Ωτίτιδα
Συγγραφέας Ελληνική Παιδιατρική Εταιρεία Γράφτηκε στις ,
Μετά το κοινό συνάχι, η ωτίτιδα είναι η πιο συνηθισμένη ασθένεια της παιδικής ηλικίας. Στην πραγματικότητα, τα περισσότερα παιδιά έχουν προσβληθεί από τουλάχιστον μια ωτίτιδα πριν συμπληρώσουν τον τρίτο χρόνο της ζωής τους. Τις περισσότερες φορές, οι λοιμώξεις αυτές περνούν χωρίς να προκαλέσουν μόνιμα προβλήματα, αλλά αν συμβούν επανειλημμένα και δεν αντιμετωπιστούν μπορούν να οδηγήσουν σε απώλεια της ακοής ή άλλη βλάβη.
Πώς αναπτύσσονται οι ωτίτιδες;
Το αυτί αποτελείται από τρία κυρίως τμήματα: το έξω, το μέσο και το έσω ους (αυτί). Ένα μικρό σωληνάκι, που ονομάζεται ευσταχιανή σάλπιγγα (ακουστική σάλπιγγα), συνδέει το μέσο ους με το πίσω τμήμα του λάρυγγα και της μύτης. Όταν ένα παιδί έχει συνάχι, ρινική λοίμωξη, λοίμωξη στο λάρυγγα ή αλλεργία, η ακουστική σάλπιγγα μπορεί να φράξει, προκαλώντας συσσώρευση υγρού στο μέσο ους. Αν αυτό το υγρό μολυνθεί με βακτήρια ή έναν ιό, μπορεί να κάνει το τύμπανο του αυτιού να πρηστεί και το αυτί να πονάει. Αυτός ο τύπος λοίμωξης ονομάζεται οξεία μέση ωτίτιδα.
Συχνά, αφού περάσει η οξεία ωτίτιδα, παραμένει υγρό μέσα στο αυτί. Η οξεία ωτίτιδα τότε εξελίσσεται σε ένα άλλο είδος προβλήματος που ονομάζεται εκκριτική μέση ωτίτιδα. Αυτή η περίπτωση είναι πιο δύσκολο να γίνει αντιληπτή από την οξεία μέση ωτίτιδα επειδή, με εξαίρεση το υγρό και μερική απώλεια της ακοής που συνήθως είναι ήπια, συχνά δεν παρουσιάζει άλλα εμφανή συμπτώματα. Το υγρό συχνά παραμένει για διάστημα μεγαλύτερο των τριών μηνών και, στις περισσότερες περιπτώσεις, εξαφανίζεται μόνο του, οπότε η ακοή επανέρχεται στο φυσιολογικό.
Ποιοι είναι οι παράγοντες κινδύνου;
Υπάρχουν διάφοροι παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη λοιμώξεων του αυτιού:
* Ηλικία. Τα βρέφη και τα μικρά παιδιά είναι πιο πιθανό να πάθουν λοίμωξη του αυτιού, καθώς το μέγεθος και το σχήμα της ακουστικής τους σάλπιγγας διευκολύνει τη συσσώρευση του υγρού. Οι λοιμώξεις του αυτιού παρουσιάζονται πιο συχνά σε παιδιά ηλικίας 3 μηνών έως 3 ετών. Επίσης, σε όσο μικρότερη ηλικία πάθει ένα παιδί για πρώτη φορά λοίμωξη, τόσο περισσότερες είναι οι πιθανότητες να ακολουθήσουν επαναλαμβανόμενες λοιμώξεις.
* Φύλο. Αν και οι ερευνητές δεν γνωρίζουν ακόμη τα αίτια, τα αγόρια παθαίνουν πιο συχνά ωτίτιδες από τα κορίτσια.
* Κληρονομικότητα. Οι ωτίτιδες μπορεί να είναι οικογενειακές παθήσεις. Οι πιθανότητες των παιδιών να πάθουν επαναλαμβανόμενες (υποτροπιάζουσες) λοιμώξεις του μέσου ωτός είναι αυξημένες αν υπάρχει ιστορικό επαναλαμβανόμενων ωτίτιδων σε κάποιον από τους γονείς ή τα αδέλφια.
* Συνάχι/Αλλεργίες. Το συνάχι συχνά οδηγεί σε ωτίτιδα. Οι αλλεργίες που προκαλούν «μπούκωμα» στη μύτη μπορεί επίσης να οδηγήσουν σε λοιμώξεις του αυτιού.
* Κάπνισμα. Τα παιδιά που ζουν σε περιβάλλον με καπνιστές έχουν αυξημένο κίνδυνο να αναπτύξουν προβλήματα υγείας, συμπεριλαμβανομένων των λοιμώξεων του αυτιού.
* Διατροφή με μπιμπερό. Τα μωρά που τρέφονται με μπιμπερό, ιδιαίτερα μάλιστα ενώ είναι ξαπλωμένα, παθαίνουν περισσότερες ωτίτιδες από τα μωρά που θηλάζουν. Αν ταΐζετε το παιδί με μπιμπερό, τοποθετείτε το κεφάλι του πιο ψηλά από το επίπεδο του στομάχου κατά τη διάρκεια της διαδικασίας, καθώς κατ’ αυτόν τον τρόπο προφυλάσσετε τις ακουστικές του σάλπιγγες από το να κλείσουν.
Ποια είναι τα συμπτώματα;
Κατά τη διάρκεια μιας ωτίτιδας, μπορεί να παρουσιαστούν διάφορα συμπτώματα. Η γνώση της φύσης αυτών των συμπτωμάτων μπορεί να σας βοηθήσει να θεραπεύσετε μερικά από αυτά πιο γρήγορα και να αναζητήσετε ιατρική περίθαλψη, αν είναι απαραίτητο.
* Πόνος. Το πιο συνηθισμένο σύμπτωμα μιας ωτίτιδας είναι ο πόνος. Ενώ όμως τα μεγαλύτερα παιδιά είναι σε θέση να σας πουν πότε πονάνε τα αυτιά τους, τα μικρότερα παιδιά είναι πιθανό να παρουσιάζουν μόνο νευρικότητα και να κλαίνε. Αυτό μπορεί να παρατηρείται πιο συχνά κατά τη διάρκεια των γευμάτων, λόγω του ότι ο θηλασμός και η κατάποση μπορεί να προκαλέσουν οδυνηρές μεταβολές της πίεσης στο μέσο ους. Αποτέλεσμα αυτής της ενόχλησης μπορεί να είναι η μειωμένη όρεξη του παιδιού. Ένα παιδί που υποφέρει από ωτίτιδα μπορεί επίσης να παρουσιάζει προβλήματα στον ύπνο, καθώς όταν ξαπλώνει ο πόνος μπορεί να γίνεται πιο έντονος.
Υπάρχουν κι άλλοι λόγοι, ωστόσο, εκτός από τη λοίμωξη που μπορεί να πονάνε τα αυτιά ενός ατόμου. Σε αυτές τις περιπτώσεις, το αυτί μπορεί να πονάει, αλλά να μην έχει λοίμωξη. Πόνος στο αυτί μπορεί να προκληθεί λόγω:
* μιας λοίμωξης του δέρματος του ακουστικού πόρου, που συνήθως ονομάζεται «μόλυνση των κολυμβητών»
* κλεισμένων ή βουλωμένων ακουστικών σαλπίγγων, λόγω συναχιού ή αλλεργίας
* έλκους (πληγής) στο λάρυγγα
* οδοντοφυΐας ή πληγών στα ούλα.
* Πυρετός. Μια άλλη ένδειξη ωτίτιδας είναι η θερμοκρασία του σώματος όταν κυμαίνεται από 37,7 έως 40ο C.
* Εκροή υγρού από το αυτί. Μπορεί να παρατηρήσετε κίτρινο ή λευκό υγρό, πιθανώς και με λίγο αίμα, να ρέει από το αυτί. Το υγρό μπορεί να έχει άσχημη οσμή και διαφέρει από τη φυσιολογική κυψελίδα ή κερί, που είναι πορτοκαλοκίτρινο ή καφέ-κόκκινο. Ο πόνος και η αίσθηση της πίεσης συχνά ελαττώνονται όταν αρχίσει η εκροή αυτή, αλλά αυτό δεν σημαίνει πάντα ότι η λοίμωξη έχει περάσει.
* Βαρηκοΐα. Κατά τη διάρκεια και μετά μια λοίμωξη του αυτιού, ο ασθενής μπορεί να αντιμετωπίζει πρόβλημα στην ακοή για αρκετές εβδομάδες. Αυτό συμβαίνει επειδή το υγρό που έχει συσσωρευτεί πίσω από το τύμπανο εμποδίζει τη μετάδοση του ήχου. Συνήθως, το πρόβλημα αυτό είναι προσωρινό και εξαφανίζεται όταν το μέσο ους καθαρίσει από το υγρό. Επειδή κάποιο άτομο μπορεί να έχει δυσκολία στην ακοή χωρίς άλλα συμπτώματα λοίμωξης του αυτιού, παρατηρήστε αν εμφανίζει τις ακόλουθες μεταβολές στη συμπεριφορά του (ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια ή ύστερα από ένα κρυολόγημα) που μπορεί να σημαίνουν ότι δεν ακούει καλά:
o μιλάει χαμηλόφωνα ή με πνιγμένη φωνή
o ρωτάει «πώς» ή «τι» πιο συχνά από το συνηθισμένο
o δεν αντιδρά σε ήχους
o δυσκολεύεται να καταλάβει τι του λένε όταν βρίσκεται σε χώρο με θόρυβο
o ακούει τηλεόραση ή ραδιόφωνο βάζοντας την ένταση πιο δυνατά από το συνηθισμένο.
Αν πιστεύετε ότι ένα παιδί μπορεί να έχει δυσκολία στην ακοή, επικοινωνήστε με τον παιδίατρο που το παρακολουθεί. Η δυνατότητα του παιδιού να ακούει ήχους και τις ομιλίες των άλλων το βοηθάει να μάθει να μιλάει, κάτι που είναι ιδιαίτερα σημαντικό κατά τη διάρκεια των πρώτων ετών της ζωής του.
Πώς θεραπεύεται η ωτίτιδα;
Αν το παιδί έχει πυρετό, πόνο ή κάποια άλλα συμπτώματα ωτίτιδας, είναι σημαντικό να επισκεφτείτε τον παιδίατρο. Εφόσον τα αυτιά του παιδιού έχουν μολυνθεί, ο παιδίατρος μπορεί να του γράψει ένα αντιβιοτικό. Ακολουθήστε τις οδηγίες που θα σας δώσει με ακρίβεια και βεβαιωθείτε ότι το παιδί θα ολοκληρώσει τη θεραπεία. Αν η φαρμακευτική αγωγή διακοπεί νωρίτερα, είναι πιθανό κάποια από τα βακτήρια που προκάλεσαν τη λοίμωξη να επιβιώσουν και να προκαλέσουν νέα λοίμωξη. Καθώς η λοίμωξη αρχίζει να φεύγει, το παιδί μπορεί να αισθάνεται ότι τα αυτιά του «ανοίγουν», μια φυσιολογική ένδειξη ίασης. Ο πόνος στο αυτί και ο πυρετός θα πρέπει να υποχωρήσουν εντός δύο ημερών από την έναρξη λήψης αντιβιοτικών. Τα παιδιά που έχουν ωτίτιδα δεν χρειάζεται να παραμείνουν στο σπίτι αν αισθάνονται καλά, εφόσον ο υπεύθυνος που τα προσέχει ή κάποιος στο σχολείο μπορεί να τους δώσει το φάρμακό τους σύμφωνα με τις οδηγίες του παιδίατρου.
Μερικές φορές, η λοίμωξη δεν υποχωρεί ακόμη κι όταν στο παιδί χορηγηθεί αντιβίωση. Αν το παιδί συνεχίζει να έχει πυρετό ή να πονάει για περισσότερες από δύο ημέρες, καλέστε τον παιδίατρο. Μπορεί ο παιδίατρος να χρειαστεί να γράψει στο παιδί ένα άλλο αντιβιοτικό.
Για να κάνει τον πόνο πιο υποφερτό, ο παιδίατρος μπορεί να σας συστήσει χωρίς συνταγή κάποιο φάρμακο που δεν ανήκει στην κατηγορία της ασπιρίνης, όπως παρακεταμόλη. Μη δώσετε ασπιρίνη στο παιδί, καθώς έχει συσχετιστεί με το σύνδρομο Reye, μια νόσο που επηρεάζει το συκώτι (ήπαρ) και τον εγκέφαλο. Ο παιδίατρος μπορεί επίσης να σας συστήσει να βάλετε κομπρέσες (επιθέματα) στα αυτιά του ασθενή για να ανακουφίσετε τον πόνο (δεν ενδείκνυται για βρέφη μικρής ηλικίας). Αν το παιδί είναι σε θέση να μασήσει τσίχλα χωρίς να την καταπιεί, δώστε του τσίχλες χωρίς ζάχαρη. Βάλτε τον ασθενή να κάθεται όσο περισσότερη ώρα μπορεί, καθώς η θέση αυτή βοηθάει να ελαττωθεί η πίεση στο μέσο ους και ανακουφίζει τον πόνο. Ένα επιπλέον μαξιλάρι μπορεί επίσης να τον βοηθήσει να κοιμηθεί (ποτέ μη βάζετε μαξιλάρι για προσκέφαλο στο κρεβάτι ενός μωρού.) Αποφύγετε τη χρήση φαρμάκων για το κρυολόγημα (αποσυμφορητικά και αντιισταμινικά) χωρίς συνταγή γιατρού, καθώς δεν βοηθούν στις λοιμώξεις του αυτιού.
Τι επιπλοκές μπορεί να παρουσιαστούν;
Όταν το παιδί είναι μικρό και διατρέχει αυξημένο κίνδυνο να πάθει ωτίτιδα, είναι σημαντικό να γνωρίζετε τα συμπτώματα και να φροντίσετε να λάβει θεραπευτική αγωγή σε περίπτωση που αντιληφθείτε ότι έχει λοίμωξη. Αν και συμβαίνει πολύ σπάνια, οι λοιμώξεις που έχουν παραμείνει χωρίς θεραπεία μπορεί να έχουν επιπλοκές, όπως:
* λοίμωξη του έσω ωτός που προκαλεί ίλιγγο και αστάθεια (λαβυρινθίτιδα)
* λοίμωξη του κρανίου πίσω από το αυτί (μαστοειδίτιδα)
* λοίμωξη των μεμβρανών γύρω από τον εγκέφαλο και το νωτιαίο μυελό (μηνιγγίτιδα)
* τραυματισμό ή αύξηση όγκου του τύμπανου
* παράλυση προσώπου
* μόνιμη απώλεια ακοής.
Πώς αντιμετωπίζονται οι υποτροπιάζουσες ωτίτιδες;
Είναι φυσιολογικό για τα παιδιά να παθαίνουν διάφορες ωτίτιδες όταν είναι μικρά –ακόμη και δύο διαφορετικές λοιμώξεις μέσα σε διάστημα λίγων μηνών. Αν, ωστόσο, το παιδί παθαίνει τη μία λοίμωξη μετά την άλλη, μπορεί να θέλετε να συζητήσετε κάποιες άλλες θεραπευτικές επιλογές με τον παιδίατρο.
Προληπτική θεραπεία
Με την προληπτική αντιβιοτική θεραπεία, δίνονται στο παιδί αντιβιοτικά για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα για να προληφθεί η ανάπτυξη λοιμώξεων του αυτιού. Συνήθως δίνονται μικρές δόσεις, που λαμβάνονται μία ή δύο φορές την ημέρα. Αν και το παιδί μπορεί να πάθει λοίμωξη ακόμη και ενώ παίρνει αντιβιοτικά, η συχνότητά τους θα είναι μικρότερη. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχει μια αυξανόμενη ανησυχία ότι παρόμοια χρήση της αντιβίωσης μπορεί να προκαλέσει την εξάπλωση πιο επικίνδυνων βακτηρίων που θα είναι ανθεκτικά στην αντιβίωση. Ο παιδίατρος είναι ο πλέον αρμόδιος να κρίνει αν τα οφέλη αυτού του τύπου θεραπείας υπερκαλύπτουν τους κινδύνους.
Χειρουργική εμφύτευση λεπτών σωλήνων
Ένας άλλος τύπος θεραπευτικής αγωγής για την πρόληψη των επαναλαμβανόμενων λοιμώξεων του αυτιού είναι μια χειρουργική επέμβαση που δεν απαιτεί παραμονή στο νοσοκομείο, κατά την οποία εισάγεται στο αυτί ένα λεπτό σωληνάκι μέσω του τύμπανου. Τα σωληνάκια μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν σε περιπτώσεις εκκριτικής μέσης ωτίτιδας που διαρκούν περισσότερο από τρεις μήνες και περιλαμβάνουν μερική απώλεια της ακοής. Κατά τη διαδικασία αυτή, γίνεται μια μικρή τομή στο ακουστικό τύμπανο του ασθενή και απομακρύνεται το υγρό από το μέσο ους. Στη συνέχεια, τοποθετείται ένα μικρό πλαστικό σωληνάκι στην τομή, το οποίο λειτουργεί ως αεραγωγός, επιτρέποντας να περάσει αέρας στο μέσο ους. Αυτό ελαττώνει τον κίνδυνο να παγιδευτούν βλαβερά βακτήρια στο μέσο ους και να προκαλέσουν μία ακόμη λοίμωξη.
Το σωληνάκι εισάγεται με αναισθησία στο γραφείο του χειρουργού ή σε ένα νοσοκομείο. Ο παιδίατρος θα αποφασίσει αν θα σας παραπέμψει σε έναν ωτορινολαρυγγολόγο, με βάση τα ακόλουθα κριτήρια:
* το χρονικό διάστημα που τα παιδί έχει συσσωρευμένο υγρό στα αυτιά του
* τον αριθμό των λοιμώξεων του αυτιού που έπαθε το παιδί πρόσφατα
* την αποτυχία άλλων θεραπειών
* τη σημαντική απώλεια ακοής ή την ύπαρξη άλλων συμπτωμάτων στο μέσο ους
* την ηλικία του παιδιού.
Τα περισσότερα σωληνάκια βγαίνουν από το τύμπανο μόνα τους, 6 με 18 μήνες μετά την εισαγωγή τους. Όσο διάστημα είναι μέσα στο αυτί δεν απαιτούν ιδιαίτερη φροντίδα, ένα παιδί ωστόσο που έχει εμφυτευμένα σωληνάκια δεν πρέπει να βουτάει το κεφάλι του κάτω από το νερό κατά τη διάρκεια της κολύμβησης. Παρ’ όλο που οι υποτροπιάζουσες λοιμώξεις μπορεί να προκαλούν απογοήτευση τόσο σε εσάς όσο και στο παιδί, συνήθως δεν είναι παρά ένα προσωρινό πρόβλημα και το πιο πιθανό είναι να βελτιωθούν καθώς το παιδί μεγαλώνει. Τα περισσότερα παιδιά παύουν να παθαίνουν ωτίτιδες μετά την ηλικία των τεσσάρων ετών.
Τι συμβαίνει όταν παραμείνει υγρό στο μέσο ους;
Αν παραμείνει υγρό στο μέσο ους για διάστημα μεγαλύτερο από λίγους μήνες, μπορεί να οδηγήσει σε επαναλαμβανόμενες λοιμώξεις και να επηρεάσει την ακοή του παιδιού. Αν το παιδί έχει υγρό στο μέσο ους και των δύο αυτιών για 3 μήνες ή περισσότερο, θα πρέπει να κάνει μια εξέταση ακοής. Ο παιδίατρος μπορεί να σας παραπέμψει σε έναν ωτορινολαρυγγολόγο για περαιτέρω εξέταση, ο οποίος και θα σας πει ποια είναι η κατάλληλη θεραπεία.
Οι περισσότερες ωτίτιδες που παρουσιάζονται στα παιδιά δεν είναι σοβαρές. Είναι ενοχλητικές και δυσάρεστες, αλλά συνήθως περνούν χωρίς να προκαλέσουν μόνιμα προβλήματα. Παρ’ όλα αυτά, είναι σημαντικό να επικοινωνήσετε με τον παιδίατρο αμέσως μόλις παρουσιαστεί η πρώτη ένδειξη ή κάποιο σύμπτωμα ωτίτιδας, ούτως ώστε να καταγράψει την εξέλιξη της λοίμωξης, να αποφασίσει πότε θα το στείλει για περαιτέρω εξέταση και να χορηγήσει στο παιδί θεραπευτική αγωγή, αν το κρίνει απαραίτητο. Αν οι ωτίτιδες είναι συχνές ή επίμονες, μπορεί να προκαλέσουν κάποια άλλα προβλήματα που είναι πιθανό να επηρεάσουν μόνιμα την ακοή και ίσως και την ομιλία του παιδιού. Με την κατάλληλη φροντίδα και θεραπεία, οι ωτίτιδες μπορούν σχεδόν πάντα να αντιμετωπιστούν με επιτυχία.
Ωτίτιδες και απώλεια ακοής
Τα παιδιά που έχουν πάθει αρκετές ωτίτιδες έχουν περισσότερες πιθανότητες να υποφέρουν από απώλεια ακοής. Αν το παιδί είναι μικρότερο των 3 ετών και η απώλεια ακοής διήρκεσε για περισσότερες από 6 εβδομάδες, επισκεφτείτε τον παιδίατρο που το παρακολουθεί. Η μακροχρόνια απώλεια ακοής που οφείλεται σε κάποια λοίμωξη, αν και είναι σπάνια, μπορεί να προκαλέσει καθυστέρηση στην ανάπτυξη της ομιλίας. Αυτό είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο κατά τα πρώτα χρόνια ζωής του παιδιού που μαθαίνει να μιλάει.
Εξετάσεις ακοής
Στις περισσότερες περιπτώσεις σοβαρής απώλειας ακοής, αιτία δεν είναι κάποια λοίμωξη του αυτιού. Αν κάποια στιγμή έχετε αμφιβολίες για το αν η ακοή του παιδιού είναι φυσιολογική, θα πρέπει να συζητήσετε με τον παιδίατρο την πιθανότητα μιας εξέτασης ακοής. Είναι σημαντικό να εντοπίσετε το πρόβλημα όσο το δυνατόν νωρίτερα. Το παιδί μπορεί να υποβληθεί σε εξέταση ακοής σε όποια ηλικία κι αν βρίσκεται. Στην εξέταση μπορεί να λάβουν μέρος και άλλοι επαγγελματίες της υγείας. Ο ακοοθεραπευτής θα ελέγξει πόσο σοβαρή είναι η απώλεια της ακοής, ενώ ο λογοθεραπευτής θα εξετάσει την ικανότητα ομιλίας του παιδιού και μπορεί να σας συστήσει κάποια ειδικά προγράμματα βοήθειας του παιδιού, εφόσον το κρίνει απαραίτητο. Ο παιδίατρος μπορεί επίσης να προτείνει να γίνει εξέταση ακοής αν το παιδί είχε:
* επαναλαμβανόμενες ωτίτιδες (πάνω από 4 σε διάστημα ενός έτους)
* απώλεια ακοής για 6 εβδομάδες ή περισσότερο
* υγρό στο μέσο ους για περισσότερο από 3 μήνες.
Οι πληροφορίες που περιέχονται σε αυτό το κείμενο δεν πρέπει να υποκαθιστούν την ιατρική περίθαλψη και τις οδηγίες των ιατρών. Η θεραπεία που θα σας συστήσει ο γιατρός μπορεί να διαφέρει, καθώς θα είναι εξατομικευμένη με βάση τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε ασθενή.
