Απόβλητα
Συγγραφέας Ειρήνη Ταλιούρη Γράφτηκε στις ,
Κυριαρχούν στην ζωή μας…
Η λέξη «απόβλητα» σε άλλους δημιουργεί εικόνες από σωρούς απορριμμάτων σε φάση αποσύνθεσης, ίσως σε κάποιο σκουπιδότοπο ,ενώ σε άλλους γεννά επιχειρηματικές ιδέες για την πιθανή διάθεση και διαχείριση αυτών. Το σίγουρο είναι ότι το κόστος(οικολογικό και οικονομικό) διαχείρισής τους είναι υπερβολικό (75 δισεκατομμύρια € ετησίως μόνο για τα αστικά και επικίνδυνα απόβλητα).Όμως, παράλληλα, αποτελούν και μία ιδιαίτερη οικονομική πρόκληση, αν το δούμε ανάστροφα, δηλαδή ότι μέσα στα πλαίσια της απαίτησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την αντιμετώπιση τους, με περιβαλλοντικά ορθά τρόπους , δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας και ευκαιρίες για επιχειρήσεις.
Όλοι οι διαθέσιμοι πόροι της αγοράς καθίστανται τελικά απόβλητα και κάθε παραγωγική διαδικασία συνεπάγεται την παραγωγή κάποιας μορφής αποβλήτων. Κάθε χρόνο η Ε.Ε παράγει περίπου 1,8 εκατομμύρια τόνους αυτών, τα οποία αυξάνουν λογικά και με την οικονομική ανάπτυξη. Και παρόλη την διάδοση της «ανακύκλωσης» , οι χώροι της υγειονομικής ταφής έχουν μειωθεί ελάχιστα. Το 49% των αστικών λυμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης καταλήγει σε χώρους υγειονομικής ταφής, το 18% αποτεφρώνεται , ενώ το 33% ανακυκλώνεται ή λυπασματοποιείται. Τα στοιχεία αυτά σε συνδυασμό με κινήσεις και προγράμματα που είναι ενεργά ή είναι έτοιμα να ενεργοποιηθούν, σκοπεύοντας στην επίλυση ή έστω στην σοφότερη αντιμετώπιση του προβλήματος , μας φανερώνουν την σημαντικότητα του θέματος «απόβλητα».
Στη σύγχρονη εποχή , έχουν εμφανιστεί πολλές διαφορετικές μορφές αποβλήτων, που δεν χαρακτηρίζονται ως ‘κλασσικά’, μιας και πολλά από τα προϊόντα που χρησιμοποιεί ο σύγχρονος άνθρωπος αποτελούνται από ‘νέα’ υλικά, άρα δημιουργούνται και ‘νέα’ είδη αποβλήτων.
Ως απόβλητα, σύμφωνα με την οδηγία-πλαίσιο, θεωρούνται τα προϊόντα ή τα υλικά που απορρίπτονται. Αυτά διακρίνονται σε αστικά, επικίνδυνα , μη επικίνδυνα και αδρανή. Οι μορφές αυτών είναι πολλές και ποικίλες. Υπάρχουν τα απόβλητα των ελαστικών, εξόρυκτης βιομηχανίας , συσκευασιών, ηλεκτρονικού και ηλεκτρικού εξοπλισμού (ΑΗΗΕ), απόβλητα από κατασκευές και κατεδαφίσεις (ΑΚΚ), ιατρικά , λιπαντικών ελαίων , οικιακά , χημικά, ραδιενεργά , γεωργικά και δασικά, επίσης υπάρχουν και τα απόβλητα του ελαιουργείου , των σφαγείων ζώων , αυτά της εκμετάλλευσης πετρελαίου και αερίων καθώς και ακόμη περισσότερα. Επίσης, διακρίνουμε και τα «βιοαποικοδομήσιμα» απόβλητα, που είναι όλα εκείνα που μπορούν να υποστούν αερόβια ή αναερόβια αποσύνθεση π.χ απόβλητα τροφών, κηπουρικής, χαρτιού, ενώ παράλληλα υπάρχουν και τα απόβλητα τα οποία είναι ανακυκλώσιμα και διακρίνονται στις εξής «χρωματιστές» κατηγορίες: 1) πράσινου: ανήκουν τα απορρίμματα μετάλλων ή κραμάτων αυτών 2)πορτοκαλί: ανήκουν τα απορρίμματα σιδήρου και χάλυβα 3)κόκκινου:ανήκουν τα απορρίμματα με PCB (πολυχλωριωμένα Διφαινύλια) και με PCT (πολυχλωριωμένα Τριφαινύλια) 4) ανήκουν τα απορρίμματα που δεν έχουν ταξινομηθεί σε κατάλογο.
Οι άμεσες και έμμεσες συνέπειες αυτών στην ζωή μας είναι χαρακτηριστικές. Π.χ τα απόβλητα Ηλεκτρικού και Ηλεκτρονικού Εξοπλισμού (ΑΗΗΕ) πρόκειται για το πιο πολύπλοκο ρεύμα στερεών αποβλήτων. Αυτό διότι τα υλικά που χρησιμοποιούνται σαν πρώτες ύλες για παραγωγή των αντίστοιχων προϊόντων είναι ποικίλα και ο εξοπλισμός τους εξαρτάται από ηλεκτρικά ρεύματα, και ηλεκτρομαγνητικά πεδία. Οι τοξικές απόβλητες ουσίες που απελευθερώνονται από αυτά παραμένουν στο περιβάλλον , περνούν στα φυτά, τα ζώα και τα ψάρια. Οι μπαταρίες , επίσης είναι ένα είδος απόβλητου που ανησυχεί ιδίως την Ε.Ε. και αυτό διότι κάθε χρόνο, στην αγορά της Ε.Ε. πωλούνται περίπου 1 εκατομμύριο τόνοι μπαταρίες για χρήση σε οχήματα και στη βιομηχανία. Η καταστροφή τους είναι ένα τεράστιο πρόβλημα μιας και η καύση τους αυξάνει τη ρύπανση του αέρα και η τοποθέτησή τους σε ΧΥΤΑ μπορεί να μολύνει τα υγρά που διαρρέουν ενώ αποτελεί επίσης τεράστια σπατάλη πόρων. Όμως εάν γινόταν ανακύκλωση των μπαταριών, θα ανακτούσαμε χιλιάδες τόνους μετάλλων, όπως κοβάλτιο και ασήμι, αλλά και τοξικά βαρέα μέταλλα όπως υδράργυρο και κάδμιο.
Παράλληλα, κατά την επεξεργασία του καρπού της ελιας στα ελαιουργεία, εκτός από το λάδι, παράγονται και μία σειρά παραπροϊόντων , όπως π.χ ελαιοπυρήνας (είναι τα αλεσμένα στερεά συστατικά του καρπού) , τα φύλλα της ελιάς και οργανικό φορτίο (λιοζούμι, κατσίγαρος ή μούργα).Ο κατσίγαρος είναι ένα υδατικό κλάσμα του χυμού του καρπού της ελιάς με ουσίες όπως σάκχαρα, αζωτούχες ενώσεις , οργανικά οξέα , πολυαλκοόλες , πολυφαινόλες κα. Η επίδραση που προκαλεί στο περιβάλλον, εκτός της έντονης αισθητικής υποβάθμισης , κυρίως λόγω της έντονης οσμής του, αφορά και τα πιθανά προβλήματα ευτροφισμού, εξαιτίας του υψηλού οργανικού φορτίου που περιέχει. Επίσης, λόγω των πολυφαινολών , τα απόβλητα αυτά αποκτούν τοξικές ιδιότητες , καταστρεπτικές για τα φυτά. Προς το παρόν εφαρμόζονται πολλές και διαφορετικές μέθοδοι σε εργαστηριακή και πραγματική κλίμακα, όμως είναι ακόμη νωρίς.
Μην ξεχνάμε και τα ιατρικά απόβλητα , τα οποία παράγονται από Υγειονομικές Μονάδες και διακρίνονται στα ιατρικά απόβλητα Αστικού Χαρακτήρα , τα επικίνδυνα ιατρικά απόβλητα (μολυσματικά ή /και τοξικά), καθώς και τα υπόλοιπα ιατρικά απόβλητα –ραδιενεργά.
Όλα τα παραπάνω και ακόμη περισσότερα ,κάνουν επιτακτική την ανάγκη να ασχοληθούμε πιο αποτελεσματικά με το θέμα «απόβλητα».
O Dr Leonard Holland ,πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Περιβάλλοντος, σε πρόσφατη συνέντευξη έθιξε τα εξής σημεία: «…καθώς η Ευρώπη γίνεται πλουσιότερη, αυτό σημαίνει ότι αγοράζουμε περισσότερα πράγματα ,άρα έχουμε περισσότερα απόβλητα.» Αναφέρεται επίσης στην «λάθος» διαχείριση των αποβλήτων , μιας και τα ‘βιοδιασπώμενα’ (π.χ αποφάγια) τα πετούν σε χωματερές αντί να τα ξεχωρίζουν και να τα αφήνουν να σαπίσουν , δημιουργώντας έτσι ένα είδος κοπριάς (κομπόστ).Παράλληλα, τα βαριά μέταλλα π.χ μόλυβδος , τα αφήνουν και διαρρέουν από τους χώρους αποβλήτων στο περιβάλλον , ενώ θα μπορούσε να γίνει ανακύκλωση στα απορρίμματα σε πιο έντονο βαθμό και να χρησιμοποιούνται προϊόντα που διαρκούν περισσότερο. Επίσης, αναφέρθηκε σε μία άλλη σημαντική «απειλή» , τις βιομηχανικές χημικές ουσίες , αν και υπάρχει περισσότερο συνετή αντιμετώπιση , παρόλα αυτά στην Ευρώπη ακόμη εμφανίζονται χημικές βιομηχανικές ουσίες που αγνοούμε πώς μπορούν να διαχυθούν στο περιβάλλον.
Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι τα βήματα και οι συμπεριφορές που αναπτύσσονται σε Ευρωπαϊκό ,Εθνικό και τοπικό επίπεδο , με σκοπό την αντιμετώπιση της πηγής αυτής μόλυνσης του περιβάλλοντος που ζούμε, είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά.
Τα τελευταία 30 χρόνια οι προσπάθειες με σκοπό την αντιμετώπιση του φαινομένου «απόβλητα» είναι πιο έντονες. Έχουν καθοριστεί οι εγκαταστάσεις αποτέφρωσης και οι μολυσματικοί χώροι υγειονομικής ταφής. Έχουν αναπτυχθεί νέες τεχνικές επεξεργασίας των επικίνδυνων αποβλήτων και οι όροι «ανακύκλωση» και «ανάκτηση» υπάρχουν, έστω στην καθημερινότητα μας. Επίσης, έχει θεσπιστεί «Ευρωπαϊκός κατάλογος Αποβλήτων» (hazarious waste list) και καταγράφονται όλα τα είδη αποβλήτων και έχει θεσπιστεί από τον ΟΟΣΑ (Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης) ο «Διεθνής Κωδικός Ταυτοποίησης Αποβλήτων» (IWIC) με αναλυτικούς πίνακες που αναφέρονται στα θεωρούμενα επικίνδυνα απόβλητα. Παράλληλα, το 2003 ξεκίνησε το σύστημα Εναλλακτικής Διαχείρισης Αποβλήτων συσκευασίας (ΣΣΕΔ)-ανακύκλωση-που σκοπός του ήταν μέχρι το 2005 να έχει αξιοποιηθεί το 50% των απόβλητων συσκευασιών και σχεδόν το κατάφερε.
Πλέων , ολοένα και περισσότεροι ασχολούνται, πολύ σοβαρά, με το θέμα που θίγει το συγκεκριμένο άρθρο. Στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή , τον Δεκέμβριο του 2005 , αναφέρθηκαν τα τέσσερα βασικά βήματα στην διαχείριση των αποβλήτων:α) τον περιορισμό τους β)την προαγωγή για επαναχρησιμοποίηση τους γ)την ανακύκλωσή τους δ)την αξιοποίηση τους. Τον Φεβρουάριο του 2006 έλαβε χώρα το Β’ Διεθνές Συνέδριο της ΕΕΔΣΑ, όπου και παρουσιάστηκαν 54 επιστημονικές εργασίας με θέμα «Διαχείριση Στερεών Αποβλήτων» και 330 επαγγελματίες και επιστήμονες του χώρου ήταν παρόντες. Συνεχίζω, να σας παρουσιάζω την ευαισθητοποίηση στο σοβαρό αυτό θέμα, αναφέροντάς σας το πρόγραμμα «LIFE-Περιβάλλον», όπου έχει εγκρίνει την χρηματοδότηση σε 89 σχέδια, που θα επιδείξουν νέες τεχνικές στην αντιμετώπιση πολλών περιβαλλοντικών προκλήσεων της Ε.Ε. Από τις 530 προτάσεις, 17 χωρών, ο μεγαλύτερος αριθμός σχεδίων που εγκρίθηκαν (31) αφορούσε τη διαχείριση των αποβλήτων.
Η Ιαπωνία , επίσης, διαθέτει εκτεταμένη νομοθεσία σχετικά με τα απόβλητα στο πλαίσιο των «3R», δηλαδή Reducing (μείωση), Re-using (επαναχρησιμοποίηση), Recycling (ανακύκλωση).Παράλληλα, υπάρχει μία σειρά νόμων και για την ανακύκλωση. Σε Ευρωπαϊκό και Εθνικό επίπεδο, τα προβλήματα εντοπίζονται κυρίως στην ελλιπή εφαρμογή της νομοθεσίας , στην μη πλήρη αξιοποίηση του δυναμικού που διαθέτουμε για ανακύκλωση , καθώς και στην ελλιπή πληροφόρηση του κόσμου.
Τον Οκτώβριο του 2006 στην Ευρωβουλή ,στο Στρασβούργο ,έγινε συζήτηση για τα τοξικά απόβλητα και την ποινική προστασία του περιβάλλοντος. Χαρακτηριστικά ήταν τα λόγια της Ευρωβουλευτού κ. Ευγ. Τζαμπάζη ,που τόνισε την ανάγκη για μεταφορά τοξικών αποβλήτων δια θαλάσσης , ποινικοποίηση παράνομων πρακτικών διακίνησης τοξικών αποβλήτων, ενημέρωση του κοινού και εσωτερική συνεννόηση και ενημέρωση των σχετικών υπηρεσιών. Παράλληλα, αναφέρθηκε στην λειτουργία μητρώου ποιοτικής και ποσοτικής καταγραφής δεδομένων και ποσοτήτων των αποβλήτων που διακινούνται και παράγονται, καθώς και στο ναρκοεμπόριο (επικερδές εμπόριο μεταφοράς τοξικών αποβλήτων) που αποκτά αυξανόμενες διαστάσεις σε χώρες της Αφρικής και στις πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες , όπου υπάρχει μία σχετική χαλαρότητα εφαρμογής δικαίου σε τέτοια ζητήματα .
Παράλληλα, στα πλαίσια του 6ου Προγράμματος Δράσης για το Περιβάλλον της Ε.Ε, αναφέρονται στρατηγικές για προσέγγιση προβλημάτων του περιβάλλοντος και επιλογών πολιτικής και μία από αυτές αφορά την πρόληψη και ανακύκλωση των αποβλήτων με σκοπό τη δημιουργία μίας «κοινωνίας ανακύκλωσης» . Μία άλλη φρέσκια πολιτική για τα απόβλητα, αναφέρεται στη χρήση των φυσικών πόρων (προέρχονται από καλλιέργειες και λέγονται «αναλώσιμοι», ενώ υπάρχουν και αυτοί που δεν καλλιεργούνται π.χ μέταλλο, πλαστικό και κάποια στιγμή εξαντλούνται, οπότε και λέγονται «μη ανανεώσιμοι»).
Η αντιμετώπιση του συγκεκριμένου «φαινομένου» , μπορεί να επίσης να έχει και χαρακτήρα…’βιολογικό’. Μερικές προτάσεις, εκεί έξω, είναι η χρήση οικολογικών προϊόντων με σκοπό τη βιολογική διάσπαση οργανικών λιπαρών λυμάτων. Αυτά τα προϊόντα είναι υγρά που εμπεριέχουν βακτήρια, τα οποία έχουν απομονωθεί από απόβλητα, είναι παρόμοια με αυτά των λημμάτων και έτσι μπορούν να ρευστοποιούν λύματα με λίπη, άμυλο, κυτταρίνη, απορρυπαντικά… Δυστυχώς , δεν έχουν εφαρμογή σε απόβλητα που έχουν μεγάλες ποσότητες μετάλλων.
Επίσης, μία άλλη πρόταση είναι η εισαγωγή της έννοιας «κύκλος ζωής» στην διαχείριση των αποβλήτων. Δηλαδή να ληφθούν σοβαρά υπόψη οι φάσεις ‘εξαγωγή-επεξεργασία –κατασκευή- διαχείριση’. Επίσης, η λιπασματοποίηση, η κομποστοποίηση , η επεξεργασία της ίλυς (λάσπη από την λειτουργία εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυμάτων) , η φωτοκαταλυτική διαδικασία αποδόμησης –για τα υγρά απόβλητα- είναι αξιόλογες προτάσεις που αναφέρονται και έχουν αναλυθεί από καταξιωμένους επιστήμονες.
Και αν όλα αυτά δεν τα αισθανόμαστε «καθημερινότητα», παρακάτω ακολουθούν κινήσεις που ο κάθε ένας από εμάς μπορεί να κάνει με σκοπό να περιοριστούν τα απόβλητα και να ανυψωθεί το ποιοτικό επίπεδο της περιβαλλοντικής μας καθημερινότητας.
Μπορούμε εμείς οι κατασκευαστές όσο και οι καταναλωτές να αλλάξουμε συνήθειες. Δηλαδή, οι καταναλωτές μπορούν να παραδίδουν τον παλιό τους ηλεκτρικό και ηλεκτρονικό εξοπλισμό στο κατάστημα που αγοράζουν ένα νέο προϊόν ή να το μεταφέρουν στα συγκεκριμένα σημεία αποκομιδής (γίνεται ήδη, όμως πρέπει να εντατικοποιηθεί).
Επίσης, τα νέα ηλεκτρονικά και ηλεκτρικά προϊόντα που πωλούνται στην Ε.Ε. έχουν ένα σήμα που τονίζει ένα διαγραμμένο κάδο απορριμμάτων , είναι σημαντικό να το προσέχουμε.
Μπορούμε να χρησιμοποιούμε επαναφορτιζόμενες μπαταρίες , χωρίς κάδμιο και νικέλιο.
Μπορούμε να εντατικοποιήσουμε την «Περιβαλλοντική Εκπαίδευση» (ΠΕ) , που είναι μια εκπαιδευτική διαδικασία και αγωγή που στοχεύει στη διαμόρφωση πολιτών με κατάλληλες στάσεις απέναντι στο περιβάλλον, με κατάλληλη συμπεριφορά, που είναι εφοδιασμένοι με τις απαραίτητες γνώσεις για το περιβάλλον και τα συναφή προβλήματα, να ενδιαφέρονται για την προστασία του, να έχουν την διάθεση για ενεργό συμμετοχή, να έχουν δεξιότητες για την αναγνώριση και την επίλυση των περιβαλλοντικών προβλημάτων και τη βελτίωση του περιβάλλοντος (UNESCO, 1977).
Μπορούμε να μάθουμε περισσότερα για το «EMAS»-Σύστημα Οικολογικής Διαχείρισης και Ελέγχου.
Μπορούμε να αγοράζουμε προϊόντα με μεγαλύτερο χρόνο ζωής.
Μπορούμε να συγκεντρώνουμε ξεχωριστά τα επικίνδυνα απόβλητα.
Μπορούμε να μην πετάμε τις πλαστικές σακούλες με τα κανονικά σκουπίδια…αλλά μπορούμε και να τις ξαναχρησιμοποιήσουμε.
Μπορούμε να συμβάλλουμε πιο υπεύθυνα στην πρόσφατη προσπάθεια της πόλης μας για ανακύκλωση.
Μπορούμε να μην πετάμε σκουπίδια , ΣΤΑ ΚΡΥΦΑ, στον δρόμο..
Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε ότι αν δεν πετάμε τα σκουπίδια μας έξω στο περιβάλλον αλόγιστα και άκριτα, μειώνεται και η ρύπανση αυτού. Διότι όλα όσα πετάμε ισοδυναμούν με φυσικούς πόρους και ενέργεια, που χρησιμοποιήθηκε για την παραγωγή τους, που χάνονται, και η εξοικονόμηση ενέργειας που απορρέει από την ανακύκλωση των αποβλήτων, αναμένεται να ισοδυναμεί με περίπου 2,8 εκατ. τόνους πετρέλαιο κάθε χρόνο…στοιχείο που το αναφέρω για όλους εκείνους που δύσκολα ευαισθητοποιούνται και συνειδητοποιούν την αξία και τα οφέλη από την ορθή αξιοποίηση και ισορροπημένη συμβίωση με όλες τις μορφές του περιβάλλοντος.