Νέες θεραπείες για τη σκλήρυνση κατά πλάκας
Συγγραφέας Δημήτριος Καρούσης Γράφτηκε στις ,
Πώς βοηθούν τα βλαστοκύτταρα στη βελτίωση της κατάστασης της υγείας των ασθενών με σκλήρυνση κατά πλάκας και πώς οι έρευνες του νοσοκομείου Hadassah του Ισραήλ οδηγούν στην αναπλαστική ιατρική.
Συναντήσαμε τον Έλληνα επιστήμονα δρα Δημήτρη Καρούση στο γραφείο του στην Ιερουσαλήμ, όπου μας μίλησε για τις πρωτοποριακές εξελίξεις στον τομέα της Νευρολογίας.
Η σκλήρυνση κατά πλάκας είναι ασθένεια που προσβάλει τον νεαρό πληθυσμό. Είναι ίσως η κυριότερη αιτία χρόνιας κινητικής ανικανότητας σε ασθενείς κάτω των 40 ετών. Οι νέες μέθοδοι διάγνωσης και θεραπείας της σκλήρυνσης κατά πλάκας αποτελούν έναν από τους κυριότερους στόχους του σχετικού Κέντρου του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Hadassah στο Ισραήλ.
Τα αινίγματα στη διάγνωση
Ο Διευθυντής του Κέντρου, καθηγητής Νευρολογίας δρ Δημήτρης Καρούσης, μιλώντας για τις προσπάθειες που γίνονται στο Κέντρο, μας εξηγεί ότι οι αιτίες και οι μορφές της σκλήρυνσης κατά πλάκας διαφέρουν από ασθενή σε ασθενή και γύρω από αυτό το δεδομένο γίνονται έρευνες στο διαγνωστικό τομέα: «Έχουμε προσπαθήσει να εισάγουμε καινούργιες ανοσολογικές εξετάσεις, οι οποίες θα μπορέσουν να ταυτοποιήσουν το είδος της φλεγμονής σε κάθε ασθενή. Ξέρουμε ότι η σκλήρυνση κατά πλάκας είναι ανομοιογενής στους διάφορους ασθενείς. Δεν είναι το ίδιο δηλαδή σε όλους, ούτε ο μηχανισμός δημιουργίας της ασθένειας, αλλά ούτε και ο ρυθμός εξέλιξης και πρόγνωσης. Έτσι προσπαθούμε με τις εξετάσεις να ταυτοποιήσουμε τη συγκεκριμένη μορφή της ασθένειας στον κάθε ασθενή, να δούμε ποια είναι τα στοιχεία που δημιουργούν την καταστροφή της μυελίνης και απ’ εκεί και πέρα να δώσουμε και τη συγκεκριμένη θεραπεία στον κάθε ασθενή. Δηλαδή, δεν είμαστε υπέρ του να δίνουμε μια κλασική θεραπεία, αλλά να ταυτοποιήσουμε τον κάθε ασθενή ανάλογα με το νοσολογικό του προφίλ και να του δώσουμε, θα λέγαμε να ‘ράψουμε’ στα μέτρα του, συγκεκριμένη αγωγή. Εξετάζουμε, λοιπόν, διαφόρων ειδών αντισώματα και τα είδη των φλεγμονωδών κυττάρων του αίματος, τα οποία δημιουργούν την απομυελίνωση και τη φλεγμονή, και με βάση αυτό μπορούμε να κατευθύνουμε και τις θεραπείες στον κάθε ασθενή».
Αναζητώντας λύσεις
Μεγάλο μέρος των δραστηριοτήτων του Κέντρου περιστρέφεται γύρω από μεθόδους θεραπείας. «Στο σκέλος το θεραπευτικό έχουμε αναπτύξει εδώ και πολλά χρόνια διάφορες καινούργιες και θα έλεγα και ίσως πρωτοπόρες μεθόδους για την αντιμετώπιση της σκλήρυνσης κατά πλάκας», εξηγεί ο διακεκριμένος επιστήμονας. «Η αρχική μας προσέγγιση ήταν να δώσουμε κάποιες ανοσοτροποποιητικές ουσίες. Ουσίες, δηλαδή, οι οποίες δεν θα καταστείλουν με γενικό τρόπο το αμυντικό σύστημα, αλλά θα μπορέσουν να δημιουργήσουν, να ενισχύσουν τους ανοσορρυθμιστικούς μηχανισμούς μέσα στο αμυντικό σύστημα. Δηλαδή, προσπαθούμε να ενισχύσουμε αυτούς τους ρυθμιστικούς μηχανισμούς που υπάρχουν μέσα στο αμυντικό σύστημα. Αυτοί υπάρχουν με φυσιολογικό τρόπο, απλώς είναι ασθενικοί σε όσους πάσχουν από Σκλήρυνση Κατά Πλάκας. Οι ασθενείς μηχανισμοί μπορούν να ενισχυθούν με κάποια φάρμακα. Είχαμε ξεκινήσει εδώ και 15 χρόνια με ουσίες που δίνονταν από το στόμα και έχουμε αναπτύξει σε ένα δεύτερο σκέλος ένα είδος εμβολιασμού με Τ – κύτταρα. Ο στόχος είναι να απευαισθητοποιήσουμε τον οργανισμό, δίνοντας Τ-κύτταρα τα οποία αντιδρούν εναντίον της μυελίνης, απενεργοποιώντας τα με ακτινοβολία. Το έχουμε κάνει σε 30 ασθενείς, και είχαμε κάποια πολύ θετικά αποτελέσματα στην πρόληψη της νόσου. Είναι ένα πρωτόκολλο που είναι ακόμα στη μέση και θα προχωρήσει στη δεύτερη φάση».
Θεραπεία με βλαστοκύτταρα
Οι έρευνες στον τομέα των βλαστοκυττάρων προχωρούν με γοργό ρυθμό. Αν πριν από λίγο καιρό μιλούσαμε για εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα, τώρα ερχόμαστε να εξοικειωθούμε και με άλλους όρους. Ο δρ Καρούσης μας περιγράφει τις έρευνες στον τομέα αυτό: «Το Κέντρο μας θεωρείται ένα από τα λίγα στον κόσμο, στον τομέα της χρήσης βλαστοκυττάρων και θα έλεγα στις έρευνες των βλαστοκυττάρων και όχι μόνο ενός είδους, μίας μορφής, αλλά διαφορετικών μορφών. Έχουμε χρησιμοποιήσει νευρωνικά βλαστοκύτταρα, εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα, και τελευταία τα βλαστοκύτταρα μεσεγχυματικού τύπου του μυελού των οστών. Η αρχική μας έρευνα στο μυελό των οστών, ο οποίος περιλαμβάνει δυο υποπληθυσμούς βλαστοκυττάρων, τα αιματοποιητικά βλαστοκύτταρα και τα μεσεγχυματικά βλαστοκύτταρα, ξεκίνησαν εδώ και 15 χρόνια. Στην πρώτη φάση χρησιμοποιήσαμε τα αιματοποιητικά βλαστοκύτταρα, σε μια προσπάθεια να αναπλάσουμε και να αναδημιουργήσουμε το αμυντικό σύστημα με αυτό που λέγεται αυτόλογη μεταμόσχευση. Οι πρώτες μελέτες που είχαν γίνει ήταν το 1991. Από ‘κεί και πέρα, μετά το 2000 θέλαμε να επικεντρωθούμε σε κάποια θεραπεία η οποία θα μπορέσει να δώσει και στοιχεία όχι μόνο ανοσοτροποποίησης, αλλά και στοιχεία δημιουργίας καινούργιας μυελίνης. Γιατί όταν στη σκλήρυνση κατά πλάκας προχωρεί η ασθένεια, το πρόβλημα δεν είναι μόνο η απομυελίνωση και η φλεγμονή, αλλά η χρόνια νευροεκφύλιση – η εκφύλιση των νευρώνων. Και αυτή δεν αναπληρώνεται. Ξέρουμε ότι ο οργανισμός έχει 200 εκατομμύρια νευρώνες, έτσι γεννιέται, δεν μπορεί να δημιουργήσει άλλους. Ο μόνος τρόπος είναι να δώσουμε εξωγενώς κάποια κύτταρα, που θα μπορούν να δημιουργήσουν ξανά μυελίνη ή νευρώνες. Αυτά τα κύτταρα τα μεσεγχυματικά του μυελού των οστών είναι βλαστοκύτταρα τα οποία τα έχουμε ερευνήσει τα τελευταία χρόνια και είδαμε ότι σε επίπεδο καλλιεργειών ή σε επίπεδο πειραματοζώων μπορούν να δημιουργήσουν νευρικά κύτταρα, να δημιουργήσουν νευρικό ιστό και επίσης μυελίνη. Σε πειραματόζωα για παράδειγμα, που έχουν ένα τραύμα και έχουν καταστροφή του κεντρικού νευρικού συστήματος σε μια περιοχή ή έχουν φλεγμονή όπως τη σκλήρυνση κατά πλάκας, μπορούμε να δώσουμε τα κύτταρα αυτά για να προστατεύσουν τους νευρώνες και να κτίσουν καινούργια μυελίνη και νευρώνες. Έχει αποδειχθεί και στο δικό μας εργαστήριο και σε μερικά άλλα διεθνώς, και επομένως υπάρχει αυτή η αναπλαστική δυνατότητα. Θα λέγαμε ότι μπαίνουμε τα τελευταία επτά χρόνια με αυτό το πρώτο βήμα στον κύκλο της αναπλαστικής ιατρικής».
Αναπλαστική ιατρική – Η νέα εποχή
Η προσπάθεια ανάπλασης κατεστραμμένου ιστού ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο στην ιατρική όπως την ξέραμε. Θα μπορεί τώρα το ίδιο μας το σώμα να μας σώζει από επικίνδυνες ασθένειες; Σύμφωνα με τον δρα Καρούση, υπάρχουν βάσιμα στοιχεία που μας οδηγούν στην ελπίδα: «Μέχρι τώρα είχαμε προχωρήσει από την απλή θεραπεία -η ιατρική δούλευε ώστε να προλάβει να προσπαθήσει να θεραπεύσει με τα αντιβιοτικά, με τις διάφορες ουσίες τα υπάρχοντα συμπτώματα, από ‘κεί και πέρα προχωρήσαμε στην προληπτική ιατρική και αυτό εφαρμόζεται και στη σκλήρυνση κατά πλάκας. Τώρα πάμε και στην αναπλαστική ιατρική. Είναι ένα ακόμα πάρα πάνω βήμα, για να μπορέσουμε να διορθώσουμε τις βλάβες που δημιουργούν τα χρόνια προβλήματα ανικανότητας. Έχουμε μια κάποια πρώτη εμπειρία με την έρευνα στα βλαστοκύτταρα. Έχουμε γύρω στους 40 ασθενείς, στους οποίους ήδη έχουμε κάνει εκχύσεις βλαστοκυττάρων. Οι μισοί από αυτούς είναι με σκλήρυνση κατά πλάκας και οι μισοί με μιαν άλλη εκφυλιστική νόσο του κεντρικού νευρικού συστήματος, την αμυοτροφική πλάγια σκλήρυνση, που είναι ακόμα πιο δύσκολες περιπτώσεις, γιατί η εξέλιξη της εκφύλισης είναι και απόλυτη και γρήγορη. Τα αποτελέσματα είναι όμως ενθαρρυντικά. Δεν είναι ο στόχος μας, ούτε ήταν ο στόχος μας να αποδείξουμε ότι αυτή η θεραπεία είναι η πανάκεια και λύνουμε όλα τα προβλήματα. Στόχος μας ήταν να κάνουμε το πρώτο βήμα, το πρώτο βήμα στην αναπλαστική ιατρική, το πρώτο βήμα στη χρήση βλαστοκυττάρων, και πρώτα απ’ όλα να βεβαιωθούμε ότι μπορούμε να βρούμε τον τρόπο να το κάνουμε με σιγουριά, χωρίς κινδύνους, δεύτερον να βρούμε τον τρόπο ούτως ώστε τα κύτταρα αυτά να μπορέσουν να μεταναστεύσουν στις περιοχές των βλαβών. Όταν μεταναστεύσουν στις περιοχές των βλαβών, ξέρουν να κάνουν τη δουλειά τους εκεί. Κι αυτό έχει αποδειχθεί σε πολλές έρευνες. Επομένως, ένας από τους στόχους μας ήταν να βρούμε τον κατάλληλο τρόπο χορήγησης των αριθμών των κυττάρων, τον αριθμό των χορηγήσεων, των δόσεων που θα χρειαστούν, ώστε να φτάσουν τα κύτταρα στις εστίες που έχουν προσβληθεί. Κι έχουμε αυτές τις ενδείξεις. Σε πολλούς ασθενείς έχουμε κάνει σήμανση των βλαστοκυττάρων με κάποια ουσία, για να μπορούμε να τα δούμε στη μαγνητική τομογραφία, κι έχουμε δει ότι ήδη τα κύτταρα αυτά, κι αυτό έχει αποδειχθεί πρώτη φορά παγκοσμίως, σε ανθρώπους, ότι αν κάνουμε έγχυσή τους με οσφιονωτιαία παρακέντηση, μπορούν να προχωρήσουν και να φτάσουν στις περιοχές του εγκεφάλου και του νωτιαίου μυελού. Είναι οι πρώτες ενδείξεις, δεν έχουμε την πλήρη απόδειξη, αλλά είναι οι πρώτες ενδείξεις που μας δείχνουν ότι τα κύτταρα αυτά μπορούν να μεταναστεύσουν στις περιοχές των βλαβών. Παίρνουν τα σήματα της βλάβης και μπορούν να πάνε εκεί επειδή διαισθάνονται και καταλαβαίνουν με τους υποδοχείς τους ότι εκεί υπάρχει ο κίνδυνος, εκεί υπάρχει βλάβη. Κλινικά αυτό που είδαμε στους ασθενείς, αν και δεν είχαμε σαν στόχο να δούμε την κλινική αποτελεσματικότητα, γιατί είναι πολύ νωρίς ακόμα, αλλά μας χαροποίησε το γεγονός ότι πολλοί από αυτούς είτε σταθεροποιήθηκαν είτε βελτιώθηκαν σημαντικά. Δεν είδαμε αντίδραση ομοιογενή σε όλους. Στέλναμε στο πρωτόκολλο αυτό ασθενείς με πάρα πολύ προχωρημένες μορφές σκλήρυνσης κατά πλάκας και με μορφές που δεν αντιδρούσαν σε καμιά άλλη θεραπεία, δηλαδή τις πιο δύσκολες περιπτώσεις. Αλλά, παρόλα αυτά, υπήρχαν περιπτώσεις με σταθεροποίηση, η οποία στην αρχή μπορεί να χρειάστηκε από μερικές εβδομάδες μέχρι μερικούς μήνες, αλλά αυτή η βελτίωση που εκφράστηκε κατά μέσον όρο σε σχεδόν ένα βαθμό της κλίμακας ανικανότητας του (EDSS) που είναι πολύ σημαντική βελτίωση, μας δίνει θάρρος και κουράγιο για να προχωρήσουμε στα επόμενα στάδια. Δεν έχουμε τις αποδείξεις, δεν έχουμε πει ότι αυτή τη στιγμή η θεραπεία αυτή θα λύσει όλα τα προβλήματα, αλλά είναι ένα πρώτο βήμα, όπως είπαμε, σε μια καινούργια εποχή της ιατρικής. Σίγουρα έχουμε να κάνουμε πολλά. Θα ήταν καλό να το κάνουμε σε συνεργασία με πολλά κέντρα και υπάρχει αυτή η προετοιμασία αυτή τη στιγμή μιας πολυκεντρικής μελέτης, με μερικά από τα μεγαλύτερα κέντρα του κόσμου, και πιστεύω ότι έτσι θα συνεχίσουμε καλύτερα, γιατί παίρνοντας ο καθένας την εμπειρία του άλλου, και συμμετέχοντας με πολλούς ασθενείς από διάφορα κέντρα, θα έχουμε πιο καλά αποτελέσματα και πιο αντικειμενική γνώση για το πώς θα προχωρήσουμε στη συνέχεια».
Έλληνες και Κύπριοι ασθενείς
Ο δρ Καρούσης, ο οποίος ελπίζει να συνεργαστεί περισσότερο με την Κύπρο, δουλεύει στενά με Κέντρα της Ελλάδας. Έχει δοκιμάσει τις νέες μεθόδους τόσο σε Ελλαδίτες όσο και σε Κυπρίους. «Δυο από τους 40 ασθενείς στο πρωτόκολλο είναι Κύπριοι. Ήταν πολύ ακραίες περιπτώσεις, αλλά έχουν θετικές ενδείξεις και συνεχώς μας στέλνουν τις αναφορές, ότι υπάρχουν κάποια θετικά στοιχεία, παρόλο που είναι από τις πιο ακραίες περιπτώσεις που έχουμε δει».
Δότης, ο εαυτός μας
Τίθεται θέμα βιοηθικής στις έρευνες του Κέντρου και ειδικά για τα εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα; Η απάντηση του καθηγητή Δημήτρη Καρούση είναι ξεκάθαρη: «Εδώ δεν χρησιμοποιούμε εμβρυϊκό ιστό, ούτε ιστό από άλλο δότη. Ο ίδιος ο ασθενής είναι ο δότης του εαυτού του, επομένως δεν υπάρχει κανένα ηθικό πρόβλημα και είναι και ενήλικα κύτταρα, δηλαδή δεν είναι εμβρυϊκής φύσεως, έτσι δεν υπάρχει κανένα τέτοιο πρόβλημα».
http://www.sigmalive.com/
