Η οικονομική κρίση και η αλληλεπίδραση με το ενδοκρινικό σύστημα
Συγγραφέας Κυριάκος Αλουμάνης Γράφτηκε στις ,
Η οικονομική και χρηματιστηριακή κρίση έχει σημαντικότατες συνέπειες για την υγεία πολλών εκατομμυρίων ατόμων σε κάθε μέρος του κόσμου, την οργάνωση των συστημάτων υγείας και για τη βιωσιμότητα των σχεδίων και των πολιτικών για την παγκόσμια υγεία.
Τα πρώιμα σημάδια αυτών των συνεπειών ήταν προφανή το 2008, και η ιστορική εμπειρία των παγκόσμιων οικονομικών κρίσεων της δεκαετίας του 1930, της δεκαετίας του 1980 και του 1990 παρέχει ενδείξεις για τις εκφάνσεις στις οποίες η οικονομική κρίση επηρεάζει την υγεία. Η κρίση μπορεί να είναι κάποιες φορές ευκαιρία για μεταρρύθμιση του συστήματος υγείας, και κάποιες φορές σημαντικός παράγοντας αποδιοργάνωσης αυτού. Αλλά, δυστυχώς, η εξασφάλιση της υγείας αποτελεί μέχρι τώρα πολύ χαμηλή προτεραιότητα στις εθνικές και διεθνείς πολιτικές σε επιδεινούμενες οικονομικές συνθήκες.
Η οικονομική κρίση μπορεί να επηρεάσει την Υγεία του ανθρώπου με διαφορετικούς τρόπους. Συνήθως αναφερόμαστε στην υποβάθμιση των παροχών των συστημάτων Υγείας (φάρμακα, εξετάσεις, ιατρικό προσωπικό κλπ) με αποτέλεσμα τη δυσκολότερη πρόσβαση, την οικονομική επιβάρυνση και την αδυναμία παροχής οικονομικά ολοκληρωμένης Ιατρικής φροντίδας στους ασθενέστερους. Παράδειγμα στην Ελλάδα αποτελεί η αφαίρεση του Υπερηχογραφήματος Θυρεοειδούς από τις εξετάσεις που καλύπτονται από τον ΟΠΑΔ. Συνέπεια τούτου, η δυσχερής αξιολόγηση της εξέλιξης μιας οζώδους βρογχοκήλης.
Οικονομική κρίση και διατροφή
Η σύνδεση της σωστής διατροφής με την υγεία είναι γνωστή από αρχαιοτάτων χρόνων. Δυστυχώς σε περιόδους οικονοικής κρίσης η ποιότητα της διατροφής υποβαθμίζεται και οι άνθρωποι στερούνται σημαντικές ομάδες τροφίμων όπως ψάρια, φρέσκα λαχανικά και φρούτα και καταφεύγουν σε πιο φθηνές αλλά λιγότερο χρήσιμες ομάδες τροφίμων. Όλο και περισσότεροι Έλληνες σήμερα εγκαταλείπουν τις περιττές δαπάνες σε γαλακτοκομικά προϊόντα και φρέσκα είδη, περιοριζόμενοι στα απόλυτα βασικά τρόφιμα, εμφανίζοντας ένα μοτίβο συμπεριφοράς καταναλωτών που συσχετίζεται συνήθως με ομάδες χαμηλότερου εισοδήματος. Ωστόσο, η επίδραση στη διατροφή κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης έχει δύο όψεις. Φαίνεται ότι οι Έλληνες ανακαλύπτουν ξανά τη σημασία της προετοιμασίας του σπιτικού φαγητού, αποφεύγοντας τα πρόχειρα «έτοιμα» γεύματα.
Οικονομική κρίση και ορμόνες του στρές
Αν η οικονομική κρίση μας κρατά ξύπνιους τη νύχτα ή μας αποσπά από την συγκέντρωσή μας στη δουλειά ίσως να έχουμε χρονίως αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης και προφανώς βρισκόμαστε σε κατάσταση stress (άγχους). Ο όρος Άγχος προέρχεται από το ρήμα άγχω, που στην αρχαία ελληνική γλώσσα σημαίνει σφίγγω ή πνίγω. Το άγχος είναι ένα δυσάρεστο συναίσθημα και εμφανίζεται σε καταστάσεις που το άτομο βρίσκεται σε κίνδυνο ή αντιμετωπίζει κάποιο πρόβλημα.
Παράγοντες που επιδρούν στη θεώρηση ενός ερεθίσματος ως στρεσογόνου ή μη (με κόκκινο όσοι παράγοντες θίγονται κατά την οικονομική κρίση)
• Φύλο
• Ηλικία
• Φυλή
• Οικονομική κατάσταση
• Ποιότητα της ζωής
• Ποιότητα της φροντίδας κατά την παιδική/γεροντική ηλικία
• Ύπαρξη κοινωνικής υποστήριξης
Η έκκριση ορμονών του στρές (όπως η κορτιζόλη), που παράγονται προκειμένου να βοηθούν τον ανθρώπινο οργανισμό να ανταποκριθεί σε μία άμεση απειλή, αποτελεί δυσμενή παράγοντα για την υγεία, όταν η μακροχρόνια έκθεση στο στρες προκαλεί συνεχή και παρατεταμένη παραγωγή τους. Το άγχος της οικονομικής κρίσης είναι σημαντικό και μακροχρόνιο. Δυστυχώς δεν αφορά μόνο όσους έχουν πληγεί άμεσα (πχ άνεργοι) αλλά όλο τον πληθυσμό. Ο αριθμός των ατόμων που υποφέρουν από στρες κατά τη διάρκεια μια οικονομικής κρίσης είναι σημαντικότερος έναντι άλλων παραγόντων στρες. Το οικογενειακό και το οικονομικό είναι τα πιο κοινά αίτια του στρες. Ωστόσο, η πρόσφατη κρίση επηρεάζει σημαντικά την παγκόσμια οικονομία και ως εκ τούτου πολύ περισσότεροι άνθρωποι ανησυχούν ιδιαίτερα για τις οικονομίες τους και τα νοικοκυριά τους.
Βάσει ειδικών επιστημονικών μελετών, το κοινό όλων των παρακάτω συμπτωμάτων είναι ότι προκαλούνται από την αυξημένη έκκριση των ορμονών του στρες, της αδρεναλίνης, κορτιζόλης και ντοπαμίνης, μέσω μηχανισμών όπως:
1. Απελευθέρωση της κορτιζόνης από τα επινεφρίδια
2. Αύξηση των επιπέδων της θυρεοειδικών ορμονών στο αίμα
3. Απελευθέρωση ενδορφίνης από τον υποθάλαμο
4. Ελάττωση των σεξουαλικών ορμόνων: της τεστοστερόνης στους άνδρες και της προγεστερόνης στις γυναίκες
5. Διαταραχές της λειτουργίας του πεπτικού σωλήνα
6. Απελευθέρωση γλυκόζης στο αίμα με ταυτόχρονη αύξηση των επιπέδων ινσουλίνης για τον μεταβολισμό
7. Αύξηση της χοληστερόλης στο αίμα κυρίως από το συκώτι
8. Διαταραχές του καρδιακού ρυθμού
9. Αυξημένη προμήθεια αέρα (υπεραερισμός)
10. Πύκνωση του αίματος
11. Εφίδρωση του δέρματος
12. Όξυνση των αισθήσεων: μάτια, ακοή, αφή, γεύση, οσμή
13. Οξυμένη πνευματική κατάσταση του ατόμου
Τα συμπτώματα του άγχους σχετίζονται με τις σωματικές λειτουργίες, οι οποίες εκφράζονται με:
• Υπερένταση
• Ταχυκαρδία
• Εφιδρώσεις
• Κρύα άκρα
• Αϋπνία
• Να κοιμάται κανείς αρχικά, να ξυπνάει όμως στις 3-5 το πρωί,
• Να σκέφτεται συνεχώς ένα πρόβλημα
• Συχνουρία
• Κρίση πανικού
• Φοβίες (θα πάθω κάτι, έχω κάτι σοβαρό κλπ)
• Δυσκολία στην αναπνοή
• Αρρυθμίες
• Διακοπτόμενος ύπνος
• Αυξημένη αρτηριακή πίεση
• Εξάντληση
• Μελαγχολία
Οικονομική κρίση και αυτοάνοσες παθήσεις
Το στρές μέσω των ορμονών αυτών επηρεάζει και το ανοσοποιητικό σύστημα με αποτέλεσμα πολλές αυτοάνοσες παθήσεις να εκφράζονται πιο έντονα. Είναι γνωστό ότι οι αυτοάνοσες νόσοι έχουν πολυπαραγοντικά αίτια: γενετικά, περιβαλλοντικά, ορμονικά και ανοσολογικά, που όλα θεωρούνται σημαντικά για την εκδήλωσή τους. Ωστόσο, η εκδήλωση, τουλάχιστον του 50% των αυτοάνοσων διαταραχών έχει αποδοθεί σε άγνωστου εναύσματος παράγοντες: σωματική και ψυχολογική φόρτιση ή ασυνήθιστο συναισθηματικό στρες. Θεωρείται ότι το στρες ενεργοποιεί νευροενδοκρινικές ορμόνες οδηγώντας σε ανοσολογική δυσλειτουργία μέσω τροποποίησης της παραγωγής κυττοκινών. Άρα η θεραπεία των αυτοάνοσων ασθενειών θα πρέπει να περιλαμβάνει διαχείριση του άγχους και θεραπείες συμπεριφοράς για την πρόληψη της ανοσολογικής ανισορροπίας. Δεν υπάρχουν στοιχεία αν η οικονομική κρίση έχει αυξήσει τα ποσοστά αυτοανόσων νόσων, όπως για παράδειγμα της θυρεοειδίτιδας, όμως η πιθανή συσχέτιση φαίνεται να υπάρχει και πολλοί ασθενείς έχουν συνδέσει την επιβάρυνση στη θυρεοειδική τους λειτουργία με ένα ξαφνικό έντονο στρές, όπως η απώλεια της εργασίας ή η έκθεση στα οικονομικά μέτρα.
Είναι λοιπόν σημαντικό, προκειμένου να αντιμετωπιστεί το άγχος, να παραμείνουμε ήρεμοι και να αποκτήσουμε αυτοέλεγχο. Όταν αντιμετωπίζουμε μια κατάσταση όπως μια οικονομική κρίση, οι ορμόνες του στρες ενεργοποιούν έντονη απάντηση και συμπτώματα όπως ταχυκαρδία, εφίδρωση, υπέρπνοια και κρίσεις πανικού, ενώ η αντίδραση αυτή μπορεί να οδηγήσει σε χρόνιο στρες και να οδηγήσει σε προβλήματα υγείας. Μια πιό ήρεμη αντίδραση μπορεί να καθοδηγήσει το άτομο, ώστε να είναι προσεκτικό στο χειρισμό των οικονομικών θεμάτων και να μάθει να πολεμά όλες τις προκλήσεις της ζωής, προκειμένου όχι μόνο να ξεπεραστεί η κατάσταση στρες, αλλά και να βρεθεί μία βιώσιμη λύση στο πρόβλημα της οικονομικής κρίσης.
Ορμόνες ως αίτια της οικονομικής κρίσης
Από την άλλη μεριά φαίνεται ότι οι ορμόνες μπορεί να εξωθούν σε παράτολμα οικονομικά ανοίγματα. Μελέτες έδειξαν ότι βασικές ορμόνες, όπως η τεστοστερόνη και η κορτιζόλη, έχουν μεγάλο αντίκτυπο στην ικανότητα των χρηματιστών να ασκούν ορθολογικές επιλογές. Βρέθηκε ακόμη και ότι είναι δυνατή η πρόβλεψη της αποδοτικότητας κάθε μέρα από τη μέτρηση του επιπέδου πρωινής τεστοστερόνης των χρηματιστών. Χρηματιστές με υψηλό επίπεδο τεστοστερόνης ή κορτιζόλης έδιναν μικρότερη σημασία στις τιμές μετοχών. Οι υψηλές συγκεντρώσεις αυτών των ορμονών στον εγκέφαλο δημιουργούν έντονα αισθήματα αυτοπεποίθησης και προδιάθεση για ρίσκο. Δύο «αρετές» απαραίτητες στη χρηματιστηριακή μάχη, αφού, όποτε υπάρχουν, ενισχύουν σημαντικά την ταχύτητα και την αποφασιστικότητα των αντιδράσεων των χρηματιστών. Οταν τα επίπεδα συγκέντρωσης τεστοστερόνης ανεβαίνουν υπερβολικά, δημιουργούν ένα μεθυστικό αίσθημα παντοδυναμίας που οδηγεί, κατά κανόνα, σε απερίσκεπτες και εντελώς παρορμητικές επιλογές, οι οποίες δυστυχώς αψηφούν τους κινδύνους. Από τα ανωτέρω δημοσιεύματα προτείνεται ότι ο καλύτερος τρόπος αποφυγής μιας νέας κρίσης θα ήταν να υπάρχουν περισσότερες γυναίκες και ηλικιωμένοι άνδρες – λιγότερο εκτεθειμένοι στις ορμόνες αυτές – στις χρηματοπιστωτικές αγορές!
