Εργοφυσιολογία, Φυσιολογία: Το λογιστήριο του σώματος
Συγγραφέας Ιωάννης Χατζημηνάς Γράφτηκε στις ,
Από όσο μπορώ να θυμούμαι, πάντα μου άρεσαν οι αριθμοί και όλες εκείνες οι έννοιες που μπορούν να εκφράζονται και να παριστάνονται με αυτούς.
Αλλά και όλες οι μαθηματικές αλλά και οι απλές αριθμητικές πράξεις και υπολογισμοί, απλοί και περίπλοκοι: Κάποτε, όταν ακόμα φοιτούσα στο Γυμνάσιο πολλά χρόνια πριν από την εποχή των ηλεκτρονικών υπολογιστών είχα αγοράσει ένα «λογιστικό κανόνα» (slide rule), ο οποίος είχε πράγματι δεινοπαθήσει στα χέρια μου.
Τον χειριζόμουνα με τις ώρες, όχι μονάχα για να με διευκολύνει στη λύση των προβλημάτων στα μαθηματικά, την άλγεβρα ή την τριγωνομετρία, αλλά και τον υπολογισμό των πιο απίθανων μεγεθών που ήταν δυνατό να φανταστώ, και σας ορκίζομαι ότι φανταζόμουνα πολλά πάρα πολλά πιθανά και απίθανα πράγματα που απαιτούσαν τον άμεσο υπολογισμό τους, τις περισσότερες φορές αρκετά περίπλοκο και μπερδεμένο! Βέβαια ποτέ μου δεν διανοήθηκα να μιμηθώ τους λογίους του Βυζαντίου, οι οποίοι, ακόμα και λίγες μόνο μέρες πριν από την άλωση της Πόλης, διεξήγαγαν ατέρμονες, θυελλώδεις συζητήσεις για την ανεύρεση του καλύτερου τρόπου για τον υπολογισμό του αριθμού των αγγέλων που μπορούν να χωράνε όρθιοι σε κεφαλή καρφίτσας! Προσπάθησα όμως να υπολογίσω τον αριθμό των ατόμων μετάλλου που αποτελούν αυτή την καρφίτσα!
Αυτή η μανία της αριθμοδιερεύνησης δεν με εγκατέλειψε ποτέ. Σήμερα δε, με την έλευση πρώτα των ηλεκτρονικών υπολογιστών τσέπης και στη συνέχεια με την εμφάνιση των αντίστοιχων υπολογιστών γραφείου, μπορώ να πω ότι μάλλον ενισχύθηκε και επεκτάθηκε σε καινούργιες διαστάσεις και σε πολλαπλά επίπεδα. Η μαγεία της αριθμητικής διερεύνησης και της μαθηματικής έκφρασης των πάντων με γοητεύει πολύ περισσότερο από το οποιοδήποτε ποίημα του Καβάφη, είτε και του οποιουδήποτε Νομπελίστα ποιητή Έλληνα είτε ξένου!
Αυτά αναλογίζομαι σήμερα καθώς ξεφυλλίζω ένα κείμενο που ετοίμασα πριν από είκοσι ή και περισσότερα χρόνια, και που τυχαία ανακάλυψα στο συρτάρι μου. Από ό,τι βλέπω, πρόκειται για μια σύντομη ανασκόπηση που ανακοινώθηκε σε Συνέδριο Ιατρικής Εταιρείας, με θέμα: «Η Φυσιολογία της Θρέψης και οι μεταβολές της με την πρόοδο της ηλικίας.» Ορισμένα αποσπάσματα από αυτό το κείμενο όπως αυτά που ακολουθούν είναι ενδεικτικά αυτής της αριθμολαγνείας που με ταλαιπωρεί!
1. Με ένα απλό υπολογισμό καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι, σε μια ολόκληρη ζωή, διάρκειας 70 περίπου ετών, ο μέσος άνθρωπος χρησιμοποιεί την ενέργεια που αντιστοιχεί σε 60 περίπου εκατομμύρια μεγάλες θερμίδες (60.000.000 kcal).
2. Από αυτά τα 60 εκατομμύρια kcal, μόνο τα 20% , δηλαδή τα 12 εκατομμύρια kcal χρησιμοποιούντα για την απόδοση ωφέλιμου χημικού και μηχανικού έργου, ενώ τα υπόλοιπα αποδίδονται ευθύς εξαρχής με τη μορφή της θερμότητας και θεωρούνται ως απώλεια για τον οργανισμό. Παρά ταύτα, σημαντικό μέρος από αυτή τη θερμότητα χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση των θερμορυθμιστικών αναγκών του ατόμου και έτσι, απ αυτή την άποψη, αυτό το ποσό της ενέργειας δεν πάει όλο χαμένο.
3. Η ενέργεια αυτή θεωρητικά θα μπορούσε να είχε προέλθει από την καύση 15 περίπου τόνων σακχάρου (δηλαδή 15.000 κιλά), είτε 6,5 τόνων λίπους (δηλαδή 6.500 κιλά).
4. Γι αυτή την καύση απαιτούνται 16 περίπου τόνοι οξυγόνου, παράγονται δε 22 τόνοι διοξειδίου του άνθρακα και 9 περίπου τόνοι νερού.
5. Για την πρόσληψη του οξυγόνου αυτού από την ατμόσφαιρα επιτελούνται κάπου 555 εκατομμύρια εισπνοές (και άλλες τόσες εκπνοές), με τις οποίες διακινούνται μέσα από τους πνεύμονες κάπου 520 εκατομμύρια λίτρα αέρα.
6. Εκτός από τους υδατάνθρακες και τα λίπη, βασική σημασία ενέχει και η διακίνηση του αζώτου, που αποτελεί απαραίτητο στοιχείο για τη δομή του λευκώματος των κυττάρων και των εξωκυτταρικών στοιχείων. Σε ολόκληρη τη διάρκεια της ζωής του μέσου ανθρώπου, προσλαμβάνονται περίπου 350 κιλά αζώτου (κατά κύριο λόγο με τη μορφή του λευκώματος κάπου 2,5 τόνοι, δηλαδή 2.500 κιλά). Τελικά αυτό το άζωτο αποβάλλεται, κατά κύριο λόγο, με τη μορφή της ουρίας κάπου 750 κιλά.
7. Από τα μεταλλικά στοιχεία διακινούνται επί μια ολόκληρη ζωή από το σώμα μας περί τα 30 ως 60 γραμμάρια σιδήρου και από τα ανόργανα άλατα περί τα 300 kg χλωριούχου νατρίου και, σε μικρότερες ποσότητες, άλατα καλίου, ασβεστίου, μαγνησίου, φωσφόρου, χαλκού, κλπ.
8. Όσον αφορά το νερό, εκτός από τους 9 τόνους νερού που παράγονται με τις καύσεις, προσλαμβάνονται, και βέβαια αποβάλλονται με τα ούρα, τον ιδρώτα, την άδηλη διαπνοή, τα δάκρυα, καθώς και με τον εκπνεόμενο αέρα, άλλοι 60 περίπου τόνοι νερού (δηλαδή άλλα 60.000 λίτρα).
9. Το ανθρώπινο ον αρχίζει τη ζωή του σαν ένα μόνο κύτταρο το γονιμοποιημένο ωάριο και με τις αλλεπάλληλες διαιρέσεις του και την παράλληλη διαφοροποίηση των κυττάρων που προκύπτουν με αυτό τον τρόπο, διαμορφώνεται μέσα στη μήτρα σε ανθρώπινο έμβρυο, που τελικά γεννιέται με ένα βάρος 3-4 κιλών, και με αριθμό κυττάρων που ανέρχεται σε μερικές δεκάδες τρισεκατομμύρια.
10. Αρκετά ενωρίς, κατά την εμβρυογένεση, παρατηρείται, παράλληλα με τον πολλαπλασιασμό των κυττάρων, και καταστροφή μεγάλου αριθμού κυττάρων. Η καταστροφή όμως αυτή, για σημαντικό χρονικό διάστημα υπολείπεται της παραγωγής, με αποτέλεσμα τη συνεχή αύξηση του αριθμού των κυττάρων από τα οποία αποτελείται το σώμα. Έτσι, κάποτε φτάνουμε στην πλήρη ανάπτυξη του σώματος, με τον αριθμό των κυττάρων που το αποτελούν να φτάνουν γύρω στα εκατό τρισεκατομμύρια (100.000.000.000.000, αριθμός που είναι 20.000 φορές μεγαλύτερος από ολόκληρο τον σημερινό ανθρώπινο πληθυσμό της υφηλίου!).
11. Όλα αυτά τα κύτταρα, μαζί με τις εξωκυττάριες ουσίες, τα εξωκυτταρικά στοιχεία του σκελετού και το εξωκυττάριο υγρό, μας δίνουν ένα βάρος σώματος, που συνήθως κυμαίνεται γύρω στα 50 ως 80 Kg. Βέβαια υπάρχουν και οι περιπτώσεις που αυτό το βάρος ξεπερνά τα 100, τα 120, είτε ακόμα και τα 200 κιλά!. Αλλά τότε τον λόγο πρέπει να τον έχουν οι διάφορες Υπηρεσίες που στοχεύουν στην αντιμετώπιση της εκτροπής και την αποκατάσταση της τάξης, της ευπρέπειας και της φυσιολογικής λειτουργίας του συστήματος.
12. Εννοείται ότι ο πολλαπλασιασμός και η καταστροφή των κυττάρων ποτέ δεν αναστέλλονται, αλλά συνεχίζονται με καταπληκτικό ρυθμό, σε όλη τη διάρκεια της ζωής. Πράγματι, η καταστροφή των κυττάρων συνεχίζεται σε όλη τη διάρκεια της ζωής με ρυθμό 6 ως 8 εκατομμύρια κύτταρα ανά δευτερόλεπτο!
13. Από αυτά, όλα σχεδόν αντικαθίστανται με αντίστοιχη παραγωγή νέων κυττάρων, με ρυθμό που για αρκετά χρόνια βαίνει παράλληλα με την καταστροφή, με σημαντικές όμως ενδιαφέρουσες εξαιρέσεις:
α) Τα νευρικά κύτταρα που καταστρέφονται τυχαία ή και κατόπιν προγραμματισμού δεν αντικαθίστανται. Έτσι, ο αριθμός των νευρικών κυττάρων του νευρικού συστήματος, που κατά τη γέννηση ανέρχεται σε 30 περίπου δισεκατομμύρια κύτταρα, φθίνει συνεχώς σε ολόκληρη τη διάρκεια της ζωής μας.
β) Επίσης, οι λειτουργικές μονάδες των νεφρών (οι νεφρώνες), για άγνωστο λόγο, λιγοστεύουν με την πρόοδο της ηλικίας. Πράγματι, κατά τη γέννηση, ο αριθμός των νεφρώνων, και στους δυο νεφρούς, είναι κάτι παραπάνω από δυο εκατομμύρια. Ο αριθμός αυτός περιορίζεται συνεχώς και έτσι, σε φυσιολογικό άτομο γύρω στα 80 του χρόνια, δεν υπερβαίνει τις 300.000 !
14. Εάν ληφθεί υπόψη το γεγονός αυτό της αέναης καταστροφής και της αναπαραγωγής των κυττάρων από τα οποία αποτελείται το σώμα μας, υπολογίζεται ότι στη συγκρότηση του ανθρωπίνου όντος, για μια ολόκληρη ζωή, συμμετέχουν κάπου 12 τετράκις εκατομμύρια κύτταρα (12.000.000.000.000.000, αριθμός που είναι 2.400.000 φορές μεγαλύτερος από ολόκληρο το σημερινό πληθυσμό της υφηλίου!)
15. Για τη διακίνηση των θρεπτικών ουσιών που προσλαμβάνονται με την τροφή από τον αυλό του εντέρου προς το αίμα, απορροφούνται από το πρώτο προς το δεύτερο, μέσα από το εντερικό επιθήλιο, σε ολόκληρη τη ζωή μας, γύρω στις 250.000 λίτρα νερού (δηλαδή 250 τόνοι).
16. Η καρδιά μας, σε ολόκληρη τη ζωή μας αντλεί κάπου 150 εκατομμύρια λίτρα αίματος προς την αορτή και από εκεί σε ολόκληρο το σώμα, και βέβαια άλλα τόσα προς τους πνεύμονες. Με αυτό τον τρόπο μεταφέρονται, σε όλα τα κύτταρα του σώματος, όλα τα θρεπτικά συστατικά, και γενικότερα όλες οι χρήσιμες ουσίες, και παραλαμβάνονται από εκεί όλες οι άχρηστες ουσίες για την τελική απομάκρυνσή τους από το σώμα. Αυτή η ποσότητα αίματος, δηλαδή τα 300 εκατομμύρια λίτρα μας κάνουν 300.000 μετρικούς τόνους, δηλαδή όγκο ίσο με τη χωρητικότητα ενός σύγχρονου γιγαντιαίου σούπερ τάνκερ!
17. Για την αποβολή των άχρηστων και επιβλαβών ουσιών από τον οργανισμό, οι νεφροί μας επεξεργάζονται, σε ολόκληρη τη ζωή μας, γύρω στα 4.500.000 λίτρα διηθήματος πλάσματος αίματος, από τα οποία τελικά παράγουν και αποβάλλουν κάπου 40.000 λίτρα ούρα (δηλαδή 40 μετρικούς τόνους).
Αυτά αποτελούν ένα πολύ περιορισμένο τμήμα των αδρών λογιστικών του σώματος, που έχουν σχέση με τη Φυσιολογία της Θρέψης και της διατήρησης της Ομοιόστασης. Ελπίζω αυτή η παρουσίαση να πέτυχε να σας δώσει μια, έστω και αμυδρή εικόνα του μεγαλείου της μηχανής που λέγεται ανθρώπινο σώμα.
