ΑΚΡΑΤΕΙΑ ΚΟΠΡΑΝΩΝ: ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΛΥΣΕΙΣ
Συγγραφέας Σπύρος Ανδρικόπουλος Γράφτηκε στις ,
Τι είναι η ακράτεια κοπράνων; Πόσο σημαντικό είναι το πρόβλημα;
Ως ακράτεια κοπράνων ορίζεται η ακούσια απώλεια αερίων ή υδαρών κοπράνων (ελάσσονα ακράτεια) ή η ακούσια απώλεια στέρεων κοπράνων (μείζονα ακράτεια).
Οι έρευνες δείχνουν ότι επεισόδια ακράτειας εμφανίζει το 7 – 10% του πληθυσμού, παρ’ όλο που η ακριβής συχνότητα εκτιμάται ότι είναι πολύ υψηλότερη αφού ένα μεγάλο ποσοστό ατόμων με ακράτεια διστάζουν να αναφέρουν το πρόβλημά τους στο γιατρό κι έτσι το πρόβλημα παραμένει σιωπηλά χωρίς να καταγράφεται στις στατιστικές.
Η ελάσσονα ακράτεια προσβάλλει εξ’ ίσου άνδρες και γυναίκες. Αντιθέτως, τα επεισόδια μείζονος ακράτειας εμφανίζονται στις γυναίκες με διπλάσια συχνότητα από ότι στους άνδρες. Η ακράτεια κοπράνων είναι συχνότερη στους ηλικιωμένους και οι μελέτες δείχνουν ότι σε ξενώνες ηλικιωμένων, σχεδόν οι μισοί ένοικοι πάσχουν από ακράτεια.
Η ακράτεια κοπράνων αποτελεί σήμερα ένα τεράστιο κοινωνικό πρόβλημα και από πολλούς θεωρείται μια από τις μεγαλύτερες μορφές κοινωνικής αναπηρίας, αφού υποβαθμίζει την αυτοπεποίθηση, δημιουργεί άγχος και ανασφάλεια και μπορεί να οδηγήσει σε κοινωνική απομόνωση. Άτομα που πάσχουν από ακράτεια, συχνά αρνούνται να βγούν από το σπίτι τους και να αναπτύξουν κοινωνικές επαφές, φοβούμενα ότι θα έχουν κάποιο επεισόδιο ακράτειας που θα τους ντροπιάσει και θα τους φέρει σε δύσκολη θέση. Ακόμα και όταν επιλέγουν κάποια κοινωνική συναναστροφή, συχνά το κάνουν με μεγάλη ανασφάλεια, εξετάζοντας πολύ καλά τον χώρο στον οποίο βρίσκονται και προσπαθώντας να εντοπίσουν τη θέση της τουαλέτας ώστε να βρίσκονται όσο πιο κοντά γίνεται σε περίπτωση ατυχήματος.
Στην κοινωνία μας, πολύ συχνά συνδέουμε το πρόβλημα της ακράτειας με άλλα συνοδά προβλήματα υγείας και ενίοτε θεωρούμε αυθαίρετα, ότι άτομα με ακράτεια είναι υπερήλικες με πολλά άλλα προβλήματα, των οποίων η ζωή θα ήταν ούτως ή άλλως κοινωνικά περιορισμένη. Αυτή η αυθαίρετη θεώρηση είναι λανθασμένη αφού η ακράτεια, υπό προϋποθέσεις, μπορεί να προσβάλλει ακόμα και νεαρά άτομα ή άτομα χωρίς κανένα άλλο πρόβλημα υγείας. Τα άτομα αυτά, ενώ θα μπορούσαν να έχουν μία φυσιολογική κοινωνική ζωή, αναγκάζονται και περιορίζονται από τα επεισόδια ακράτειας.
Σε ότι αφορά στο οικονομικό κόστος της ακράτειας στην κοινωνία γενικότερα, υπολογίζεται ότι στις ΗΠΑ ξοδεύονται περίπου 400 εκατομμύρια δολάρια το χρόνο σε πάνες ενηλίκων για την ακράτεια.
• Αίτια της ακράτειας
Η εγκράτεια (δηλ. ο έλεγχος της αποβολής του εντερικού περιεχομένου) προϋποθέτει τη φυσιολογική λειτουργία του παχέος εντέρου, αλλά και των νεύρων που νευρώνουν τους μυς που συμμετέχουν στη λειτουργία της αφόδευσης. Οι σφιγκτήρες του πρωκτού (έσω και έξω σφιγκτήρας) είναι μύες οι οποίοι περικυκλώνουν τον πρωκτό και καθώς συσπώνται ελέγχουν τη σύγκλειση ή την απελευθέρωση του πρωκτικού δακτυλίου, βοηθώντας έτσι στην εγκράτεια και τον έλεγχο της αφόδευσης. Στη λειτουργία αυτή, πολύ σημαντικό ρόλο παίζουν και οι υπόλοιποι μύες της λεκάνης (πυελικοί μύες).
Υπάρχουν πολλά πιθανά αίτια για την ακράτεια και στις περισσότερες περιπτώσεις η ακράτεια είναι αποτέλεσμα συνδυασμού αυτών των αιτίων.
o Κάκωση-Βλάβη των σφιγκτήρων: Οποιαδήποτε κάκωση στους σφιγκτήρες του πρωκτού μπορεί να οδηγήσει σε μερική ή πλήρη ακράτεια. Οι κακώσεις των σφιγκτήρων είναι συχνότερες στις γυναίκες και συνήθως συμβαίνουν κατά τον τοκετό. Κατά τους τελευταίους μήνες της κύησης (κυρίως όταν το έμβρυο είναι μεγαλόσωμο) καθώς και κατά το στάδιο της εξώθησης κατά τον τοκετό (2ο στάδιο του τοκετού) δημιουργούνται αυξημένες πιέσεις και διάταση του εδάφους της λεκάνης (πυελικό έδαφος) και αυτό μπορεί να προκαλέσει κάκωση των μυών και των νεύρων της περιοχής. Ο κίνδυνος της κάκωσης των σφιγκτήρων είναι πολύ μεγαλύτερος όταν χρησιμοποιούνται εμβρυουλκοί κατά τον τοκετό, καθώς και όταν γίνεται ανεξέλεγκτη επισιοτομή (η τομή που γίνεται στο πλάγιο τοίχωμα του κόλπου ώστε να διευκολυνθεί η έξοδος του εμβρύου).
Όγκοι στην πύελο, καθώς και η χειρουργική επέμβαση για την αφαίρεσή τους μπορεί επίσης να προκαλέσουν κακώσεις των σφιγκτήρων.
o Νευρολογικά αίτια: Παθήσεις που επηρεάζουν τα νεύρα, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης (διαβητική νευροπάθεια), η σκλήρυνση κατά πλάκας καθώς και οι κακώσεις του νωτιαίου μυελού μπορεί να μειώσουν την αισθητικότητα και τον έλεγχο της λειτουργίας της αφόδευσης. Νευρολογικές κακώσεις μπορεί να συμβούν και κατά τον τοκετό, όπως προαναφέρθηκε.
o Ελάττωση της χωρητικότητας και της ελαστικότητας του ορθού: Το ορθό είναι το τελικό τμήμα του παχέος εντέρου, το οποίο διαθέτει μία ελαστικότητα και λειτουργεί ως δεξαμενή, ώστε να παραμένουν τα σχηματισμένα κόπρανα πριν αποβληθούν. Ορισμένα νοσήματα όπως τα φλεγμονώδη νοσήματα του εντέρου (νόσος Crohn και ελκώδης κολίτιδα), μειώνουν την ελαστικότητα του ορθού, μειώνοντας έτσι τη χωρητικότητά του. Κάτι τέτοιο μπορεί να συμβεί και μετά από ακτινοβολία-ακτινοθεραπεία στην περιοχή. Όταν η ελαστικότητα και χωρητικότητα του ορθού μειωθούν, η αποθηκευτική του λειτουργία διαταράσσεται κι έτσι τα κόπρανα αποβάλλονται αμέσως (ο ασθενής δεν μπορεί να συγκρατήσει την κένωσή του) δημιουργώντας επεισόδια ακράτειας.
o Σοβαρή δυσκοιλιότητα: Στα άτομα με σοβαρή δυσκοιλιότητα, τα κόπρανα παραμένουν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα στο έντερο και στο ορθό, με αποτέλεσμα να αφυδατώνονται και να σκληραίνουν. Η συσσώρευση σκληρών κοπράνων στο ορθό μπορεί να προκαλέσει διαταραχή του αντανακλαστικού της αφόδευσης και χαλάρωση των σφιγκτήρων, με αποτέλεσμα τα πιο ρευστά και υδαρή κόπρανα να διαφεύγουν γύρω από την απόφραξη και να προκαλούν ακράτεια. Η σοβαρή δυσκοιλιότητα αποτελεί συχνό αίτιο ακράτειας στις μεγάλες ηλικίες.
o Διάρροια: Σε περιπτώσεις έντονης διάρροιας αυξάνεται κατά πολύ ο όγκος των υδαρών κοπράνων με αποτέλεσμα η αποθηκευτική ικανότητα του ορθού να μην επαρκεί και να προκαλούνται επεισόδια ακράτειας. Το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου («σπαστική κολίτιδα»), η ενεργός φλεγμονώδης νόσος του εντέρου και η οξεία γαστρεντερίτιδα αποτελούν παραδείγματα τέτοιων καταστάσεων.
o Άγνωστα αίτια: Σε ορισμένες περιπτώσεις, η αιτία της ακράτειας δεν είναι δυνατόν να προσδιοριστεί. Αυτή η μορφή ακράτειας ονομάζεται ιδιοπαθής ακράτεια και πιο συχνά παρατηρείται σε γυναίκες μέσης και μεγαλύτερης ηλικίας.
• Διάγνωση της ακράτειας
Η διάγνωση του τύπου της ακράτειας, αλλά και της υπεύθυνης αιτίας με σκοπό τη θεραπεία της, γίνεται συνήθως με το συνδυασμό του ιστορικού, της φυσικής εξέτασης και ορισμένων εξειδικευμένων εξετάσεων.
Η λήψη του ιστορικού, αλλά και η φυσική εξέταση απαιτούν αρκετή εμπειρία από το γιατρό, ο οποίος, στις περισσότερες περιπτώσεις και με τη χρήση ειδικών ερωτηματολογίων, είναι σε θέση να εστιάσει στα αίτια της ακράτειας και να κατευθύνει τον ασθενή τόσο θεραπευτικά, όσο και προς τη διενέργεια συγκεκριμένων εξετάσεων.
o Φυσική εξέταση: Κατά τη φυσική εξέταση, ο γιατρός μπορεί να εκτιμήσει την επάρκεια των σφιγκτήρων του πρωκτού, καθώς και την ύπαρξη πρόπτωσης ή ορθοκήλης. Η πρωκτοσκόπηση και σιγμοειδοσκόπηση είναι επίσης εξετάσεις που μπορεί εύκολα να γίνουν στο εξωτερικό ιατρείο και παρέχουν χρήσιμες πληροφορίες για την κατάσταση του ορθού ή την ύπαρξη φλεγμονών ή όγκων.
o Ορθοπρωκτική μανομετρία: Γίνεται με εξειδικευμένο εξοπλισμό με τον οποίο υπολογίζονται οι εσωτερικές πιέσεις σε διάφορα σημεία του ορθού και του πρωκτού. Είναι ιδιαίτερα χρήσιμη εξέταση για την εκτίμηση της λειτουργίας των σφιγκτήρων του πρωκτού, καθώς επίσης και για την αξιολόγηση της αισθητικότητας του ορθού και των αντανακλαστικών της αφόδευσης.
o Υπερηχογράφημα – Μαγνητική τομογραφία: Είναι εξαιρετικά χρήσιμες εξετάσεις για την απεικόνιση των σφιγκτήρων και του τοιχώματος του ορθού και βοηθούν στη διάγνωση κακώσεων και ανατομικών ανωμαλιών των μυών.
• Θεραπεία της ακράτειας
Η αντιμετώπιση της ακράτειας βασίζεται σε τρεις κυρίως άξονες: τη φαρμακευτική θεραπεία, την βιοανάδραση και την χειρουργική αντιμετώπιση. Ο τύπος της θεραπευτικής προσέγγισης που θα επιλέξει ο γιατρός εξαρτάται από τα αίτια και τη βαρύτητα της ακράτειας.
Φαρμακευτική Θεραπεία: Η φαρμακευτική θεραπεία περιλαμβάνει χορήγηση φαρμάκων που μειώνουν τη συχνότητα των κενώσεων και βοηθούν στο να είναι τα κόπρανα πιο σχηματισμένα.
o Ουσίες που αυξάνουν τον όγκο των κοπράνων: Οι ουσίες αυτές είναι μορφές φυτικών ινών που βοηθούν στον σχηματισμό και στην αύξηση του όγκου των κοπράνων, κάτι που βοηθά στην μείωση των επεισοδίων ακράτειας
o Φάρμακα που μειώνουν τη συχνότητα των κενώσεων: Τέτοια φάρμακα, συνήθως χορηγούνται όταν συνυπάρχουν έντονες διαρροϊκές κενώσεις. Το πλέον χρησιμοποιούμενο φάρμακο, η λοπεραμίδη (Immodium®), εκτός της μείωσης της συχνότητας των κενώσεων, αυξάνει και τον τόνο των σφιγκτήρων του πρωκτού.
o Αντιχολινεργικά Φάρμακα: Όταν λαμβάνονται πριν από τα γεύματα ελαττώνουν τις συσπάσεις του εντέρου, ελαττώνοντας έτσι τα επεισόδια ακράτειας που συχνότερα συμβαίνουν μετά τα γεύματα.
o Καθαρτικά και Υποκλυσμοί: Στοχεύουν κυρίως στην θεραπεία της σοβαρής δυσκοιλιότητας, η οποία, όπως προαναφέρθηκε, μπορεί να οδηγήσει σε επεισόδια ακράτειας μέσω της συσσώρευσης σκληρών κοπράνων στο ορθό.
Προγραμματισμός Αφόδευσης: Συνήθως συνιστάται όταν η ακράτεια σχετίζεται με διανοητική καθυστέρηση. Κατά την εφαρμογή αυτών των προγραμμάτων, συστήνεται στον ασθενή να κάθεται στην τουαλέτα καθημερινά την ίδια ώρα, συνήθως μετά το κύριο γεύμα, σε μία προσπάθεια να «εκπαιδευτεί» το έντερο να λειτουργεί καθημερινά, ώστε να μειωθούν τα επεισόδια ακράτειας.
Βιοανάδραση: Πρόκειται για μία ασφαλή και μη επεμβατική μέθοδο εκγύμνασης και «εκπαίδευσης» των μυών που ελέγχουν την αφόδευση. Η μέθοδος εφαρμόζεται σε ειδικά εργαστήρια, όπου τοποθετούνται ειδικοί αισθητήρες που καταγράφουν τη λειτουργία των μυών της αφόδευσης. Η καταγραφή αυτή βοηθά τον ασθενή να συνειδητοποιήσει και να ελέγξει τη σύσπαση των σφιγκτήρων μυών που εξασφαλίζουν την εγκράτεια
Η βιοανάδραση είναι περισσότερο αποτελεσματική σε άτομα που μπορούν να προκαλέσουν σύσπαση των σφιγκτήρων και που διατηρούν κάποια αίσθηση της ανάγκης τους για αφόδευση. Τα αποτελέσματα της βιοανάδρασης μπορεί να εξασθενίσουν μετά την πάροδο 6 μηνών και ενδεχομένως να απαιτείται επανάληψη της μεθόδου.
Χειρουργικές Μέθοδοι:
o Ηλεκτρική διέγερση των ιερών νεύρων: Παρ’ όλο που η τεχνική εφαρμόζεται στο χειρουργείο από εξειδικευμένους χειρουργούς, θεωρείται ανώδυνη και με ελάχιστες ως καθόλου επιπλοκές και μπορεί να εφαρμοστεί και με περιοχική ή και τοπική αναισθησία. Ένα ειδικό ηλεκτρόδιο τοποθετείται δια του δέρματος και διεγείρει (με τη βοήθεια ενός μικρού βηματοδότη) τα νεύρα που βρίσκονται κοντά στο ιερό οστό (στο κατώτερο σημείο της σπονδυλικής στήλης), τα οποία ελέγχουν τη λειτουργία των μυών της αφόδευσης. Το μεγάλο πλεονέκτημα της τεχνικής αυτής είναι ότι μπορεί αρχικά να εφαρμοστεί δοκιμαστικά για 2 εβδομάδες με τη χρήση ενός απλού εξωτερικού βηματοδότη που ο ασθενής μεταφέρει στη ζώνη του. Εάν υπάρξει βελτίωση των συμπτωμάτων της ακράτειας μέσα στο δοκιμαστικό χρονικό διάστημα των 2 εβδομάδων, τότε ο χειρουργός προχωρά στην εμφύτευση μόνιμου βηματοδότη, κάτι που επίσης γίνεται εύκολα και ανώδυνα.
Η μέθοδος είναι σχετικά καινούργια και θεωρείται επαναστατική για την επίλυση ενός δύσκολου και χρόνιου προβλήματος, όπως η ακράτεια. Με τη σωστή επιλογή των ασθενών αναφέρεται ποσοστό επιτυχίας που σε ορισμένες περιπτώσεις αγγίζει το 90%.
o Χειρουργική αποκατάσταση των σφιγκτήρων: Πρόκειται για χειρουργικές επεμβάσεις που έχουν στόχο να αποκαταστήσουν τη δομή των σφιγκτήρων, όταν αυτοί έχουν υποστεί κακώσεις, είτε από τραυματισμούς, είτε συχνότερα σε γυναίκες κατά τον τοκετό. Η σφιγκτηροπλαστική γίνεται σε περιπτώσεις που ο σφιγκτήρας έχει υποστεί μία απλή κάκωση. Σε περιπτώσεις πιο εκτεταμένων κακώσεων των σφιγκτήρων εφαρμόζονται πιο πολύπλοκες χειρουργικές επεμβάσεις κατά τις οποίες μεταφέρονται γειτονικοί μύες από το γλουτό ή το μηρό και τοποθετούνται γύρω από το ορθό για να αντικαταστήσουν τους σφιγκτήρες. Ενώ τα άμεσα αποτελέσματα των χειρουργικών επεμβάσεων είναι σχετικά καλά, μόνο το 50% των ασθενών συνεχίζει να διατηρεί την εγκράτεια μετά από 5 χρόνια, ενώ οι επεμβάσεις μετάθεσης μυών μπορούν να εμφανίσουν και αρκετές επιπλοκές.
o Χειρουργική τοποθέτηση τεχνητού σφιγκτήρα: Πρόκειται για μία συσκευή που λειτουργεί υποκαθιστώντας τους φυσικούς σφιγκτήρες του ορθού. Τοποθετείται χειρουργικά, αλλά η αποτελεσματικότητά της είναι περιορισμένη και οι επιπλοκές μπορεί να είναι σημαντικές.
o Κολοστομία: Αποτελεί την τελευταία λύση, σε σοβαρές μορφές ακράτειας, όταν όλα τα υπόλοιπα μέτρα έχουν αποτύχει. Πλέον στις ημέρες μας εφαρμόζεται σπανίως. Πρόκειται για τη δημιουργία μίας «παρά φύσιν έδρας». Γίνεται με ένα σχετικά απλό χειρουργείο που μπορεί να γίνει και λαπαροσκοπικά, κατά το οποίο το έντερο στερεώνεται στο κοιλιακό τοίχωμα και τα κόπρανα αδειάζουν σε ένα σακουλάκι που προσκολλάται στο δέρμα επάνω από το άνοιγμα του εντέρου, το οποίο αλλάζεται από τον ίδιο τον ασθενή. Με αυτόν τον τρόπο σταματούν τα επεισόδια ακράτειας, αφού πλέον η κένωση του εντέρου γίνεται μέσα στο σάκο με απολύτως ελεγχόμενο τρόπο.
• Πρακτικά μέτρα για τον περιορισμό των επεισοδίων ακράτειας:
o Αποφυγή τροφίμων και ποτών που προκαλούν υδαρή κόπρανα ή πιο συχνές κενώσεις. Αυτά περιλαμβάνουν γαλακτοκομικά προϊόντα, πικάντικες τροφές, λιπαρές τροφές, αναψυκτικά που περιέχουν καφεΐνη, προϊόντα με υποκατάστατα ζάχαρης και οινοπνευματώδη.
o Κατανάλωση μικρότερων σε ποσότητα και πιο συχνών γευμάτων μπορεί να μειώσει τη συχνότητα των κενώσεων. Σε ορισμένους ανθρώπους, η κατανάλωση μεγάλων γευμάτων μπορεί, μέσω αντανακλαστικών, να προκαλέσει κενώσεις και μερικές φορές διάρροια.
o Αύξηση των φυτικών ινών στη διατροφή. Οι φυτικές ίνες αυξάνουν τον όγκο των κοπράνων και βελτιώνουν τη σύστασή τους (λιγότερο υδαρείς κενώσεις). Η συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη φυτικών ινών είναι 25 – 30 γραμμάρια.
