Η νευροψυχολογία της επιληψίας
Συγγραφέας Τέσσα Χριστοδούλου Γράφτηκε στις ,
Η επιληψία είναι μια από τις πιο κοινές αλλά και σοβαρές νευρολογικές διαταραχές. Είναι ένα σύνολο διαταραχών που έχουν ως κοινό σημείο επαναλαμβανόμενες κρίσεις με αιφνίδια, υπέρμετρη και ανώμαλη εκφόρτισ νευρώνων.
Γενετικοί και αναπτυξιακοί παράγοντες σχετίζονται κυρίως για την εμφάνιση της σε νεότερους ασθενείς, ενώ οι όγκοι ευθύνονται για την παρουσία της επιληψίας σε ηλικίες άνω των 40. Κρανιοεγκεφαλική κάκωση και μόλυνση του κεντρικού νευρικού συστήματος μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία.
Η επιληψία του κροταφικού λοβού ή ψυχοκινητική επιληψία, είναι μια μορφή εστιακής επιληψίας, χρόνια νευρολογική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενες κρίσεις. Η επιληψία του μέσου κροταφικού λοβού εμφανίζεται στον ιππόκαμπο, την παραιπποκάμπια έλικα και την αμυγδαλή. Η επιληψία του πλευρικού κροταφικού λοβού εμφανίζεται στο νεοφλοιό. Το κλασσικό σύνδρομο της επιληψίας του κροταφικού λοβού μπορεί να ξεκινήσει από μια βλάβη στον αριστερό ή δεξιό ιππόκαμπο που οδηγεί σε θάνατο των νευρώνων. Οι επιληπτικές κρίσεις μπορεί να προκαλούν σπασμούς (εάν συμμετέχει ο κινητικός φλοιός) ή και οπτικές, ακουστικές ή οσφρητικές ψευδαισθήσεις (εάν συμμετέχει ο βρεγματικός ή ο ινιακός φλοιός).
Ανωμαλίες μέσω μαγνητικής τομογραφίας (Magnetic Resonance imaging; MRI) έχουν βρεθεί στον ιππόκαμπο κατά τις επιληπτικές κρίσεις οδηγώντας σε σταδιακή εγκεφαλική βλάβη σε αυτή την περιοχή.
Τα συμπτώματα που νιώθει το κάθε άτομα όπως και αυτά που γίνονται αντιληπτά από άλλους κατά τη διάρκεια των επιληπτικών κρίσεων που αρχίζουν από τον κροταφικό λοβό εξαρτώνται από τις συγκεκριμένες αλλά και τις γειτονικές περιοχές που προσβάλλονται. Οι απλές μερικές κρίσεις αφορούν μικρές περιοχές του κροταφικού λοβού όπως την αμυγδαλή και τον ιππόκαμπο. Ο όρος απλό σχετίζεται με το γεγονός ότι τα επίπεδα συνείδησης δεν μεταβάλλονται. Στην επιληψία του κροταφικού λοβού εμφανίζονται μόνο αισθήματα οικειότητας ή μη και αμνησίας. Αυτές οι αισθήσεις μπορεί να είναι ακουστικές, οπτικές, απτικές ή οσφρητικές/ γευστικές. Αισθήματα ευφορίας ή δυσφορίας όπως άγχος, θυμός ή φόβος είναι επίσης κοινά.
Πολυσχιδείς μερικές κρίσεις προσβάλλουν την συνείδηση και την ικανότητα του ατόμου να επικοινωνεί με το περιβάλλον. Συνήθως αρχίζουν ως απλά επεισόδια και εξαπλώνονται σε ολόκληρο τον κροταφικό λοβό. Συμπτώματα περιλαμβάνουν ακίνητο βλέμμα, αυτόματες κινήσεις των άκρων και του στόματος, μειωμένη ικανότητα απόκρισης, δυσκολίες στην ομιλία και ασυνήθιστες συμπεριφορές.
Δεν υπάρχει οριστική θεραπεία για την επιληψία αλλά συνήθως οι κρίσεις περιορίζονται σημαντικά με φαρμακευτική αγωγή (αντιεπιληπτικά). Σε δυσκολότερες περιπτώσεις η χειρουργική επέμβαση μπορεί επίσης να βοηθήσει.
Υπάρχουν διαφορετικά είδη επιληψίας που χαρακτηρίζονται από παράγοντες όπως η ηλικία εμφάνισης, ο λόγος για τον οποίο προκλήθηκαν αλλά και η χρονιότητα.
Κατά τη διάρκεια της βρεφικής ηλικίας οι πιο συνηθισμένοι λόγοι περιλαμβάνουν υπόξια ισχαιμική εγκεφαλοπάθεια, μολύνσεις του ΚΝΣ, τραύμα (Κρανιοεγκεφαλική κάκωση), ανωμαλίες του ΚΝΣ και διαταραχές του μεταβολισμού. Κατά την εφηβεία και την ενηλικίωση οι λόγοι εμφάνισης είναι πιθανότερο να εντοπίζονται λόγω δευτερογενών βλαβών του ΚΝΣ αλλά και αγχωδών διαταραχών, στρες, τραύμα, όγκους, κατάχρηση ουσιών και αποχή ύστερα από χρόνια χρήση αλκοόλ. Στην Τρίτη ηλικία οι πιο συχνοί λόγοι εμφάνισης επιληψίας περιλαμβάνουν νευροεκφυλιστικές νόσους ή αγγειοεγκεφαλικές διαταραχές.
Μερική ή Εστιακή
Απλή: η ηλεκτρική διαταραχή δεν εξαπλώνεται, ο ασθενής δεν παρουσιάζει απώλεια συνείδησης, παρατηρείται σε οποιαδήποτε ηλικία.
Σύνθετη: ο ασθενής εμφανίζει σύνθετες ψευδαισθήσεις, νοητικές διαταραχές, απώλεια συνείδησης, κινητική δυσλειτουργία, παρατηρείται σε οποιαδήποτε ηλικία.
Γενικευμένη
Τονικοκλονική (grand mal): η πιο συχνή και δραματική που συνοδεύεται από απώλεια συνείδησης, τονικές και κλονικές φάσεις. Μετά τον παροξυσμό ακολουθεί περίοδος σύγχυσης και εξάντλησης.
Αφαίρεση (petit mal): σύντομη, απότομη και αυτοπεριοριζόμενη απώλεια συνείδησης, εμφανίζεται σε ηλικίες 3-5 ετών μέχρι την εφηβεία.
Μυοκλονική: σύντομα επεισόδια σύσπασης των μυών ως αποτέλεσμα νευρολογικής βλάβης. Είναι σπάνια.
Πυρετικοί σπασμοί: σε ηλικίες 3-5 μηνών, μικρά παιδιά εμφανίζουν σπασμούς σε ασθένειες που συνοδεύονται από υψηλό πυρετό, εντελώς καλοήθεις.
Επιληπτική κατάσταση (status epilepticus): οι παροξυσμοί επανέρχονται κατά σύντομα χρονικά διαστήματα.
Κάποιες διαταραχές εμφανίζονται πιο συχνά στα άτομα με επιληψία ως συνοσηρότητα ή ψυχοπαθολογία όπως κατάθλιψη, αγχώδεις διαταραχές, ημικρανίες και πονοκέφαλοι. Η διαταραχή της διάσπασης προσοχής προσβάλλει 3-5 φορές περισσότερα παιδιά με επιληψία σε σχέση με τον γενικότερο πληθυσμό ενώ η επιληψία είναι επίσης κοινή και στον αυτισμό.
Όλα τα παραπάνω έχουν περαιτέρω αρνητικές συνέπειες στη συμπεριφορά ενός ατόμου αλλά και στη λειτουργικότητα του. Εκτός από την εγκεφαλική βλάβη που προκαλείται λόγω της χρονιότητας αλλά και της συχνότητας των κρίσεων της επιληψίας υπάρχουν και ψυχοκοινωνικοί παράγοντες στα άτομα που οδηγούν σε αλλαγή της συμπεριφοράς. Οι χρόνιες και επαναλαμβανόμενες κρίσεις εμποδίζουν πολλές φορές τις δραστηριότητες της καθημερινότητας. Η πίεση προκειμένου να ανταποκριθεί κάποιος στους πολλαπλούς ρόλους τόσο μέσα στην οικογένεια όσο και στην προσωπική και επαγγελματική ζωή του οδηγούν συχνά σε συναισθήματα απελπισίας αλλά και μειωμένη αυτοεκτίμηση. Παράλληλα, παρόλο που η φαρμακοθεραπεία συμβάλλει σημαντικά στη μείωση των επεισοδίων δεν παύει να έχει παρενέργειες τόσο σε λειτουργικό όσο και σε γνωστικό επίπεδο. Η φαρμακοθεραπεία επηρεάζει τις ορμόνες και άλλες νευροχημικές διεργασίες που ευθύνονται για την εμφάνιση άγχους ή κατάθλιψης.
Πιο συγκεκριμένα για τις γνωστικές ελλείψεις, τα άτομα με επιληψία μπορεί να εμφανίσουν προβλήματα στη μνήμη. Μπορεί να μην μπορούν να ανακαλέσουν ένα γεγονός ή μια πληροφορία όταν την χρειάζονται. Επίσης η προσοχή συχνά επηρεάζεται σε άτομα με επιληψία είτε ως επιβράδυνση της ταχύτητας επεξεργασίας της πληροφορίας είτε ως περιορισμός της έκτασης με αποτέλεσμα την μειωμένη μνημονική ικανότητα. Η μνήμη εξαρτάται κατά ένα πολύ μεγάλο μέρος από την προσοχή. Αν η προσοχή διαταραχτεί αυτό έχει συνέπειες στη μνήμη.
Τα άτομα με επιληψία ακόμα και αν μπορέσουν να κωδικοποιήσουν την πληροφορία μπορεί παρόλα αυτά να μην την θυμούνται λόγω των δυσκολιών στην αποθήκευση που εξαρτάται από εγκεφαλικά συστήματα που μπορεί να έχουν υποστεί κάποιας μορφής μερικής βλάβης.
Προβλήματα ανάκλησης είναι επίσης κοινά λόγω μειωμένης κωδικοποίησης και έλλειψης άμεσης πρόσβασης στην πληροφορία που μπορεί να οφείλεται είτε στην ταχύτητα είτε και στο περιεχόμενο. Ένα κοινό πρόβλημα είναι η εύρεση των λέξεων. Δυστυχώς πολλά άτομα με επιληψία έχουν προβλήματα στην επίλυση προβλημάτων που σχετίζονται με την αναπαραγωγή περιεχομένων. Σε αυτές τις περιπτώσεις δεν μπορούν να ξεκινήσουν να θυμούνται ή πιο συγκεκριμένα να συνδυάσουν διάφορα περιεχόμενα μεταξύ τους.
Η επιληψία έχει επίσης συνέπειες και στην ανάκληση της επεισοδιακής αλλά και της σημασιολογικής μνήμης λόγω προβλημάτων στην προσοχή ή στις ανώτερες γνωστικές λειτουργίες όπως οργάνωση και οριοθέτηση.
Τα άτομα με επιληψία μπορεί να εμφανίσουν γνωστικά ελλείμματα και σε άλλους τομείς όπως γνωστική ευελιξία, άρση αναστολών, συναίσθηση και εκκίνηση.
Η προσέγγιση της επιληψίας είναι πολυμερής και δεν αφορά μόνο μια ειδικότητα. Είναι σημαντικό να λαμβάνεται υπόψη ο ψυχολογικός παράγοντας (ψυχοθεραπεία) που στοχεύει στην αποδοχή, την καλύτερη διαχείρηση του άγχους αλλά και την αποτροπή κρίσεων που συχνά εμφανίζονται. Η επιληψία ελέγχεται κατά ένα μεγάλο μέρος φαρμακευτικά και ο ειδικός νευρολόγος είναι ο πλέον αρμόδιος για την χορήγηση φαρμακοθεραπείας. Επίσης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και οι νευρογνωστικές ελλείψεις είτε οφείλονται σε παρενέργειες των φαρμάκων είτε στη διαταραχή και να γίνεται συχνά νευροψυχολογικός έλεγχος προκειμένου να συσταθεί κάποια παρέμβαση για την βελτίωση αυτών.
