«Έξυπνα» φάρμακα κατά του Αλτσχάιμερ
Συγγραφείς: Μάγδα Τσολάκη & Νίκος Σκαρμέας Γράφτηκε στις ,
Σημαντική πρόοδος έχει γίνει στην έρευνα για τη νόσο του Αλτσχάιμερ, καθώς νέα φάρμακα για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της αποδεικνύονται αποτελεσματικά και ασφαλή. Οι μελέτες, άλλωστε, των γενετικών παραγόντων που προδιαθέτουν για τη νόσο συνεχίζουν να προσθέτουν όλο και περισσότερα γονίδια στη λίστα.
Η νόσος Αλτσχάιμερ, που προκαλεί βαθμιαία εκφύλιση του εγκεφάλου, είναι η πιο συχνή μορφή άνοιας: το 50%-60% των ασθενών με άνοια πάσχει από τη νόσο. Ανοια, μπορεί να προκαλέσουν επίσης τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, οι όγκοι του εγκεφάλου, το AIDS, διάφορες εγκεφαλίτιδες, μεταβολικά νοσήματα, νοσήματα του θυρεοειδούς, διάφορα φάρμακα κ.ά.
«Σήμερα υπάρχει συμπτωματική θεραπεία της νόσου Αλτσχάιμερ», τονίζει η καθηγήτρια Νευρολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Μάγδα Τσολάκη, πρόεδρος της Ελληνικής Ομοσπονδίας για τη Νόσο Αλτσχάιμερ.
«Τα φάρμακα που ονομάζονται αναστολείς χολινεστερασών επιβραδύνουν την εξέλιξη της νόσου, ιδίως εάν χορηγηθούν στα αρχικά στάδια και εξασφαλίζουν καλύτερη ποιότητα ζωής για τους ασθενείς και τις οικογένειές τους. Η τελευταία εξέλιξη στην κατηγορία αυτή των φαρμάκων είναι: 1) Το διασπειρόμενο στο στόμα δισκίο της δονεπεζίλης, το οποίο, αφού τοποθετηθεί στη γλώσσα του ασθενούς, διαλύεται σε λιγότερο από 10 δευτερόλεπτα, αυξάνοντας έτσι το ποσοστό συμμόρφωσης στη θεραπεία. 2) Το αυτοκόλλητο της ριβαστιγμίνης, χωρίς ανεπιθύμητες ενέργειες».
Η καλύτερη αντιμετώπιση της άνοιας θεωρείται ο συνδυασμός φαρμακευτικής αγωγής, νευροαποκατάστασης των ασθενών και συμβουλευτικής των συγγενών. Για 90 ολόκληρα χρόνια, από τότε που ο Αλτσχάιμερ περιέγραψε τη νόσο για πρώτη φορά, οι γιατροί παρακολουθούσαν τη συνεχή μείωση στις νοητικές λειτουργίες και στις καθημερινές δραστηριότητες χωρίς να έχουν τη δυνατότητα να προσφέρουν θεραπευτικά μέσα. Τα τελευταία χρόνια, όμως, κάποια φάρμακα πέρασαν τη δοκιμασία της αποτελεσματικότητας και της ασφάλειας.
«Εως πρόσφατα, οι δυνατότητες για την αντιμετώπιση της άνοιας ήταν πραγματικά περιορισμένες», λέει η κ. Τσολάκη. «Ακόμη και σήμερα, δεν υπάρχει κάποια αγωγή που να προλαμβάνει ή να σταματά πλήρως την εξέλιξη της νόσου. Ωστόσο, πρόσφατα έχουν αναπτυχθεί ειδικά σκευάσματα με τα οποία μπορούμε πλέον να βελτιώσουμε τα συμπτώματα της νόσου και να καθυστερήσουμε την επιδείνωση».
Τη δεκαετία του 1970 αποδείχθηκε για πρώτη φορά η σύνδεση της μνήμης με το χολινεργικό σύστημα και της άνοιας με τα χολινεργικά ελλείμματα.
«Τα φάρμακα για τη μνήμη είναι κυρίως αναστολείς των χολινεστερασών», εξηγεί η κ. Τσολάκη. «Η βιολογική δράση των χολινεστερασών είναι ο τερματισμός της διέγερσης της χολινεργικής σύναψης στο νευρικό σύστημα, με ταχεία υδρόλυση του νευροδιαβιβαστή ακετυλοχολίνη. Στον φυσιολογικό εγκέφαλο, ένα ηλεκτρικό ερέθισμα φτάνει στο τέλος του προσυναπτικού νευρώνα και ελευθερώνει από τα προσυναπτικά κυστίδια ακετυλοχολίνη στη συναπτική σχισμή. Η ουσία αυτή κατόπιν διασχίζει εγκαρσίως τη συναπτική σχισμή και δεσμεύεται σε συγκεκριμένους υποδοχείς, που βρίσκονται στον μετασυναπτικό νευρώνα, μεταφέροντας με αυτόν τον τρόπο το ηλεκτρικό ερέθισμα».
Τα φάρμακα τα οποία έχουν εγκριθεί τα τελευταία δέκα χρόνια για την άνοια είναι, κατά χρονολογική σειρά, η τακρίνη, η δονεπεζίλη, η ριβαστιγμίνη, η γκαλανταμίνη και η μεμαντίνη – το πρώτο φάρμακο δεν χρησιμοποιείται σήμερα για πρακτικούς λόγους.
Η Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία, το Εθνικό Ινστιτούτο Κλινικών Αριστείων, η Αμερικανική Ακαδημία Νευρολογίας, η Αμερικανική Εταιρεία Ψυχιατρικής Γηριατρικής και η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Νευρολογικών Εταιρειών υποστηρίζουν τη χρησιμοποίηση των φαρμάκων αυτών.
«Εφόσον τεθεί η διάγνωση της άνοιας, τα φάρμακα αυτά πρέπει να χορηγούνται ανεξάρτητα από την ηλικία», συνιστά η κ. Τσολάκη. «Ο νευρολόγος ή ο ψυχίατρος μπορεί να θέτει τη διάγνωση και να κάνει τη συνταγογράφηση της πρώτης ημέρας.Αντενδείξεις είναι προβλήματα από το γαστρεντερικό και η βραδυκαρδία».
Νέα κριτήρια άλλωστε για τη νόσο Αλτσχάιμερ και την Ηπια Νοητική Διαταραχή τύπου Αλτσχάιμερ δημοσιεύθηκαν πρόσφατα, όπως αναφέρει ο επίκουρος καθηγητής Νευρολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Νίκος Σκαρμέας. Τα κριτήρια αυτά προσθέτουν την ενότητα της προκλινικής (δηλαδή, πριν από την εκδήλωση προβλημάτων μνήμης) διάγνωσης της νόσου και περιλαμβάνουν τη χρήση βιολογικών δεικτών, όπως είναι η απεικόνιση του αμυλοειδούς στον εγκέφαλο των ασθενών και η εξέταση του εγκεφαλονωτιαίου υγρού για συγκεκριμένες πρωτεΐνες.
1 Ποιοι είναι οι στόχοι της θεραπείας με αυτά τα φάρμακα;
Εως και τους πρώτους 6 μήνες θεραπείας αναμένεται βελτίωση, κατόπιν σταθεροποίηση. Τελική προσδοκία είναι η καθυστέρηση του ρυθμού εξέλιξης της νόσου.
2 Με ποια δεδομένα γίνεται η επιλογή του φαρμάκου;
Ο αριθμός των καθημερινών δόσεων και οι ανεπιθύμητες ενέργειες μπορεί να καθορίζουν μόνο για μικρό χρονικό διάστημα τις επιλογές. Η αποτελεσματικότητα πρέπει να είναι το κύριο κριτήριο της επιλογής. Εως σήμερα, όμως, δεν υπάρχουν μεγάλες, διπλές τυφλές κλινικές μελέτες που να αποδεικνύουν καλύτερη αποτελεσματικότητα με κάποιον αναστολέα.
3 Πότε ξέρουμε ότι το φάρμακο είναι αποτελεσματικό;
Οταν παρατηρείται βελτίωση, έστω και σε έναν από τους πολλούς τομείς που εξετάζονται στην παρακολούθηση των ασθενών ή ακόμη σταθεροποίηση.
4 Τι κάνουμε όταν ένα φάρμακο δεν είναι αποτελεσματικό;
Οι μελέτες αλλαγής σε άλλο αναστολέα έδειξαν θετικά αποτελέσματα και επομένως είναι χρήσιμο να δοκιμάσουμε και τους άλλους αναστολείς, γιατί ο καθένας έχει και κάποιο διαφορετικό τρόπο δράσης.
5 Ποιες νευροψυχολογικές δοκιμασίες πρέπει να χρησιμοποιούνται;
Σε όλες τις κλινικές μελέτες των αναστολέων χρησιμοποιήθηκε η ίδια κλίμακα για τις νοητικές λειτουργίες, η ADAS – Cog. Η κλίμακα MMSE, που χρησιμοποιείται ευρέως κλινικά στην καθημερινή πράξη δεν έδωσε καλά αποτελέσματα, γιατί δεν περιλαμβάνει ερωτήσεις για όλες τις νοητικές λειτουργίες. Ωστόσο, ο γιατρός στην καθημερινή κλινική πράξη μπορεί να χρησιμοποιεί μόνο σύντομες κλίμακες και η πρόταση είναι: MMSE για την αδρή εξέταση των νοητικών λειτουργιών, 4 σύνθετες καθημερινές δραστηριότητες που γίνονται από όλους και 4 βασικές καθημερινές δραστηριότητες, 5 ερωτήσεις της Σύντομης Γηριατρικής Κλίμακας για τον αποκλεισμό της κατάθλιψης και το ερωτηματολόγιο ΝΡΙ για τις διαταραχές συμπεριφοράς.
6 Μπορούν οι αναστολείς να βοηθήσουν στις άλλες άνοιες;
Υπάρχουν σήμερα δημοσιευμένα δεδομένα ότι οι αναστολείς βοηθούν στην αγγειακή άνοια, στην άνοια με σωμάτια Lewy και στην άνοια της νόσου Πάρκινσον.
7 Παίζει ρόλο η σοβαρότητα της άνοιας;
Οι ασθενείς με σοβαρή άνοια ανταποκρίνονται καλύτερα από αυτούς με ήπια έως μέτρια άνοια.
8 Πότε σταματάμε τη θεραπεία;
Οι ανεπιθύμητες ενέργειες σε οποιαδήποτε δόση οδηγούν στη χρησιμοποίηση της αμέσως μικρότερης δόσης. Αν υπάρχουν και εκεί ανεπιθύμητες ενέργειες, τότε αλλάζουμε αναστολέα.
9 Η θεραπεία με αναστολείς τροποποιεί την εξέλιξη της νόσου;
Η καθυστέρηση της έναρξης της θεραπείας για έξι μήνες με ριβαστιγμίνη και γκαλανταμίνη έδειξε λιγότερο νοητικό όφελος σε έναν χρόνο σε σχέση με το όφελος που παρατηρήθηκε στους ασθενείς που πήραν το φάρμακο εξ αρχής. Οι τελευταίες μελέτες με δονεπεζίλη και γκαλανταμίνη έδειξαν ότι μπορούμε ίσως δειλά να μιλάμε για κάποια νευροπροστασία.
10 Υπάρχουν διαφορές μεταξύ των φαρμάκων;
Υπάρχουν φαρμακοκινητικές και φαρμακοδυναμικές, αλλά και κλινικές διαφορές ανάμεσα στους αναστολείς.
11 Ο συνδυασμός με αντιψυχωσικά, αντικαταθλιπτικά ή αγχολυτικά είναι καλύτερος;
Πριν αρχίσουμε οποιαδήποτε άλλη αγωγή, καλό είναι να περιμένουμε πρώτα τα αποτελέσματα των αναστολέων, γιατί η χορήγηση ακόμη και των νέων αντιψυχωσικών προκαλεί επιδείνωση των νοητικών και λειτουργικών ικανοτήτων των ασθενών.
12 Ποιες πρακτικές συμβουλές θα δίνατε στους πάσχοντες και τους συγγενείς τους;
Να χρησιμοποιούν τα φάρμακα που τους δίνουν οι γιατροί τους, αλλά να επισκέπτονται τον γιατρό τους κάθε έξι μήνες μήπως έχει να τους δώσει κάτι καλύτερο.
Οι θεραπείες του αύριο
Η πλέον πρόσφατη βιβλιογραφία για τη φαρμακευτική θεραπευτική των ανοιών αναφέρεται σε νέες παρεμβάσεις:
Βιταμίνη Β6, Β12 και φολικό οξύ. Πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι η ομοκυστιναιμία, που βελτιώνεται με τη χορήγηση των βιταμινών αυτών, μπορεί να είναι παράγων κινδύνου για αγγειακές νόσους, ατροφία του εγκεφάλου, νοητική έκπτωση, νόσο Aλτσχάιμερ, κατάθλιψη και άλλα νοσήματα του εγκεφάλου. Σε πρόσφατο άρθρο, οι Tu και συνεργάτες εκτίμησαν 92 ασθενείς με Αλτσχάιμερ και βρήκαν ότι τα επίπεδα της ομοκυστεΐνης στο πλάσμα σχετίζονταν με ταχεία έκπτωση στις νοητικές λειτουργίες και περισσότερες βλάβες στη λευκή ουσία που φαίνονται στη μαγνητική τομογραφία.
Συνδυασμοί φυτών. Θεραπείες με εκχυλίσματα φυτών έδειξαν ότι μπορεί να βοηθήσουν στην αϋπνία, στη διέγερση, στην επιθετικότητα, στον τρόμο – τρέμουλο κατά τη διάρκεια του ύπνου και τις μυοκλονίες του ύπνου.
Στρατηγικές κατά της φωσφορυλιώσεως της τ-πρωτεΐνης. Κύριο παθογνωμονικό χαρακτηριστικό της εξέλιξης τη νόσου Αλτσχάιμερ είναι η υπερβολική φωσφορυλίωση της τ – πρωτεΐνης, που σταθεροποιεί τα μικροσωληνάρια μέσα στο κύτταρο. Εχει γίνει έρευνα για να βρεθούν οι κινάσες που εμπλέκονται σ’ αυτή τη διαδικασία και έχουν δοκιμαστεί φάρμακα που εμποδίζουν τη λειτουργία των κινασών.
Στατίνες. Αν και στα πειραματόζωα φαίνεται ότι η ατορβαστατίνη εμποδίζει την ανάπτυξη των νευροπαθολογικών βλαβών που έχουν σχέση με τη νόσο Αλτσχάιμερ, μελέτη ανασκόπησης της CochraineLibrary για την αποτελεσματικότητα των στατινών στους ασθενείς με άνοια καταλήγει στο ότι δεν υπάρχουν αρκετές ενδείξεις ακόμη για την αποτελεσματικότητα των στατινών στη νόσο.
«Τέλος, περιμένουμε σύντομα τα αποτελέσματα μελετών που έχουν στόχο το β – αμυλοειδές στον εγκέφαλο, δηλαδή τα αποτελέσματα του δεύτερου εμβολίου, καθώς το πρώτο είχε ανεπιθύμητες ενέργειες», καταλήγει η κ. Τσολάκη.
Ρεπορτάζ: Μαίρη Κατσανοπούλου
Πηγή : ΤΑ ΝΕΑ Ένθετο Υγεία
