική αντήχηση ( MRI ) που χρησιμοποιείται για την απεικόνιση του παγκρέατος και των χοληδόχων πόρων. Συχνά χρησιμοποιείται πριν ή αντί της ERCP.
• Αξονική τομογραφία (CT)
Εξέταση μετά από διέγερση από εκκριματίνη:είναι μία σπάνια εξέταση, κατά την οποία ένας σωλήνας τοποθετείται στο δωδεκαδάκτυλο για την συλλογή παγκρεατικού εκκρίματος, του οποίου η παραγωγή ενεργοποιείται με ενδοφλέβια χορήγηση εκκριματίνης. Κατόπιν μετρώνται οι ποσότητες συγκεκριμένων ενζύμων και διττανθρακικών στο έκκριμα και συγκρίνονται με τιμές αναφοράς.
Πρόληψη, πρώιμη διάγνωση και θεραπεία
Η παγκρεατίτιδα απαιτεί άμεση ιατρική παρέμβαση. Κατά την διάρκεια οξέος επεισοδίου μπορεί να καταστραφεί το πάγκρεας μέσα σε λίγες ώρες και οι επιπλοκές μπορεί να απειλήσουν την ίδια τη ζωή.
Οξεία παγκρεατίτιδα
Η πρόληψη ή η πρώιμη διαπίστωση των περισσότερων επεισοδίων οξείας παγκρεατίτιδας είναι συνήθως αδύνατη. Αν οφείλεται σε αλκοολισμό (συνήθως χρειάζονται αρκετά χρόνια μέτριας ως υψηλής κατανάλωσης οινοπνεύματος για να φθάσει κανείς σε αυτό το σημείο), το επεισόδιο συνήθως εμφανίζεται μετά από υπερβολική λήψη ποτού. Αν και το οξύ επεισόδιο δεν μπορεί να αποφευχθεί, εφόσον ότι ο ασθενής εξακολουθεί να πίνει, μπορεί να προυπήρχαν πρώιμοι προειδοποιητικοί πόνοι, που θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν με ιατρική παρέμβαση.
Στην περίπτωση χολολίθων ή άλλων αιτίων οξείας παγκρεατίτιδας συνήθως δεν υπάρχουν προειδοποιητικά στοιχεία πριν το επεισόδιο.
Η θεραπεία συνήθως συνίσταται σε έλεγχο του πόνου και νηστεία και «ξεκούραση» του παγκρέατος για αρκετές ημέρες ως λίγες εβδομάδες, ώσπου να υποχωρήσουν τα συμπτώματα. Οι ασθενείς παραμένουν στο νοσοκομείο κατά την περίοδο αυτή και όλα τα υγρά και η διατροφή χορηγούνται ενδοφλέβια. Οι επιπλοκές παρακολουθούνται και θεραπεύονται όποτε εμφανιστούν, για παράδειγμα με αντιβιοτικά για λοιμώξεις. Αν η οξεία παγκρεατίτιδα οφείλεται σε χολόλιθους, ίσως χρειαστεί χειρουργείο για την αφαίρεση τους.
Χρόνια παγκρεατίτιδα
Η χρόνια παγκρεατίτιδα αντιμετωπίζεται με προσπάθεια πρόληψης μελλοντικών επεισοδίων, ελαχιστοποίησης παγκρεατικής βλάβης και με την αντιμετώπιση της βλάβης, που ήδη έχει γίνει. Η αποφυγή λήψης οινοπνεύματος είναι απαραίτητο μέτρο για την αποφυγή επιπλέον επεισοδίων. Μία δίαιτα χαμηλή σε λιπαρά μπορεί να οριστεί για την μείωση του φόρτου του παγκρέατος και ίσως χορηγηθούν παγκρεατικά ένζυμα για την ανακούφιση ανεπαρκειών και δυσαπορρόφησης. Ο ασθενής ίσως χρειαστεί επίσης συμπληρώματα λιποδιαλυτών βιταμινών και ασβεστίου. Το σάκχαρο αίματος παρακολουθείται συχνά και ίσως χρειαστούν ενέσεις ινσουλίνης αν ο ασθενής έχει γίνει διαβητικός (η από του στόματος αντιδιαβητική αγωγή δεν λειτουργεί σε αυτές τις περιπτώσεις).
Ο έλεγχος του πόνου αποτελεί σημαντικό μέρος της αγωγής, καθώς οι ασθενείς μπορεί να έχουν μέσης ως μεγάλης έντασης πόνο. Μπορεί να χορηγηθούν ναρκωτικά και αντικαταθλιπτικά . Μπορεί να γίνουν ενέσεις αλκοόλης στα νεύρα των ασθενών για να παρεμποδιστεί η μετάδοση του πόνου και, σε κάποιες περιπτώσεις, τα νεύρα αποκόπτονται χειρουργικά. Καθώς περνά ο χρόνος και η λειτουργία του παγκρέατος μειώνεται, τα επίπεδα του πόνου επίσης μειώνονται.
Χειρουργική αντιμετώπιση μπορεί να είναι απαραίτητη σε κάποιες περιπτώσεις για την αφαίρεση μέρους ή και όλου του παγκρέατος και/ή για την απομάκρυνση ή παράκαμψη παρεμποδίσεων. Τονίζεται ότι το πάγκρεας χειρουργείται πολύ δύσκολα και απαιτεί χειρουργό εξαιρετικά εξειδικευμένο.
Οι ασθενείς με χρόνια παγκρεατίτιδα έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο για ανάπτυξη παγκρεατικού καρκίνου. Καθώς ο ιατρός παρακολουθεί την χρόνια παγκρεατίτιδα, συγχρόνως ελέγχει για την ύπαρξη καρκίνου.
S1
Thomas, Clayton L., Editor (1997). Taber’s Cyclopedic Medical Dictionary. F.A. Davis Company, Philadelphia, PA [18th Edition].
S2
Pagana, Kathleen D. & Pagana, Timothy J. (2001). Mosby’s Diagnostic and Laboratory Test Reference 5th Edition: Mosby, Inc., Saint Louis, MO.
S3
Loren, D., Updated (2002 September 9, updated). Acute pancreatitis [17 paragraphs]. MedlinePlus Health Information [On-line information]. Available FTP: http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/000287.htm
S4
Forsmark, C. (2000 June 8, Updated). Management of Acute Pancreatitis [10 paragraphs]. Univ. of Florida College of Medicine / Shands Health Care Grand Rounds Online [On-line information]. Available FTP: http://www.medinfo.ufl.edu/cme/grounds/forsmark2/intro.html
S5
O’Rourke, R., Updated (2002 September 9, Updated). Pancreatic abscess [10 paragraphs]. MedlinePlus Health Information [On-line information]. Available FTP: http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/000270.htm
