Ω3 λιπαρά οξέα . Ασπίδα στη διατήρηση της καλής υγείας.
Συγγραφέας Αγγελική Πιττίδη-Τριανταφύλλου Γράφτηκε στις ,
Παρόλο που όλοι θέλουμε να έχουμε καλή υγεία, δεν δίνουµε την προσοχή που χρειάζεται στην πρόληψη των διάφορων προβλημάτων. Συνήθως τρέχουµε στους γιατρούς αφ’ ότου εµφανισθεί κάποιο σύμτωμα. Τότε όμως ίσως και να είναι αργά…
Είναι γεγονός πως είµαστε ότι τρώµε, ότι πίνουµε και ότι σκεφτόµαστε! Από την άποψη αυτή καταλαβαίνει εύκολα κανείς τη βαρύτητα που έχει η διατροφή µας στην υγεία µας.
Ορμόνες τεράστιας σημασίας
Η ανακάλυψη των εικοσανοειδών, σχετικά πρόσφατα, βοηθάει πολύ στην κατανόηση του ρόλου της διατροφής. Τα εικοσανοειδή, είναι από τις πιο ισχυρές ορµόνες και συντίθενται απ’ όλα τα κύτταρα του υλικού µας σώµατος. ∆εν υπάρχει δηλαδή ένας συγκεκριμένος αδένας όπως είναι ο θυρεοειδής αδένας, οι ωοθήκες, το πάγκρεας κ.λπ. που να παράγει τα εικοσανοειδή. Το κάθε κύτταρο είναι από μόνο του και ένας «αδένας», για την παραγωγή αυτών των ορµονών, γι’ αυτό και λέγονται αυτοκρινείς ορµόνες.
Τι ακριβώς είναι όμως τα εικοσανοειδή; Είναι παράγωγα των πολυακόρεστων λιπαρών οξέων µε είκοσι άτοµα άνθρακα, γι’ αυτό και λέγονται εικοσανοειδή, από την ελληνική λέξη είκοσι. Τα εικοσανοειδή δρουν σαν βιοχηµικοί µεσολαβητές για τη µετάδοση των κυτταρικών ερεθισµάτων από τη µεµβράνη στο εσωτερικό του κυττάρου. Εκκρίνονται δηλαδή από κάθε κύτταρο, µε σκοπό να ελέγχουν το εξωτερικό περιβάλλον και να αναφέρουν στο κύτταρο τι συµβαίνει σ’ αυτό το περιβάλλον.
Υπάρχουν κάποια ακόρεστα λιπαρά οξέα, που δεν συντίθενται στον οργανισµό, όπως το λινολενικό και το λινολεϊκό και τα οποία πρέπει να λαµβάνονται µε την τροφή µας, γι’ αυτό και λέγονται απαραίτητα λιπαρά οξέα. Ταξινοµούνται στα ω-3 και ω-6 λιπαρά οξέα και αποτελούνται από 18 άτοµα άνθρακα. Βρίσκονται στη µεµβράνη όλων των κυττάρων, απελευθερώνονται από εκεί µε τη δράση του ενζύµου φωσφολιπάση Α2 και ετοιµάζονται για την παραγωγή των εικοσανοειδών. Φάρµακα που αναστέλλουν τη δράση αυτού του ενζύµου, όπως τα κορτικοστεροειδή (κορτιζόνη),σταµατούν την παραγωγή των εικοσανοειδών. Είναι γνωστές οι παρενέργειες της χορήγησης κορτιζόνης.
Kαλά και … κακά!
Η παραγωγή των εικοσανοειδών που χωρίζονται σε καλά και σε κακά, ξεκινάει από το λινολεϊκό οξύ ένα ω-6 λιπαρό οξύ, που βρίσκεται σε κάθε φαγητό. Μάλιστα όσο µεγαλύτερη η περιεκτικότητα του φαγητού σε λίπος, τόσο περισσότερο λινολεϊκό περιέχει. Με την επίδραση του ενζύµου δέλτα-6-δεσατουράση, το λινολεϊκό, µετατρέπεται σε γ-λινολενικό (µε 20 άτοµα άνθρακα) και αυτό στη συνέχεια σε δίχοµο γάµα λινολενικό (DGLA). Από το σηµείο αυτό αρχίζει ο διαχωρισµός καλών και κακών εικοσανοειδών. Το DGLA είναι η πρόδροµος ουσία για την παραγωγή καλών εικοσανοειδών. Με την παρουσία όµως του ενζύµου δέλτα -5- δεσατουράση, µετατρέπεται σε αραχιδονικό οξύ (ΑΑ), την πρόδροµο ουσία για τα κακά εικοσανοειδή.
Όσο περισσότερο αραχιδονικό οξύ παράγεται στον οργανισμό μας, τόσο περισσότερα κακά εικοσανοειδή θα έχουµε με αποτέλεσα φλεγµονές και µειωµένη ροή του αίµατος στα αγγεία, µε όλες τις συνέπειες που έχει αυτό.
Όσο λιγότερο (ΑΑ) έχουµε, η ισορροπία µετατοπίζεται προς τα καλά εικοσανοειδή και έχουμε καλύτερη αιµάτωση, λιγότερες φλεγµονές, λιγότερο πόνο, αποτελεσματικότερη αντιµετώπιση λοιµώξεων, γιατί τα καλά εικοσανοειδή έχουν αντιϊκή δράση και γενικότερα ενισχύουν το ανοσοποιητικό σύστηµα.
Το εικοσιπεντανοϊκό οξύ (ΕΠΑ), αναστέλλει τη δράση του ενζύµου δέλτα -5- δεσατουράση. Το εικοσιπεντανοϊκό οξύ (ΕΠΑ) είναι ένα ω-3 λιπαρό οξύ, που συντίθεται στον οργανισµό, αλλά που κυρίως υπάρχει στις τροφές και ιδιαίτερα στα ψάρια και φυσικά το ιχθυέλαιο. Η ποσότητά του, ρυθµίζει την αναλογία καλών και κακών εικοσανοειδών, διότι αναστέλλοντας το ένζυµο δέλτα -5- δεσατουράση, µειώνει την παραγωγή ΑΑ και συνεπώς την παραγωγή κακών εικοσανοειδών και ευνοείται η µετατροπή του DGLA, σε καλά εικοσανοειδή. Τη δραστηριότητα της δέλτα -5- δεσατουράσης, ελέγχουν οι ορµόνες γλυκαγόνη και ινσουλίνη. Η γλυκαγόνη αναστέλλει τη δράση του ενζύµου, ενώ η ινσουλίνη το ενεργοποιεί. Η µεγάλη λήψη υδατανθράκων υψηλού γλυκαιµικού δείκτη, όπως είναι τα παράγωγα µε άσπρη ζάχαρη, αλεύρι κ.λπ. προκαλούν απότοµη και µεγάλη έκκριση ινσουλίνης, που µε τη δράση της στο ένζυµο δέλτα -5- δεσατουράση βοηθάει την παραγωγή κακών εικοσανοειδών. Γι’ αυτό προτιµάτε υδατάνθρακες χαµηλού γλυκαιµικού δείκτη, δηλαδή σαλάτες, χόρτα και φρούτα, που εµποδίζουν την απότοµη είσοδο σακχάρου στο αίµα και συνεπώς την απότοµη και µεγάλη έκκριση ινσουλίνης.
Να αναφέρουμε εδώ ότι το ένζυµο δέλτα-6-δεσατουράση, που συµµετέχει στην έναρξη παραγωγής των εικοσανοειδών, δεν υπάρχει στο έµβρυο τους πρώτους έξι µήνες της ζωής του, ενώ η δράση του µειώνεται µε την ηλικία. Αυτό σηµαίνει ότι το έµβρυο δεν παράγει γ-λινολενικό οξύ και για να το πάρει και να µπορεί να σχηµατίσει εικοσανοειδή χρειάζεται να θηλάσει, τουλάχιστον για τους πρώτους έξι µήνες της ζωής του, γιατί µόνο το µητρικό γάλα περιέχει το γ-λινολενικό οξύ και όχι τα άλλα γάλατα. Επίσης, καθώς µεγαλώνουµε και µειώνεται η παραγωγή του ενζύµου, αυξάνει η ανάγκη να παίρνουµε το γ-λινολενικό οξύ και τα παράγωγά του µε την τροφή. Τη δέλτα-6 δεσατουράση, αναστέλλουν επίσης οι ιώσεις, τα ω-3 λιπαρά οξέα κοντής αλυσίδας (άλφα λινολενικό οξύ) και τα υδρογονωµένα λιπαρά οξέα.
Η διατήρηση της υγείας είναι ζήτημα ισορροπίας
∆εν υπάρχουν στην πραγµατικότητα καλά και κακά εικοσανοειδή και τα δύο είναι απαραίτητα για την καλή λειτουργία του οργανισµού. Απλώς, έχουν αντίθετες δράσεις. Π.χ. τα κακά εικοσανοειδή συµβάλλουν στη σύσπαση των αγγείων, αυξάνουν την πηκτικότητα του αίµατος και ευθύνονται για τη δηµιουργία του θρόµβου. Αυτό είναι εντελώς απαραίτητο για να σταµατήσει µια αιµορραγία µετά από κάποιο τραυµατισµό, αλλά είναι πολύ επικίνδυνο, όταν συµβάλλουν στη δηµιουργία θρόµβου µέσα στα αγγεία και κατά συνέπεια συντελούν στη δηµιουργία εµφραγµάτων αν ο θρόµβος καταλήξει στην καρδιά ή εγκεφαλικού αν πάει στο κεφάλι.
Αντίθετα, τα καλά εικοσανοειδή ασκούν ακριβώς την αντίθετη δράση, δηλ. αυξάνουν την ρευστότητα του αίµατος, τη διαστολή των αγγείων κ.λπ. που σηµαίνει ότι βοηθούν στην πρόληψη των εµφραγµάτων, των καρδιαγγειακών επεισοδίων γενικότερα, αλλά η υπερβολική τιµή τους µπορεί να προκαλέσει αιµορραγίες. Και τα δύο λοιπόν είναι εντελώς απαραίτητα. Το σηµαντικό είναι να βρίσκονται στη σωστή αναλογία. ∆εν έχουν τόση σηµασία τα επίπεδα του αραχιδονικού και του ΕΠΑ, όσο ο λόγος ΑΑ/ΕΠΑ. Γι’ αυτό ο λόγος αυτός αποτελεί διαγνωστικό δείκτη για την καλή λειτουργία του κυττάρου. Έχει βρεθεί ότι όταν η τιµή του κυµαίνεται µεταξύ 1,5 και 3 ο οργανισµός βρίσκεται στη ζώνη ευεξίας όπως λέγεται. ∆ηλαδή βιώνουµε τέλεια υγεία σωµατική και ψυχική. Κάθε ανισορροπία υπέρ του ενός ή του άλλου, δηµιουργεί προβλήµατα και είναι δείκτης φλεγµονών, κινδύνου καρδιαγγειακών νοσηµάτων κ.λπ..
Ο συνήθης τρόπος διατροφής µας, ευνοεί την αύξηση της ποσότητας του ΑΑ, πού κατ’ επέκταση οδηγεί στην αύξηση των κακών εικοσανοειδών που ευθύνονται για τις φλεγµονές, τα προβλήµατα του νευρικού συστήµατος, την αύξηση του κινδύνου καρδιαγγειακών επεισοδίων και άλλων προβληµάτων. Γι’ αυτό και τα ονόµασαν κακά εικοσανοειδή. Ποιος είναι ο συνήθης τρόπος διατροφής; 1) Η υπερβολική λήψη θερµίδων µε το φαγητό 2) η υπερβολική κατανάλωση υδατανθράκων, όπως µακαρόνια, ψωµιά, γλυκά, 3) η υπερβολική λήψη κεκορεσµένων λιπαρών οξέων, όπως οι διάφορες µαργαρίνες, 4) η υπερβολική κατανάλωση κόκκινου κρέατος.
H διατροφή που ευνοεί την παραγωγή καλών εικοσανοειδών και εποµένως τη µείωση των φλεγµονών, του κινδύνου καρδιαγγειακών επεισοδίων και άλλων προβληµάτων είναι τα άφθονα λαχανικά, το ψάρι, τα φρούτα, το ελαιόλαδο και το σηµαντικότερο η σωστή αναλογία υδατανθράκων, πρωτεϊνών και λίπους στα καθηµερινά µας γεύµατα.
Το ευτύχηµα από τη µελέτη των εικοσανοειδών είναι ότι µπορούµε να τα ρυθµίσουµε, σ’ ένα µεγάλο βαθµό, µε τη σωστή διατροφή. Πολύ σοφά ο Ιπποκράτης είπε: να είναι η τροφή σου το φάρµακο σου και φάρµακο σου η τροφή σου. ∆εν ξέρουμε αν γνώριζε τα εικοσανοειδή ή µίλησε εµπειρικά, αλλά ήταν απόλυτα σωστός.
Ο άλλος τρόπος για να βοηθήσουµε τη σωστή αναλογία ΑΑ/ΕΠΑ είναι η λήψη ιχθυελαίου . Εκείνο όµως που πρέπει να προσέξουμε, είναι η ποιότητα του ιχθυελαίου. Κυκλοφορούν πολλά στο εµπόριο, αλλά αναζητήστε αυτά που είναι αποσταγµένα και έχουν υψηλή συγκέντρωση ΕΠΑ και DHA. Γιατί; Γιατί οι θάλασσες και κατά συνέπεια τα ψάρια και τα ιχθυέλαια που προέρχονται απ’ αυτά, λόγω της µόλυνσης του περιβάλλοντος έχουν µεγάλες συγκεντρώσεις βαρέων µετάλλων, που είναι επικίνδυνα για την υγεία. Για το λόγο αυτό, κυκλοφορούν στο εµπόριο ιχθυέλαια αποσταγµένα, που έχουν έτσι καθαρισθεί από επιβλαβείς και άχρηστες ουσίες, δεν περιέχουν βαρέα µέταλλα και επίσης έχουν υψηλές συγκεντρώσεις ΕΠΑ και DHA και µπορούν να βελτιώσουν τη σχέση ΑΑ/ΕΠΑ, δηλ. να µειώσουν την παραγωγή κακών εικοσανοειδών και να αυξήσουν την παραγωγή των καλών.
Το DHA είναι ένα άλλο ω-3 λιπαρό οξύ και αποτελεί το βασικό συστατικό του λίπους του εγκεφάλου. Να ξέρετε ότι περισσότερο από το 60% του καθαρού βάρους του εγκεφάλου είναι λίπος. Το DHA, είναι απαραίτητο για την κατασκευή του νευρικού ιστού και βοηθάει τις λειτουργίες του νευρικού µας συστήµατος. Γι’ αυτό τα ιχθυέλαια βοηθούν την µνήµη, την κατάθλιψη, την ικανότητα συγκέντρωσης και πολλά άλλα.
Το κεφάλαιο των εικοσανοειδών και η σηµασία τους για την καλή υγεία του οργανισµού θέλει πολλή µελέτη.
Για την ώρα συγκρατήστε: τρώτε µε µέτρο, τρώτε σωστά συνδυάζοντας πάντοτε πρωτεΐνες, υδατάνθρακες, κυρίως µε τη µορφή λαχανικών και φρούτων, ελαιόλαδο, πίνετε άφθονο νερό και παίρνετε σαν συµπληρώµατα καλής ποιότητας ιχθυέλαιο. Μετρήστε αν µπορείτε το λόγο ΑΑ/ΕΠΑ. Είναι δείκτης της καλής λειτουργίας του κυττάρου γενικότερα και σας δίνει πληροφορίες για τον κίνδυνο καρδιαγγειακών νοσηµάτων που τυχόν διατρέχετε και φλεγµονών που υπάρχουν στο σώµα σας.
