Ωκυτοκίνη, η ορμόνη της αγάπης.
Συγγραφέας Στέλιος Παπαβέντσης Γράφτηκε στις ,
Η ωκυτοκίνη είναι μια από τις δύο σημαντικότερες ορμόνες της γαλουχίας – η δεύτερη είναι η προλακτίνη. Ο ρόλος και οι επιδράσεις της ωκυτοκίνης μελετούνται τα τελευταία χρόνια εντατικά από επιστήμονες σε όλον τον κόσμο. Πρόκειται για ένα συναρπαστικό τομέα έρευνας που μας επιφυλάσσει πολλές εκπλήξεις για την καλούμενη και «ορμόνη της αγάπης». Η ωκυτοκίνη παράγεται στον εγκέφαλο ως απάντηση στην επαφή του παιδιού με τη θηλή της μητέρας και γενικότερα με την περιοχή του στήθους.
Η ωκυτοκίνη είναι μια από τις δύο σημαντικότερες ορμόνες της γαλουχίας – η δεύτερη είναι η προλακτίνη. Ο ρόλος και οι επιδράσεις της ωκυτοκίνης μελετούνται τα τελευταία χρόνια εντατικά από επιστήμονες σε όλον τον κόσμο.Πρόκειται για ένα συναρπαστικό τομέα έρευνας που μας επιφυλάσσει πολλές εκπλήξεις για την καλούμενη και «ορμόνη της αγάπης». Η ωκυτοκίνη παράγεται στον εγκέφαλο ως απάντηση στην επαφή του παιδιού με τη θηλή της μητέρας και γενικότερα με την περιοχή του στήθους.
Οι δράσεις της είναι οι εξής:
* Αυξάνει την κυκλοφορία του αίματος στην περιοχή του μαστού.
Ως αποτέλεσμα το στήθος γίνεται κόκκινο και ζεστό, άρα το μωρό διατηρείται εκεί ζεστό πολύ πιο εύκολα από ό,τι με κουβέρτες ή με θέρμανση ανάνηψης! Έχει αποδειχθεί ότι ένα νεογέννητο που τοποθετείται δέρμα με δέρμα στο στήθος της μάνας του αμέσως μετά τη γέννηση κινδυνεύει λιγότερο από υποθερμία – χαμηλή θερμοκρασία σώματος – σε σύγκριση με εκείνο που απομακρύνεται από τη μητέρα του, τυλίγεται με κουβέρτες και τοποθετείται κάτω από λαμπτήρα θέρμανσης!
* Συσπάει τη μήτρα, με αποτέλεσμα να μειώνει την κολπική αιμορραγία και να αποβάλλεται ο πλακούντας.
Μητέρες που θηλάζουν έχουν μικρότερο κίνδυνο για αναιμία μετά τον τοκετό και λιγότερη απώλεια αίματος.
* Βγάζει το γάλα από το στήθος με το λεγόμενο αντανακλαστικό έκθλιψης του γάλακτος.
Τι είναι αυτό; Όταν το μωρό ακουμπήσει τα χειλάκια του στο στήθος, νευρικές απολήξεις του δέρματος της περιοχής δίνουν σήμα που φτάνει σε μια σημαντική περιοχή του εγκεφάλου που λέγεται υποθάλαμος. Ο υποθάλαμος δίνει εντολή στο γειτονικό αδένα, την υπόφυση, να ελευθερώσει στην κυκλοφορία του αίματος μεγάλα ποσά από την ορμόνη ωκυτοκίνη. Η ωκυτοκίνη φτάνει στο μαζικό αδένα του στήθους που παράγει το γάλα και συσπά μυικά κύτταρα, με αποτέλεσμα το γάλα που υπάρχει μέσα στο σύστημα των γαλακτοφόρων πόρων να εκθλίβεται προς τα έξω, δηλαδή προς το στόμα του μωρού.
Μόλις το μωρό πιάσει το στήθος, κάνει γρήγορες θηλαστικές κινήσεις ενεργοποιώντας το αντανακλαστικό έκθλιψης του γάλακτος, όπως περιγράφηκε παραπάνω. Έπειτα από ένα με δύο λεπτά κατά μέσο όρο γρήγορου «πιπιλίσματος» του μωρού στο στήθος ωθείται το πρώτο κύμα γάλακτος από τον αδένα προς το στόμα του παιδιού. Όσο περισσότερες ενεργοποιήσεις του αντανακλαστικού γίνουν κατά τη διάρκεια του ίδιου γεύματος, τόσο περισσότερο γάλα συνολικά θα μεταφερθεί στο παιδί. Επομένως το αντανακλαστικό της έκθλιψης έχει μεγάλη σημασία για το θηλασμό, ειδικά για τον πρώτο καιρό, όταν όλα είναι καινούργια στον οργανισμό της μητέρας. Η ωκυτοκίνη βγαίνει στην κυκλοφορία όχι μόνο εάν ερεθιστεί η θηλή της μητέρας, αλλά και με εγκεφαλικό τρόπο. Η σκέψη του μωρού, η χαλάρωση, η εικόνα του, το κλάμα του μπορούν να δώσουν το έναυσμα ώστε η μητέρα να «κατεβάσει» γάλα.
Επιπλέον η διέγερση της θηλής του στήθους και η ενεργοποίηση του αντανακλαστικού έκθλιψης γάλακτος μπορεί να γίνει και με τεχνητούς τρόπους: με ζεστό ντουζ, με μασάζ ή συμπίεση του στήθους, με μασάζ στην πλάτη της μητέρας παράλληλα με την σπονδυλική στήλη από πάνω προς τα κάτω. Η έκλυση ωκυτοκίνης καταστέλλεται από το άγχος, από αισθήματα ντροπής ή φόβου, από την κατάθλιψη και τον πόνο. Να γιατί είναι πολύ σημαντικό να υποστηρίξουμε τη λεχώνα ψυχικά, να αποτρέψουμε πληγωμένες θηλές. Να γιατί πολλές μητέρες, από άγχος και φόβο δεν καταφέρνουν να βγάλουν καθόλου γάλα τις πρώτες φορές με το θήλαστρο. Να γιατί κάποιες γυναίκες με έντονα αισθήματα ντροπής δεν καταφέρνουν να θηλάσουν το μικρό τους σε δημόσιο χώρο.
Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις το γάλα υπάρχει στο στήθος, ο αδένας μπορεί να το παράγει χωρίς πρόβλημα, αλλά δε μπορεί να φτάσει από το στήθος στο παιδί εφόσον μπλοκάρεται το αντανακλαστικό της έκθλιψης. Το στρες δεν «κόβει» το γάλα, μπορεί όμως να καταστείλει τη μεταφορά του προς το παιδί. Ο θηλασμός είναι σε σημαντικό βαθμό μια ψυχολογική διαδικασία για τη μητέρα η οποία, εάν νιώσει πως δε μπορεί να παράγει αρκετό γάλα για το παιδί της, αγχώνεται, δε μπορεί να μεταφέρει το γάλα της στο παιδί της και πέφτει στη δίνη ενός φαύλου κύκλου.
Για αυτό οι περισσότερες γυναίκες που νομίζουν ότι «δεν έχουν γάλα» κάνουν λάθος: επειδή δεν πιστεύουν στον εαυτό τους και στις δυνάμεις τους μπλοκάρουν την έκθλιψη γάλακτος, παρό,τι έχουν πλήρη δυνατότητα να παράγουν όσο γάλα χρειάζεται το παιδί. Τελικά δίνουν ξένο γάλα, το μητρικό γάλα παραμένει και λιμνάζει στο στήθος, με αποτέλεσμα η παραγωγή πραγματικά να μειωθεί μετά από μερικές ημέρες.
* Αυξάνει τη δίψα, βοηθώντας τη μητέρα να διατηρήσει την ενυδάτωσή της κατά τη γαλουχία.
* Χαλαρώνει τη μητέρα, αλλάζει θετικά την ψυχολογία της. Μειώνει το άγχος στη μητέρα, μειώνει την αρτηριακή της πίεση και τα επίπεδα κορτιζόλης (ορμόνη του στρές) στο αίμα της. Φέρνει τη μητέρα σε μια κατάσταση ηρεμίας και κοινωνικής δεκτικότητας. Η ωκυτοκίνη επιδρά θαυμαστά στην ικανότητά μας να συνδεόμαστε με τους άλλους, να τους νιώθουμε και να τους αποδεχόμαστε. Η φύση προέβλεψε η «κοινωνική» αυτή ορμόνη να αυξάνεται αμέσως μετά τη γέννηση, βοηθούμενη από το θηλασμό του παιδιού, ώστε η μητέρα να «ενωθεί» με το παιδί της. Γεμίζει τη μητέρα με θετικά συναισθήματα, με ευφορία. Αυξάνει την αντοχή της μαμάς στον πόνο. Αυξάνει τα αισθήματα αγάπης, τις μητρικές συμπεριφορές και το δέσιμό της με το παιδί.
*
* Ενισχύει τους δεσμούς αγάπης μητέρας και παιδιού. Ωκυτοκίνη έχει βρεθεί ότι παράγεται και στο ίδιο το σώμα του βρέφους κατά τη διάρκεια του θηλασμού, με παρόμοιες ευεργετικές επιδράσεις. Το μωρό χαλαρώνει, «διαχέεται» μετά το θηλασμό. Επιπρόσθετα η ορμόνη ανευρίσκεται και μέσα στο ίδιο το μητρικό γάλα, ενισχύοντας τα αισθήματα ηρεμίας και παρηγοριάς στο μωρό. Μελέτες δείχνουν ότι μωρά που θηλάζουν αποκλειστικά για έξι μήνες και συνεχίζουν έπειτα να θηλάζουν παράλληλα με λήψη συμπληρωματικών τροφών τείνουν να έχουν καλύτερους, πιο ισχυρούς δεσμούς σύνδεσης, επαφής με την μητέρα και γενικότερα τους γονείς τους. Τα ευρήματα αυτά αποδίδονται σε μεγάλο βαθμό στην ευεργετική επίδραση της ωκυτοκίνης.
Η θαυμαστή αυτή ορμόνη δεν περιορίζει τις δράσεις της στη γαλουχία. Οι ερευνητές έχουν εστιάσει στην επίδρασή της στον ψυχισμό παιδιών και ενηλίκων και την έχουν ήδη αποκαλέσει «ορμόνη της αγάπης». Βρίσκεται κυρίαρχη σε όλες τις συμπεριφορές αγάπης των ανθρώπων, ακόμα και τις μη σχετιζόμενες με τη γαλουχία: στον έρωτα, στην αδερφική αγάπη, στην συμμετοχή σε ομάδα ανθρώπων με παρόμοιες με εμάς ιδέες.
Είναι αυτές οι ανακαλύψεις που οδήγησαν κάποιους επιστήμονες να αναρωτηθούν: Ποιος είναι ο ρόλος της ωκυτοκίνης – ή καλύτερα της έλλειψής της – σε ψυχικά νοσήματα παιδιών και ενηλίκων, όπως συναισθηματικές διαταραχές, αυτισμός και αντικοινωνική συμπεριφορά; Και πως θα μπορούσε η ορμόνη αυτή να βοηθήσει θεραπευτικά στις παραπάνω καταστάσεις;
Ας επικεντρώσουμε την προσοχή μας στον αυτισμό. Η αυτιστικού τύπου διαταραχή έχει γίνει μια από τις πιο διαδεδομένες επιδημίες – μάστιγες κατά την παιδική ηλικία στον δυτικό κόσμο. Επηρεάζει πλέον ένα για κάθε εκατό παιδιά ή ένα για κάθε πενήντα οκτώ αγόρια. Αυτό που κάνει καταστροφικό τον αυτισμό για τους γονείς είναι ότι φαίνεται να χτυπάει αναπάντεχα, «από το πουθενά».
Ένα μωρό που φαινόταν φυσιολογικό και υγιές ξαφνικά παλινδρομεί στον αυτισμό στην ηλικία των 18 μηνών ή των δύο χρόνων. Δεν αναπτύσσει εκφραστική και γλωσσική επικοινωνία, παίζει μονότονα και επαναλαμβανόμενα, έχει συγκεκριμένα, λιγοστά και μη δημιουργικά ενδιαφέροντα, δεν αναπτύσσει τη φαντασία του. Επιπλέον, οι γονείς απελπίζονται ανακαλύπτοντας ότι δε μπορεί να βρεθεί συγκεκριμένη αιτία για την κοινωνική ανεπάρκεια του παιδιού τους και δε μπορεί να δοθεί δραστική θεραπεία. Πρέπει να αποδεχθούν την ποιοτική αναπηρία του παιδιού τους στην κοινωνική επικοινωνία και αλληλεπίδραση, όπως και την μειωμένη του ικανότητα να αναγνωρίζει συναισθήματα των άλλων και να εκφράζει τα δικά του.
Σε μια μελέτη από τη Γαλλία που δημοσιεύθηκε το 2010, ενήλικες με αυτισμό υψηλής λειτουργικότητας – το λεγόμενο σύνδρομο Asperger – έλαβαν ωκυτοκίνη. Τα άτομα αυτά δυσκολεύονται να ενταχθούν σε κοινωνικές καταστάσεις και να κάνουν φιλίες, παρά την ομαλή τους νοημοσύνη. Οι επιστήμονες βρήκαν ότι οι ασθενείς μετά τη λήψη της ορμόνης έδειξαν καλύτερη αλληλεπίδραση με τους άλλους και ανέφεραν εντονότερα συναισθήματα εμπιστοσύνης και ένωσης με τους άλλους. Κοιτούσαν στα μάτια τους άλλους για περισσότερη ώρα και έδειχναν γενικότερα βελτιωμένη κοινωνική συμπεριφορά και συναίσθημα.
Σε μια άλλη έρευνα του 2010 από την Αυστραλία, έφηβοι με αυτιστική διαταραχή έλαβαν ωκυτοκίνη ή εικονικό φάρμακο-placebo. Έπειτα συμπλήρωσαν ένα τεστ που έχει να κάνει με την αναγνώριση συναισθημάτων μέσα από το ανθρώπινο πρόσωπο. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μελέτης, οι ασθενείς που πήραν ωκυτοκίνη είχαν βελτιωμένη αναγνώριση συναισθημάτων συγκριτικά με εκείνους που πήραν placebo.
Καναδοί ερευνητές δημοσίευσαν φέτος τα αποτελέσματα μιας τυχαιοποιημένης κλινικής δοκιμής που αφορούσαν 20 ενήλικες με αυτισμό. Η χορήγηση της ορμόνης δύο φορές την ημέρα επί έξι εβδομάδες χάρισε στους ασθενείς μεγαλύτερη κοινωνική λειτουργικότητα, μείωση των επαναλαμβανόμενων κινήσεων και καλύτερη ποιότητα ζωής. Μία ακόμη έρευνα από την Ιταλία ήρθε το 2009 να προσθέσει καινούργιες πληροφορίες. Η έρευνα έγινε σε υγιείς άνδρες εθελοντές. Τους δόθηκε ωκυτοκίνη και περίπου μία ώρα αργότερα υποβλήθηκαν σε συγκεκριμένα ψυχολογικά τεστ. Τα άτομα που πήραν την ορμόνη διάβασαν με μεγαλύτερη ακρίβεια τα θετικά συναισθήματα και έκαναν λιγότερα λάθη στην ταξινόμησή τους. Προσδιόριζαν σωστά τις εκφράσεις του προσώπου και εκτιμούσαν πληρέστερα τα θετικά συναισθήματα.
Άλλες μελέτες δείχνουν ότι η ωκυτοκίνη επιφέρει μείωση του άγχους, καλύτερη διάθεση και μνήμη σε υγιείς ανθρώπους, βελτιωμένη συμπεριφορά στην προσέγγιση άλλων ανθρώπων. Επιδρά σε περιοχές του εγκεφάλου που συνδέονται με την επεξεργασία των συναισθημάτων και την κοινωνική ανταμοιβή. Μπορεί να έχει θεραπευτικό ρόλο σε καταστάσεις όπως οι κρίσεις πανικού, η κατάθλιψη και η σχιζοφρένεια.
Αν λοιπόν σκεφτούμε ότι ο θηλασμός είναι η κατεξοχήν κατάσταση όπου η ορμόνη αυτή βρίσκεται σε υψηλά επίπεδα – σε μητέρα και παιδί – , τότε πια να είναι η επίδραση του μητρικού θηλασμού στην πρόληψη του αυτισμού και άλλων ψυχικών διαταραχών; Οριστικές επιστημονικές απαντήσεις δεν υπάρχουν ακόμα. Το πεδίο είναι καινούργιο και πολλή έρευνα χρειάζεται ακόμα να γίνει.
Μια επιστημονική μελέτη από την Ιαπωνία δημοσιευμένη το 1989 έρχεται να μας δώσει κάποιες αρχικές ενδείξεις. Σε αυτήν συγκρίθηκαν στατιστικά 145 παιδιά με αυτισμό με 224 φυσιολογικά παιδιά. Περίπου 25% των ασθενών είχαν αποθηλάσει πρώιμα, στο τέλος της πρώτης εβδομάδας της ζωής τους, σε σύγκριση με μόλις 8% των φυσιολογικών παιδιών. Πρώιμος αποθηλασμός εξαιτίας προβλήματος της μητέρας συνέβη σε 18% των ασθενών με αυτισμό συγκριτικά με το 6% των παιδιών χωρίς αυτισμό. Οι ερευνητές ανέφεραν ότι ιστορικές μελέτες αποκαλύπτουν πως η νόσος είναι περισσότερο συχνή σε κοινωνικο-οικονομική κατάσταση όπου η συχνότητα του θηλασμού είναι λιγότερο συχνή. Οι ερευνητές συμπέραναν ότι ο πρώιμος αποθηλασμός των βρεφών είναι πιθανό να συμβάλλει στην αιτιολογία του αυτισμού.
Το 2006 αμερικανοί επιστήμονες από το San Diego της Καλιφόρνια διεξήγαγαν μια έρευνα ερωτηματολογίου. Γονείς 861 παιδιών με αυτιστική διαταραχή και 123 υγιών παιδιών συμπλήρωσαν το ερωτηματολόγιο. Ο μη θηλασμός, όταν συγκρίθηκε με το θηλασμό για περισσότερο από έξι μήνες, συνδεόταν σημαντικά με αύξηση στην πιθανότητα αυτιστικής διαταραχής (περίπου 2.5 φορές πιο πιθανό). Χρήση τροποποιημένου γάλακτος αγελάδας για βρέφη, ακόμα και εμπλουτισμένου με ωφέλιμα λιπαρά DHA, συνδεόταν με αυξημένη πιθανότητα εκδήλωσης αυτιστικής διαταραχής (περίπου 4.5 φορές πιο πιθανό).
Ο αυτισμός είναι χρόνιο νόσημα με πολύπλοκη αιτιολογία. Είναι εντελώς απλουστευτικό και παραπλανητικό να πούμε ότι κάποια παιδιά γίνονται αυτιστικά γιατί δε θήλασαν. Υπάρχουν γενετικοί παράγοντες που ερευνώνται, άλλοι περιβαλλόντικοι παράγοντες κλπ. Από την άλλη πλευρά όμως ο μητρικός θηλασμός, μέσα από την θαυμαστή του ορμόνη, είναι πιθανό να παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη ενός υγιούς ψυχικά και σωματικά παιδιού και στην πρόληψη σύγχρονων επιδημιών όπως ο αυτισμός.
Επιστημονική βιβλιογραφία
Andari E et al. Promoting social behavior with oxytocin in high-functioning autism spectrum disorders.
Proc Natl Acad Sci U S A. 2010;107(9):4389-94.
1. Guastella AJ et al. Intranasal oxytocin improves emotion recognition for youth with autism spectrum disorders. Biol Psychiatry. 2010;67(7):692-4.
2. Scantamburlo G et al. Oxytocin: From milk ejection to maladaptation in stress response and psychiatric disorders. A psychoneuroendocrine perspective. Ann Endocrinol (Paris). 2009;70(6):449-54.
3. Tom N et al. Oxytocin in health and disease. Int J Biochem Cell Biol. 2010;42(2):202-5.
4. Lee HJ et al. Oxytocin: the great facilitator of life. Prog Neurobiol. 2009;88(2):127-51.
5. Di Simplicio M et al. Oxytocin enhances processing of positive versus negative emotional information in healthy male volunteers. J Psychopharmacol. 2009;23(3):241-8.
6. Bartz JA et al. Oxytocin and experimental therapeutics in autism spectrum disorders. Prog Brain Res. 2008;170:451-62.
7. Tanoue Y et al. Weaning time of children with infantile autism. J Autism Dev Disord. 1989;19(3):425-34.
8. Schultz ST et al. Breastfeeding, infant formula supplementation, and Autistic Disorder: the results of a parent survey. Int Breastfeed J. 2006;1:16.
