Η Γνωστική Αποκατάσταση στις Κρανιοεγκεφαλικές Κακώσεις (ΚΕΚ)
Συγγραφέας Τέσσα Χριστοδούλου Γράφτηκε στις ,
Η Γνωστική Αποκατάσταση στις Κρανιοεγκεφαλικές Κακώσεις αφορά δύο βασικές διεργασίες: την αποκατάσταση των νοητικών λειτουργιών που μπορούν να επανορθωθούν και την επανεκμάθηση ή την εκπαίδευση τεχνικών για εκείνες τις λειτουργίες που δεν μπορούν να αποκατασταθούν στο προνοσηρό επίπεδο.
Η Γνωστική Αποκατάσταση βασίζεται στη φύση των νευροψυχολογικών συμπτωμάτων που εντοπίζονται με ειδικές μπαταρίες δοκιμασιών (τεστ μνημης, προσοχής, οπτικής επεξεργασίας και εκτελεστικών λειτουργιών) που έχουν σχεδιαστεί να αξιολογούν την εγκεφαλική λειτουργία ύστερα από εγκεφαλικό τραυματισμό.
Έστω κι αν η εξάσκηση με διάφορες γνωστικές ασκήσεις όπως επίλυση αριθμητικών προβλημάτων, πάζλ, δεξιότητες συγκέντρωσης ή ανάγνωση μπορεί να βοηθήσει στην εγκεφαλική αποκατάσταση συνήθως αυτό δεν είναι αρκετό. Η αποκατάσταση στον εγκεφαλικό τραυματισμό πρέπει να σχεδιάζεται λαμβάνοντας υπόψη μια ευρεία σειρά γνωστικών λειτουργιών, τις αδυναμίες που εμφανίζονται μετά από μία ΚΕΚ αλλά και τις άθικτες διεργασίες. Οι βασικές δεξιότητες πρέπει να ενδυναμωθούν πριν τις πιο περίπλοκες λειτουργίες. Μόνο μέσω μιας λεπτομερούς νευροψυχολογικής και κλινικής ανάλυσης μπορούν να εντοπιστούν όλες οι πιθανές συνέπειες της ΚΕΚ. Οι λειτουργικές δυνατότητες και αδυναμίες είναι το θεμέλιο για το σχεδιασμό ενός προγράμματος γνωστικής αποκατάστασης.
Η εγκεφαλική ανάρρωση ακολουθεί το σχεδιασμό της ανάπτυξης του εγκεφάλου. Η συγκέντρωση και οι δεξιότητες αντίληψης για παράδειγμα αναπτύσσονται ή εξασκούνται στην προκειμένη περίπτωση πριν από τις περίπλοκες ανώτερες εκτελεστικές λειτουργίες, τις οπτικές και μνημονικές διεργασίες.
Γνωστικά και προβλήματα στην επικοινωνία
Τα γνωστικά και τα προβλήματα επικοινωνίας που εμφανίζονται μετά από ΚΕΚ διαφέρουν από άτομο σε άτομο. Αυτά τα προβλήματα εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες και περιλαμβάνουν την προσωπικότητα του ατόμου, τις προνοσηρές ικανότητες και την σοβαρότητα αλλά και την περιοχή της εγκεφαλικής βλάβης.
Οι γνωστικές λειτουργίες αναφέρονται στο τι ή το πόσο. Αν οι εκτελεστικές λειτουργίες παραμείνουν άθικτες, το άτομο μπορεί να έχει αρκετές γνωστικές ελλείψεις και να συνεχίσει να είναι ανεξάρτητο, παραγωγικό και να αυτοεξυπηρετείται. Αν το άτομο παρουσιάζει εκτελεστική δυσλειτουργία, μπορεί να μην είναι ικανό να αυτοεξυπηρετηθεί, να ολοκληρώνει καθημερινές δραστηριότητες αποτελεσματικά και με ακρίβεια, να μην μπορεί να διατηρήσει κοινωνικές σχέσεις έστω κι αν οι υπόλοιπες γνωστικές του ικανότητες δεν έχουν υποστεί βλάβες.
Τα γνωστικά ελλείμματα συνήθως περιλαμβάνουν συγκεκριμένες λειτουργίες ή περιοχές. Τα ελλείμματα στις εκτελεστικές λειτουργίες τείνουν να γενικεύονται και επηρεάζουν το ευρύτερο φάσμα της συμπεριφοράς του ατόμου. Οι εκτελεστικές λειτουργίες αποτελούνται από εκείνες τις ικανότητες που επιτρέπουν στο άτομο να είναι ανεξάρτητο και να ελέγχει ή να προσαρμόζει τη συμπεριφορά του, να αξιολογεί το περιβάλλον του και να αυτοεξυπηρετείται. Διαφέρουν από τις υπόλοιπες γνωστικές λειτουργίες σε πολλαπλά επίπεδα. Οι εκτελεστικές λειτουργίες έχουν να κάνουν με το πώς ή το κατά πόσο ένα άτομο είναι ικανό να κάνει κάτι.
Συνήθως οι συνέπειες μιας εγκεφαλικής βλάβης είναι μεγαλύτερες αμέσως μετά από μια ΚΕΚ. Παρόλα αυτά κάποιες από τις συνέπειες της ΚΕΚ μπορεί να είναι παραπλανητικές. Όταν ο εγκέφαλος τραυματίζεται αρχικά παρουσιάζει βλάβες που μπορεί να μην είναι μόνιμες εφόσον ως έναν βαθμό έχει την ικανότητα να επανορθώνει τον τραυματισμό. Για αυτόν τον λόγο είναι δύσκολο να προβλέψει κάποιος με ακρίβεια τα μακροπρόθεσμα προβλήματα από τις πρώτες βδομάδες μετά τον τραυματισμό.
Οι εστιακές βλάβες μπορεί να έχουν ως αποτέλεσμα μακροχρόνιες μόνιμες ελλείψεις. Η βελτίωση μπορεί να προκύψει εφόσον άλλες εγκεφαλικές περιοχές μπορούν να αναλάβουν την λειτουργίες της κατεστραμμένης περιοχής. Οι εγκέφαλοι των παιδιών παρουσιάζουν μεγαλύτερη ευελιξία σε σχέση με αυτών των ενηλίκων. Για αυτόν τον λόγο τα παιδιά με ΚΕΚ μπορεί να έχουν καλύτερη πρόγνωση σε σχέση με τους ενήλικες με παρόμοια βλάβη.
Σε μέτριες ως σοβαρές βλάβες τα οιδήματα μπορεί να προκαλέσουν πίεση στο κατώτερο τμήμα του εγκεφάλου που ονομάζεται στέλεχος και ρυθμίζει την συνείδηση και την επαγρύπνηση. Πολλά άτομα με τέτοιου είδους βλάβες μπορεί να βρεθούν σε κωματώδη κατάσταση χωρίς ανταπόκριση σε κανενός είδους ερέθισμα όπως θόρυβοι, πόνος και μυρωδιές. Άλλοι μπορεί να κινούνται, να κάνουν θόρυβο και να νιώθουν πόνο αλλά να μην έχουν συναίσθηση του περιβάλλοντος και ως αποτέλεσμα να επικοινωνήσουν.
Στα άτομα που δεν χάνουν τις αισθήσεις και τη συνείδηση τους οι γνωστικές ελλείψεις συχνά περιλαμβάνουν προβλήματα στη συγκέντρωση και την προσοχή, αδυναμία οργάνωσης της σκέψης, σύγχυση και απώλεια της βραχύχρονης μνήμης. Κάποια άτομο μπορεί να εμφανίσουν δυσκολία εκμάθησης καινούριων πληροφοριών, να δείχνουν αδυναμία να κατανοήσουν τις ενέργειες και τις προθέσεις των άλλων με αποτέλεσμα προβλήματα στην καθημερινότητα και τις κοινωνικές συναναστροφές. Άλλα άτομα θα εμφανίσουν δυσκολίες στη λήψη αποφάσεων, την επίλυση προβλημάτων και την οργάνωση.
Οι δυσκολίες στις γλωσσικές ικανότητες και την επικοινωνία επίσης εμφανίζει διαφοροποιήσεις. Τα προβλήματα περιλαμβάνουν δυσκολία στην εύρεση των λέξεων, ελλείψεις στη δημιουργία προτάσεων, λανθασμένες περιγραφές και εξηγήσεις. Πιο συγκεκριμένα τα άτομα μπορεί να εμφανίζουν δυσκολίες στην κατανόηση ή αδυναμία στο να σκεφτεί μια λέξη. Άλλοι μπορεί να εμφανίζουν δυσκολία στο να κατανοήσουν πολλαπλά νοήματα σε αστεία, τον σαρκασμό και τα μεταφορικά νοήματα.
Τα άτομα με ΚΕΚ συχνά δεν έχουν επίγνωση των λαθών τους και θυμώνουν ή ενοχλούνται κατηγορώντας τους άλλους για την δυσκολία στην επικοινωνία. Η ανάγνωση και η γραφή εμφανίζουν μεγαλύτερα ελλείμματα σε σχέση με την ομιλία και την κατανόηση των λέξεων. Η ομιλία ενός ατόμου με ΚΕΚ είναι συνήθως αργή, μπερδεμένη και τα άλλα άτομα δυσκολεύονται να το καταλάβουν αν οι περιοχές του εγκεφάλου που ελέγχουν τους μύες των μηχανισμών της ομιλίας έχουν υποστεί βλάβη. Αυτό το πρόβλημα στην ομιλία ονομάζεται δυσαρθρία ενώ άλλα άτομα μπορεί επίσης να εμφανίζουν προβλήματα στην κατάποση (δυσφαγία). Επίσης κάποια άτομα μπορεί να εμφανίσουν απραξία της ομιλίας μια διαταραχή όπου ο συντονισμός των μυών της ομιλίας δεν έχουν υποστεί βλάβη αλλά το άτομο εμφανίζει δυσκολία στο να πει τις λέξεις σωστά και με συνέπεια.
Πως αξιολογούνται τα γνωστικά και τα προβλήματα στην επικοινωνία
Η αξιολόγηση είναι συνεχής και περιλαμβάνει μια πληθώρα επαγγελματιών υγείας ανάμεσα τους νευρολόγους, εργοθεραπευτές, νευροψυχολόγους και λογοθεραπευτές. Όταν η κατάσταση του ατόμου είναι σταθερή ο λογοθεραπευτής και ο νευροψυχολόγος αξιολογούν τις γλωσσικές ικανότητες και τα γνωστικά και τα συμπεριφορικά ελλείμματα αλλά και τις δυνατότητες του ασθενούς αντίστοιχα. Οι εργοθεραπευτές αξιολογούν τις γνωστικές ικανότητες σε σχέση με την ικανότητα του ατόμου να λειτουργήσει ανεξάρτητα στην καθημερινότητα του.
Στην αρχή της θεραπείας ο στόχος είναι η αύξηση της εγρήγορσης και της προσοχής. Η θεραπεία έχει ως στόχο την βελτίωση του προσανατολισμού στο χώρο και τον χρόνο, τις καταστάσεις, τα πρόσωπα και την ενεργοποίηση της κατανόησης της ομιλίας. Σε μακροπρόθεσμη βάση η αποκατάσταση μπορεί να γίνει ατομικά, ομαδικά ή σε συνδυασμό. Σε ορισμένες περιπτώσεις η αποκατάσταση μπορεί να γίνει και στο σπίτι. Ο στόχος της αποκατάστασης είναι να βοηθήσει το άτομο να λειτουργήσει όσο τον δυνατό πιο ανεξάρτητα. Ακόμα μπορεί ο στόχος της θεραπείας να είναι να βελτιώσει μια ικανότητα ή μια συμπεριφορά. Η αποκατάσταση επικεντρώνεται στο να κερδίσει το άτομο τις χαμένες γνωστικές ικανότητες του και να αντισταθμίσει αυτές που έχουν υποστεί μόνιμη βλάβη. Τα πιο επιτυχημένα προγράμματα περιλαμβάνουν και τα μέλη της οικογένειας. Η αποκατάσταση πραγματοποιείται μέσω εικόνων, γραπτών και προφορικών ασκήσεων και συχνά χρησιμοποιείται και ηλεκτρονικός υπολογιστής.
