Οξεία γαστρεντερίτιδα (Τροφική δηλητηρίαση)
Συγγραφέας Σπύρος Λαδάς Γράφτηκε στις ,
Η οξεία γαστρεντερίτιδα (τροφική δηλητηρίαση) είναι λοιμώδες νόσημα που οφείλεται σε βακτηρίδια (μικρόβια), ιούς, παράσιτα και τις τοξίνες τους.
Μηχανισμός δράσεως των μικροβίων και συμπτώματα των ασθενών
Τα μικρόβια, οι ιοί και τα παράσιτα που προκαλούν οξεία γαστρεντερίτιδα δρουν στο βλεννογόνο του λεπτού ή του παχέος εντέρου ή σε αμφότερα. Εκτός όμως από τη διαφορετική θέση δράσεως στο έντερο διαφέρουν και στο μηχανισμό πρόκλησης της διάρροιας.
Ορισμένα μικρόβια όπως π.χ. ο χρυσίζων σταφυλόκοκκος δρουν με προσχηματισμένες τοξίνες. Δηλαδή τα μικρόβια αυτά αφού μολύνουν την τροφή πολλαπλασιάζονται κάτω από κατάλληλες συνθήκες θερμοκρασίας και παράγουν εξωτοξίνη. Ο άνθρωπος με τη βρώση της μολυσμένης τροφής παρουσιάζει οξεία γαστρεντερίτιδα από την εξωτοξίνη και όχι από το ίδιο το μικρόβιο. Η βαρύτητα της γαστρεντερίτιδας εξαρτάται από την ποσότητα της τοξίνης που περιείχε η μολυσμένη τροφή. Η νόσος αρχίζει 2-6 ώρες μετά από τη βρώση της μολυσμένης τροφής με εμέτους και διάρροιες, χωρίς πυρετό. Διαρκεί 1-2 μέρες και αυτοϊάται.
Μία άλλη ομάδα μικροβίων που ονομάζονται προσκολλητικά (Δονάκιο της χολέρας, παθογόνα κολοβακτηρίδια) προσκολλώνται στα κύτταρα του βλεννογόνου του εντέρου, όπου πολλαπλασιάζονται, χωρίς να προκαλούν τοπική φλεγμονή. Κατά τον πολλαπλασιασμό τους παράγουν εξωτοξίνη, η οποία είναι υπεύθυνη για το διαρροϊκό σύνδρομο. Συνήθως η γαστρεντερίτιδα αρχίζει με ελαφρό κοιλιακό πόνο και διάρροιες 12-36 ώρες μετά από τη βρώση της μολυσμένης τροφής. Μπορεί να διαρκέσει 2-4 μέρες. Τα ηλικιωμένα άτομα και τα παιδιά κινδυνεύουν από αφυδάτωση και ηλεκτρολυτικές διαταραχές. Η θεραπεία εξαρτάται από το μικρόβιο που προκάλεσε τη γαστρεντερίτιδα.
Τέλος, άλλη ομάδα μικροβίων, που καλούνται διεισδυτικά όπως είναι η Σαλμονέλλα, η Σιγκέλλα και το Καμπυλοβακτηρίδιο διεισδύουν στο βλεννογόνο του εντέρου, όπου πολλαπλασιάζονται και προκαλούν έντονη φλεγμονή με οίδημα και δημιουργία μικρών ελκών, ώστε τα κόπρανα του ασθενούς να περιέχουν άφθονη πυώδη βλέννη και αίμα. Με τον ίδιο μηχανισμό δρα και η ιστολυτική αμοιβάδα (παράσιτο). H μορφή αυτή της γαστρεντερίτιδας από διεισδυτικά μικρόβια προκαλεί τα ίδια συμπτώματα με τη γαστρεντερίτιδα από προσκολλητικά μικρόβια. Όμως εδώ συνυπάρχει υψηλός πυρετός, κωλικοί εντέρου και πυοαιματηρές διάρροιες. Η θεραπεία συνήθως περιλαμβάνει ενυδάτωση του αρρώστου και χορήγηση κατάλληλων αντιβιοτικών.
Οι ιοί Rοta και Noro προκαλούν φλεγμονή του βλεννογόνου του λεπτού εντέρου και μείωση του ύψους των λαχνών. Η διάρροια στις λοιμώξεις από ιούς αυτούς είναι αποτέλεσμα της μείωσης της απορροφητικής επιφάνειας του λεπτού εντέρου.
Επιδημιολογικά στοιχεία
Η οξεία γαστρεντερίτιδα είναι η πλέον σημαντική αιτία θανάτου στη γη. Υπολογίζεται ότι η ετήσια θνητότητα του παιδικού πληθυσμού της γης από οξεία λοιμώδη διάρροια ανέρχεται σε 4.000.000 παιδιά ηλικίας κάτω των πέντε ετών. Τα συχνότερα αίτια οξείας γαστρεντερίτιδας είναι τα εντεροτο-ξινογόνα στελέχη κολοβακτηριδίου και οι ιοί Rοta και Noro.
Οξεία γαστρεντερίτιδα από μολυσμένο νερό
Ο συνήθης τρόπος μετάδοσης των υπεύθυνων μικροβίων που προκαλούν την οξεία γαστρεντερίτιδα είναι η εντεροστοματική οδός. Οι επιδημίες οξείας διάρροιας από Σαλμονέλλα ή παθογόνο κολοβακτηρίδιο είναι συχνές σε πληθυσμούς που ζουν σε καταυλισμούς ή χωριά χωρίς κεντρική αποχέτευση και ύδρευση. Στις περιπτώσεις αυτές οι βόθροι οικιών μπορεί να επικοινωνούν με πηγές πόσιμου ύδατος τις οποίες μολύνουν.
Οι επιδημίες οξείας γαστρεντερίτιδας δεν είναι σπάνιες στις ανεπτυγμένες χώρες και συμβαίνουν όταν δεν τηρούνται πλήρως οι συνθήκες υγιεινής ή όταν υπάρχει διαρροή στο σύστημα αποχετεύσεως και ανάμειξή του με το σύστημα υδρεύσεως.
Οξεία γαστρεντερίτιδα από κρέμα ή μαγιονέζα
Οφείλεται συνήθως σε μόλυνση της τροφής από σταφυλόκοκκο, που προέρχεται από τα χέρια ατόμων που προετοιμάζουν την τροφή πριν να σερβιριστεί. Ο σταφυλόκοκκος αφού μολύνει τη κρέμα πολλαπλασιάζεται και παράγει εξωτοξίνη, η οποία προκαλεί την οξεία γαστρεντερίτιδα.
Οξεία γαστρεντερίτιδα από αυγά ή πουλερικά
Εκτός από την εντεροστοματική οδό, η μετάδοση της λοίμωξης μπορεί να γίνει και από άτομο σε άτομο, όπως συμβαίνει με τη διάρροια που οφείλεται σε Σιγγέλλα. Ορισμένα μικρόβια, όπως το Καμπυλο-βακτηρίδιο, η Υερσίνια και η Σαλμονέλλα μπορεί να μεταδοθούν και από τα κατοικίδια ζώα στον άνθρωπο. Είναι γνωστό ότι όλα σχεδόν τα πουλερικά έχουν σαλμονέλλα. Οι σαλμονέλλες αυτές μπορεί να μολύνουν τα αυγά του εμπορίου και καταστρέφονται μόνο με τον έντονο βρασμό του αυγού (σφιχτό βρασμένο αυγό), ενώ στο μελάτο αυγό μπορούν να επιβιώσουν και να μεταδοθούν στον άνθρωπο που θα το καταναλώσει. Η λοίμωξη μπορεί επίσης να μεταδοθεί από ατελώς μαγειρεμένα πουλερικά.
Οξεία γαστρεντερίτιδα από Κινέζικα εστιατόρια
Ο Βάκιλλος σέρεους μεταδίδεται συνθως με μολυσμένο ρύζι. Σε αυτόν οφείλεται η οξεία γαστρεντερίτιδα από τα Κινέζικα εστιατόρια.
Οξεία ιογενής επιδημική γαστρεντερίτιδα
Οι ιοί Rοta και Noro εκτιμάται ότι είναι υπεύθυνοι για το 25% της οξείας γαστρεντερίτιδας που απαντά στα παιδιά τόσο στους χειμερινούς, αλλά ιδιαίτερα στους θερινούς μήνες. Δεν είναι όμως μόνο παιδική λοίμωξη, αλλά μπορεί να προσβληθούν ενήλικες και ηλικιωμένα άτομα. Η γαστρεντερίτιδα εκδηλώνεται σε πολλά συγχρόνως άτομα που ζουν στην ίδια πόλη (επιδημία). Οι ιοί Noro είναι υπεύθυνοι για επιδημίες σε κρουαζιερόπλοια.
Οξεία γαστρεντερίτιδα από Hamburger
Ένα άλλο μικρόβιο που μπορεί να προκαλέσει βαριά αιμορραγική γαστρεντερίτιδα είναι τα εντεροαιμορραγικά στελέχη του κολοβακτηριδίου. Τέτοια μικρόβια δεν έχουν αναφερθεί μέχρι σήμερα στον ελληνικό χώρο, όμως έχουν αναφερθεί σε αρκετές χώρες της Ευρώπης, ενώ η λοίμωξη είναι συχνή στην Αμερική. Το μικρόβιο μεταδίδεται από ατελώς ψημένο κιμά που χρησιμοποιείται στα χάμπουργκερ και γι’ αυτό ονομάζεται “νόσος των χάμπουργκερ”. Το 2006 καταγράφηκε στις ΗΠΑ επιδημία από συσκευασμένο μολυσμένο σπανάκι που καταναλώθηκε ωμό. Σε ορισμένα περιστατικά εκδηλώνεται με πάρα πολύ βαριά αιμορραγία από το έντερο ή και αιμολυτικό-ουραιμικό σύνδρομο. Ορισμέ¬νοι ασθενείς μπορεί να πεθάνουν από τις επιπλοκές της λοίμωξης.
Οξεία γαστρεντερίτιδα από ωμά θαλασσινά
Οξεία λοιμώδη γαστρεντερίτιδα μπορεί να παρουσιασθεί και από βρώση θαλασσινών, τα οποία έχουν συλλεγεί από θαλάσσιες περιοχές όπου εκβάλλουν λύματα πόλεων. Συνήθως τα ωμά αυτά θαλασσινά είναι μολυσμένα με παθογόνα κολοβακτηρίδια.
Η διάρροια των ταξιδιωτών
Μία άλλη αιτία οξείας λοιμώδους διάρροιας είναι η λεγόμενη “διάρροια των ταξιδιωτών”. Η διάρροια αυτή παρατηρείται σε άτομα τα οποία διαμένουν μόνιμα σε ανεπτυγμένη χώρα, έχουν ταξιδέψει σε αναπτυσσόμενη χώρα ή χώρες των τροπικών χωρών της γης (Μέση Ανατολή, κεντρική και νότια Αμερική, χώρες της Αφρικής, Καραϊβική) και παρουσιάζουν διάρροιες την πρώτη εβδομάδα επιστροφής στη χώρα της διαμονής τους. Η αρρώστια αρχίζει οξέως, με πολλές διαρροϊκές κενώσεις το εικοσιτετράωρο, κοιλιακό πόνο και πυρετό. Σε μερικούς ασθενείς συνυπάρχουν και εμετοί. Συνήθως η αρρώστια είναι αυτοπεριοριζόμενη και υποχωρεί μέσα σε μία εβδομάδα περίπου. Όμως σε ένα μικρό ποσοστό ασθενών η διάρροια μπορεί να παραταθεί μέχρι και τέσσερις εβδομάδες.
Πρόληψη και θεραπεία
Όπως ήδη αναφέρθηκε η οξεία γαστρεντερίτιδα είναι πλέον συχνή τους θερινούς μήνες. Ο λόγος είναι ότι το θέρος επικρατούν υψηλές θερμοκρασίες που ευνοούν την επώαση και τον πολλαπλασιασμό των μικροβίων εκτός του ανθρώπινου οργανισμού. Είναι απαραίτητο για να προληφθεί η οξεία γαστρεντερίτιδα να τηρούνται ορισμένοι κανόνες υγιεινής.
• Τα χέρια πρέπει πάντοτε να πλένονται πριν από το φαγητό.
• Η τροφή που καταναλώνεται πρέπει να είναι πρόσφατα μεγειρεμένη, να μην διατηρείται σε θερμοθαλάμους εστιατορίων σε ακατάλληλες θερμοκρασίες (π.χ. 40 βαθμών), που είναι θερμοκρασίες επωάσεως των μικροβίων.
• Τα εστιατόρια πέπει να είναι μεγάλης κατανάλωσης, ώστε οι τροφές να μην παραμένουν στα ψυγεία ή στους θερμο¬θαλάμους για μεγάλο χρονικό διάστημα.
• Το νερό πρέπει να είναι είτε εμφιαλωμένο είτε από υδραγωγείο το οποίο να χλωριώνεται τακτικά.
Για εκείνους που πρόκειται να ταξιδέψουν στο εξωτερικό (στις θερμές χώρες) είναι απαραίτητο να πίνουν πάντοτε εμφιαλωμένο νερό και αναψυκτικά και να γευματίζουν στο ξενοδοχείο που παραμένουν, όπου συνήθως τηρούνται καλές συνθήκες υγιεινής. Η λήψη τροφίμων στο δρόμο ή σε μικρά εστιατόρια στις χώρες αυτές είναι επικίνδυνη για την πρόκληση οξείας γαστρεντερίτιδας.
Σε οξεία γαστρεντερίτιδα που οφείλεται σε εξωτοξίνες μικροβίων δεν απαιτείται ειδική θεραπεία αλλά μόνο ικανοποιητική ενυδάτωση του ασθενούς. Συνήθως η οξεία γαστρεντερίτιδα υποχωρεί μέσα σε δύο εικοσιτετράωρα. Αντίθετα αν ο ασθενής παρουσιάζει πυρετό, δηλαδή το διαρροϊκό σύνδρομο οφείλεται σε διεισδυτικά μικρόβια, πρέπει να αντιμετωπισθεί κατάλληλα με ενυδάτωση και αντιβιοτικά σε νοσοκομείο.
