Εφηβική διατροφή
Συγγραφέας Δημήτριος Σαμανίδης Γράφτηκε στις ,
ΠΕΡΙ …ΕΦΗΒΕΙΑΣ
Η εφηβεία, είναι η ηλικία της ραγδαίας σωματικής αύξησης και ψυχο – σεξουαλικής ωρίμανσης (αυξητική αιχμή). Είναι μία διεργασία μακράς διάρκειας και διέρχεται 3 στάδια: της πρώιμης (10 – 14 ετών), της μέσης (15- 17 ετών) και της προχωρημένης (18 – 21 ετών).
Η πλήρης διατροφική κάλυψη των ημερήσιων απαιτήσεων, σε όλα τα στάδια, παίζει σημαντικό ρόλο στη βιολογική – ψυχική και σεξουαλική ωρίμανση των εφήβων. Συνεπώς πρέπει να είναι πλούσια σε θρεπτικά συστατικά (πρωτεΐνες, μικρό και μάκρο θρεπτικά στοιχεία, διαιτητική ίνα). Τα διαιτητικά πρότυπα των ατόμων που διανύουν αυτή την περίοδο, έχουν σε γενικές γραμμές διαμορφωθεί. Οι προτιμήσεις και οι τροφικές αντιπάθειες έχουν οικογενή χαρακτήρα και επηρεάζονται από το επίπεδο διαβίωσης, τις επιλογές των φίλων από τα πρότυπα και τα μηνύματα των Μ.Μ.Ε. Όταν ο έφηβος, όπως συμβαίνει στο 90 % αυτών, δεν ακολουθεί μία ισορροπημένη καθημερινή διατροφή (κατανάλωση burgers, σάντουιτς, έτοιμες πίτες, πίτσες, τσιπς, σοκολατοειδή και συστηματική αποφυγή του μαγειρεμένου φαγητού, των φρούτων, των λαχανικών) τότε οδηγούμαστε σε αυξημένη πρόσληψη άλατος, κορεσμένου λίπους και συντηρητικών με αποτέλεσμα να παρουσιάζονται διάφορες σοβαρές διατροφικές διαταραχές – κυρίως παχυσαρκία και ψυχογενής ανορεξία- με ό,τι αυτές συνεπάγονται σε επίπεδο υγείας.
ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΘΡΕΠΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΕΝΟΣ ΕΦΗΒΟΥ
Ένας εύκολος τρόπος εκτίμησης για μία πρώτη κλινική εικόνα για το διατροφικό επιπέδο ενός εφήβου μπορεί να προκύψει χρησιμοποιώντας τα δεδομένα που παρατίθενται παρακάτω:
ΔΙΑΤΡΟΦΗ
* παρουσία πρωτεϊνικής πηγής (ζωική – φυτική)
* παρουσία πηγών βιταμίνης C (φρέσκα φρούτα και λαχανικά)
* παρουσία πηγών διαιτητικής ίνας (λαχανικά, φρούτα, δημητριακά)
* παρουσία πηγών ασβεστίου (γαλακτοκομικά προϊόντα)
* παρουσία πηγών σιδήρου (κόκκινο κρέας, όσπρια)
* παρουσία διαιτητικών λιπών
ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
* κλινικά σημεία υποθρεψίας
* αιματολογικοί δείκτες
* πρότυπα φυσικής δραστηριότητας
* θεραπεία μεγάλης διάρκειας
* παρουσία χρόνιας ασθένειας ή μόλυνσης
ΣΗΜΕΙΑ ΠΟΥ ΥΠΟΔΕΙΚΝΥΟΥΝ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
* δυσανάλογη πορεία ύψους/βάρους
* ξαφνική απώλεια ή αύξηση βάρους
* κατάχρηση ή αποφυγή τροφίμων
* “περίεργα” πρότυπα διατροφής
* ψυχολογικά ή οικονομικά προβλήματα που αφορούν στην διατροφή
* χρήση ουσιών (αλκοόλης, νικοτίνης, φαρμακευτικών ουσιών)
Σε κάθε περίπτωση, μόνο ένας έμπειρος επαγγελματίας μπορεί να κάνει τις σχετικές συστάσεις για τη βελτίωση των διατροφικών συνηθειών, προσαρμοσμένες πάντα στον τρόπο ζωής του έφηβου, χωρίς να προσδώσει επιπλέον stess στον ίδιο ή και την οικογένειά του.
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΛΥΣΕΙΣ
Οι προτεινόμενες λύσεις για την αντιμετώπιση των μη ορθών διατροφικών συνηθειών, των εφήβων στον ελλαδικό χώρο είναι:
* η καθιέρωση σωστών διαιτητικών συνηθειών και συστηματικής άσκησης σε όλη την οικογένεια
* ο τακτικός έλεγχος των τροφών που πωλούνται στα κυλικεία των σχολείων, από αρμόδια υπηρεσία
* ο έλεγχος των προτύπων και της διαφήμισης των βιομηχανοποιημένων τροφίμων από τα Μ.Μ.Ε.
* τα προγράμματα διατροφικής εκπαίδευσης, στα πλαίσια της Αγωγής Υγείας στα σχολεία, από τις πρώτες τάξεις του Δημοτικού.
Τέλος ακολουθούν ορισμένες προτάσεις για την προληπτική – συμβουλευτική αγωγή των εφήβων, όπως δημοσιεύθηκαν σε τεύχος της “ΕΦΗΒΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ” εφόσον η “πρόληψη είναι πάντα καλύτερη από τη θεραπεία”:
* ενημέρωση των εφήβων για τα πλεονεκτήματα της συστηματικής σωματικής άσκησης και της συμμετοχής σε αθλήματα και αθλοπαιδίες
* προαγωγή υγιεινών διατροφικών συνηθειών, πρόληψη παχυσαρκίας, ψυχογενούς ανορεξίας, υπερχοληστερολαιμίας, ειδικά σε εφήβους με θετικό οικογενειακό ιστορικό υπερλιπιδαιμίας, καρδιοπάθειας και διαβήτη
* πρόληψη ή διακοπή του καπνίσματος καθώς και της χρήσης αλκοολούχων και φαρμακευτικών ουσιών
* πρόληψη ατυχημάτων που αποτελούν την πρώτη αιτία απώλειας ζωής στην εφηβεία και οφείλονται στη χρήση οινοπνευματωδών και φαρμακευτικών ουσιών κατά την οδήγηση
* υπεύθυνη σεξουαλική συμπεριφορά, αποχή και προφύλαξη από σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα και πρόωρη, ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη
* έλεγχος για πιθανά προβλήματα συμπεριφοράς ή μάθησης στο σχολείο, ενδιαφέρον για τις εξωσχολικές ασχολίες και επιδόσεις τους και τα σχέδια για το μέλλον
* έλεγχος για ψυχολογική, σωματική ή σεξουαλική κακοποίηση – προβλήματα στην οικογένεια
* έλεγχος για συμπτωματολογία και συμπεριφορές που οδηγούν σε κατάθλιψη ή τάση αυτοκτονίας
ΕΦΗΒΕΙΑ ΚΑΙ ΨΥΧΟΓΕΝΗΣ ΑΝΟΡΕΞΙΑ
Η ψυχογενής ανορεξία σχετίζεται με σημαντικά προβλήματα υγείας, οφειλόμενα σε επικίνδυνες πρακτικές θερμιδικού περιορισμού. Είναι μία διατροφική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από εθελοντική, αυστηρή αποχή από το φαγητό, οδηγώντας σε μείωση του σωματικού βάρους, ενώ το έφηβο άτομο διακατέχεται από έμμονη ιδέα να γίνεται διαρκώς πιο ισχνό, θεωρώντας σταθερά τον εαυτό του παχύ. Πάνω από το 75% των ατόμων γυμνάζονται καθημερινά και υπέρμετρα, ενώ ένα 20% πιθανόν να επιχειρήσει περαιτέρω μείωση του βάρους μέσω εμετών ή και λήψης υπακτικών (αυτές οι πρακτικές απαντώνται κυρίως σε άτομα με ψυχογενή βουλιμία).
Η ψυχογενής ανορεξία παρουσιάζεται κυρίως στις έφηβες γυναίκες της καυκάσιας φυλής, ενώ οι ενήλικες με αυτό το σύνδρομο παρουσίασαν τα συμπτώματα για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια της εφηβικής περιόδου. Το ποσοστό της διαταραχής κυμαίνεται μεταξύ 0,5-4% σε έφηβες γυναίκες, ενώ μόλις το 5% των περιστατικών αναφέρεται σε έφηβο αντρικό πληθυσμό. Συγκεκριμένες ομάδες, όπως αθλητές και χορευτές βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο εμφάνισής της, σε σύγκριση με το γενικότερο πληθυσμό. Απ’ όσο διαφαίνεται ο αριθμός των εφήβων με ψυχογενή ανορεξία έχει αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια και αποτελεί τον σύγχρονο τρόπο “αυτοκτονίας” των νέων.
ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ
* άρνηση του ατόμου να διατηρήσει το βάρος του πάνω από ένα ελάχιστο φυσιολογικό βάρος για την ηλικία και το ανάστημά του
* έντονος φόβος του ατόμου μήπως πάρει βάρος ή γίνει παχύσαρκο, ακόμα και όταν το βάρος του είναι κάτω από το φυσιολογικό
* διαταραχή του τρόπου αντίληψης της πραγματικής εικόνας και των διαστάσεων του σώματος του συνολικά ή και συγκεκριμένων μελών του σώματος
* σημαντική απώλεια βάρος μέσω επικίνδυνων πρακτικών
* αμηνόρροια, στις γυναίκες
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΝΟΣΟΥ
Δυστυχώς δεν υπάρχει μία συγκεκριμένη ειδική θεραπεία της νόσου και για το λόγο αυτό η αντιμετώπισή της είναι εξαιρετικά δύσκολη. Ο πρώτος στόχος της θεραπευτικής αγωγής είναι η αποκατάσταση της κακού θρεπτικού επιπέδου του ατόμου, λόγω της χρόνιας υποθρεψίας, ώστε να σταθεροποιηθεί η σωματική του κατάσταση και να αναστραφούν οι ψυχολογικές διαταραχές.
Μόνο όταν η ασιτία, με τα σωματικά συνεπακόλουθά της αναστραφεί και το άτομο νοιώθει και είναι σωματικά υγιές, μπορεί να διαγραφεί ένα ακριβές πλαίσιο της ψυχολογικής κατάστασης του ατόμου και να αρχίσει η σχετική ψυχοθεραπεία. Σημαντική βοήθεια στη θεραπεία του ανορεξικού ατόμου μπορεί να δώσει η οικογενειακή συμβουλευτική.
ΕΦΗΒΕΙΑ ΚΑΙ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ
Η παχυσαρκία αποτελεί το πιο συχνό διατροφικό πρόβλημα των εφήβων, μεταξύ των ηλικιών 12- 17 ετών. Τα τελευταία χρόνια, τουλάχιστον το 27% των παιδιών και το 21% των εφήβων είναι παχύσαρκα. Αυτό υποδεικνύει μία αύξηση της τάξεως του 54% της παιδικής και του 39% της εφηβικής παχυσαρκίας κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών. Αυτή η τάση κρούει τον κώδωνα του κινδύνου και καταδεικνύει ότι το 70% των παχύσαρκων ανηλίκων θα γίνουν παχύσαρκοι ενήλικες, με σοβαρού βαθμού παχυσαρκία και αυξημένο κίνδυνο για εμφάνιση διαταραχών όπως σακχαρώδη διαβήτη, αναπνευστική νόσο και ορθοπεδικά προβλήματα. Η National Cholesterol Education Report on Obesity, υπογραμμίζει ότι “ τα παχύσαρκα παιδιά και έφηβοι, βρίσκονται σε σημαντικό κίνδυνο για έναν αριθμό παθολογικών καταστάσεων, που περιλαμβάνουν ορθοπεδικές και αναπνευστικές διαταραχές, αντίσταση στην ινσουλίνη, υπέρταση, υπερλιπιδαιμίες και καρδιακή νόσο. Επίσης τα άτομα αυτά μπορεί να παρουσιάσουν έντονες προσαρμοστικές και ψυχοκοινωνικές δυσκολίες”.
Επιπρόσθετα, τα παχύσαρκα παιδιά εισέρχονται στη φάση της εφηβείας γρηγορότερα από τα φυσιολογικού βάρους παιδιά με αποτέλεσμα να είναι συντομότερη η διάρκεια ανάπτυξης των μακρών οστών και χαμηλότερο το ανάστημα.
Οι ψυχοκοινωνικές επιδράσεις της παχυσαρκίας είναι πολλές και ποικίλες. Συγκεκριμένα, το νεαρό άτομο δυσλειτουργεί ψυχοκοινωνικά. Συνήθως αντιπαθεί το σχολείο, διότι είναι ο χώρος όπου δέχεται αρνητικά σχόλια από τα υπόλοιπα συνομήλικα άτομα. Γενικά επικρατεί ένα όχι ιδιαίτερα φιλικό κοινωνικό περιβάλλον και σε συνδυασμό με την ευαίσθητη ψυχολογία της ηλικίας, οι παχύσαρκοι έφηβοι, οδηγούνται σε κοινωνική απομόνωση, αρνητική αυτοεικόνα, χαμηλή αυτοεκτίμηση και αποκλεισμό από ομαδικά αθλήματα, παρέες, εφηβικά φλερτ.
Η συνολική αντιμετώπιση (εξατομικευμένο διαιτολόγιο + αύξηση σωματικής δραστηριότητας + ψυχολογική ενίσχυση) δίνει ικανοποιητικά αποτελέσματα. Θεαματικά, μακροχρόνια αποτελέσματα όμως δίνει η θεραπευτική αντιμετώπιση η οποία βασίζεται στη συμμετοχή ολόκληρης της οικογένειας. Αυτά τα προγράμματα αποσκοπούν στην τροποποίηση της οικογενειακής διατροφικής συμπεριφοράς, την αλλαγή των διατροφικών συνηθειών και των πρακτικών άσκησης αλλά και στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη και την αλλαγή του τρόπου που λειτουργεί ο έφηβος μέσα στην οικογένεια.
ΚΑΘΟΔΗΓΗΤΙΚΑ ΒΗΜΑΤΑ ΑΜΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΕΦΗΒΙΚΗΣ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑΣ
* συστηματική παρακολούθηση του εφήβου από έμπειρο επαγγελματία – διαιτολόγο
* εφαρμογή εξατομικευμένου διαιτολογίου – πλήρης ικανοποίηση των ημερήσιων θρεπτικών απαιτήσεων
* συμμετοχή – όχι αυστηρός αποκλεισμός, των αγαπημένων τροφίμων και snacks, αλλά με μέτρο
* διακοπή της χρησιμοποίησης των τροφίμων ως κίνητρο ή μέσο επιβράβευσης
* αύξηση του επιπέδου των καθημερινών δραστηριοτήτων (π.χ περπάτημα μέχρι το σχολείο ή το φροντιστήριο)
* προσθήκη σωματικής δραστηριότητας (ατομικά ή ομαδικά αθλήματα) στο ημερήσιο πρόγραμμα
* σωστά γονεϊκά πρότυπα σε σχέση με τη διατροφή και τη δραστηριότητα
* υιοθέτηση ρεαλιστικών στόχων ως προς το βάρος, την εμφάνιση, το σώμα. Προσοχή μία αύξηση βάρους κατά τη διάρκεια της εφηβείας είναι φυσιολογική. Ανησυχία πρέπει να προκαλέσει μόνο μία σημαντική αύξηση βάρους.
Μπορείτε ακόμη να συμβουλευτείτε στις “καμπύλες ανάπτυξης” όπως έχουν προταθεί από the National Center for Health Statistics in collaboration with the National Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion για να ελέγξετε την ανάπτυξη του παιδιού σας.
