Λεπτίνη: φάρμακο γονιμότητας!
Συγγραφέας Χρήστος Μαντζώρος Γράφτηκε στις ,
Οι ορμονικές διαταραχές που προκαλούνται από τις εξαντλητικές δίαιτες και προπονήσεις οδηγούν συχνά νέες και υγιείς γυναίκες σε διακοπή της περιόδου. Ο ένοχος τώρα ανακαλύφθηκε, είναι η ορμόνη λεπτίνη, και έχουμε πλέον θεραπεία!
Λεπτίνη: φάρμακο γονιμότητας!
Ισως καμία πρωτεΐνη δεν έγινε τόσο διάσημη αμέσως μετά την ανακάλυψή της όσο η λεπτίνη. Πρόκειται για την ορμόνη η οποία ανακαλύφθηκε στα μέσα της δεκαετίας του ΄90 και θεωρήθηκε το φάρμακο κατά της παχυσαρκίας. Οι πρώτες εκείνες προσδοκίες των επιστημόνων που την ανακάλυψαν και κυρίως ημών των κοινών θνητών, που ούτε λίγο ούτε πολύ περιμέναμε πως θα μπορούσαμε να τρώμε ό,τι και όσο θέλουμε χωρίς συνέπειες χάρη στη λεπτίνη, εν πολλοίς διαψεύστηκαν. Αλλά η λεπτίνη δεν διέψευσε τις προσδοκίες όλων των επιστημόνων και ειδικά εκείνων που νωρίς συνειδητοποίησαν ότι ο λιπώδης ιστός ήταν μεταβολικά ενεργός και έπαιζε καθοριστικό ρόλο στην ομοιόσταση του οργανισμού. Αυτοί αντιλήφθηκαν ότι είχαν πολλά να μάθουν για το πώς λειτουργεί ο οργανισμός μας, αλλά και πιθανώς πώς να θεραπεύσουν ασθένειες για τις οποίες δεν είχαμε ακόμη αποτελεσματικές θεραπείες.
Καμπανάκι σε περιόδους ασιτίας
Μεταξύ αυτών και ο κ. Χρήστος Μαvτζώρος, καθηγητής Παθολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ και διευθυντής Παθολογικής Ενδοκρινολογικής Κλινικής. Μαζί με τον καθηγητή Jeffrey Flier (τώρα πρύτανη της Ιατρικής Σχολής του Χάρβαρντ) ο κ. Μαντζώρος πρότεινε ήδη από το 1996 ότι η λεπτίνη δεν είναι ορμόνη για τη θεραπεία της παχυσαρκίας, πράγμα που δεν θα είχε καμία σημασία σε ανθρώπους που έζησαν χιλιάδες χρόνια πριν και που δεν αντιμετώπιζαν πρόβλημα παχυσαρκίας αλλά ασιτίας. Αντίθετα, οι δύο καθηγητές του Χάρβαρντ διετύπωσαν την υπόθεση ότι η λεπτίνη είναι μια ορμόνη ενδεικτική της έλλειψης ενεργειακών αποθεμάτων, της οποίας ο ρόλος θα ήταν η ενημέρωση του οργανισμού για τα διαθέσιμα ενεργειακά αποθέματα στον λιπώδη ιστό και στο περιβάλλον. Επιπλέον υπέθεσαν ότι η ορμόνη αυτή θα ενεργοποιούσε μια σειρά μηχανισμούς για την επιβίωση του οργανισμού σε καταστάσεις στέρησης τροφής.
Η 15ετής και πλέον ερευνητική δραστηριότητα του κ. Μαντζώρου και των συνεργατών του με τη λεπτίνη έφερε στο φως πολλά από τα μυστικά της δράσης της εν λόγω ορμόνης. Με αφορμή το τελευταίο άρθρο του, το οποίο δημοσιεύεται στο τεύχος της 4ης Απριλίου 2011 της επιθεώρησης «Ρroceedings of the Νational Αcademy of Sciences» («ΡΝΑS»), τo «ΒΗΜΑScience» μίλησε με τον έλληνα καθηγητή. Οπως προέκυψε από τη συζήτησή μας, η λεπτίνη μπορεί να μην είναι πανάκεια για την παχυσαρκία (τουλάχιστον προς το παρόν), αλλά αποδεικνύεται φάρμακο γονιμότητας- και όχι μόνο.
Τι είναι η υποθαλαμική αμηνόρροια
Στον τίτλο του άρθρου του κ. Μαντζώρου και των συνεργατών του διαβάζουμε: «Η λεπτίνη είναι αποτελεσματική θεραπεία για την υποθαλαμική αμηνόρροια» (Leptin is an effective treatment for hypothalamic amenorrhea). Ως υποθαλαμική αμηνόρροια περιγράφεται η άρση της εμμήνου ρύσεως σε γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας εξαιτίας δυσλειτουργιών στον άξονα υποθαλάμου- υπόφυσης – γονάδων. Η υποθαλαμική αμηνόρροια συνδέεται με χρόνιο έλλειμμα στο ενεργειακό ισοζύγιο και καλύπτει ένα ευρύ φάσμα κλινικών καταστάσεων. Στο ένα άκρο είναι γυναίκες με διατροφικές διαταραχές όπως η νευρική ανορεξία. Στο μέσον του φάσματος βρίσκονται γυναίκες που έχουν έντονη αθλητική δραστηριότητα, στρες ή/και μειωμένη πρόσληψη τροφής. Ετσι, οι ασθενείς που υποφέρουν από αυτή είναι είτε νεαρές κοπέλες που κάνουν πρωταθλητισμό, είτε έντονα ασκούμενες χορεύτριες, είτε γυναίκες με υποκλινικές διατροφικές διαταραχές. Τέλος, στο άλλο άκρο του φάσματος βρίσκονται γυναίκες που δεν έχουν σαφή συμπτώματα, είναι ιδιαίτερα αδύνατες και σε κάποια στιγμή της ζωής τους διαπιστώνουν ότι έχουν πρόβλημα τεκνοποίησης.
Προφανώς η άμεση συνέπεια της υποθαλαμικής αμηνόρροιας είναι η στειρότητα. Η υποθαλαμική αμηνόρροια αφορά το 30% των περιπτώσεων στειρότητας σε γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας και ως σήμερα οι περισσότερες από αυτές έπρεπε να προχωρήσουν σε υποβοηθούμενη αναπαραγωγή προκειμένου να τεκνοποιήσουν. Ωστόσο η στειρότητα δεν είναι και η μόνη συνέπεια: η ορμονική δυσλειτουργία επιδρά σε περισσότερα συστήματα του οργανισμού, με αποτέλεσμα να παρατηρούνται προβλήματα στη λειτουργία του θυρεοειδούς αδένα, στην παραγωγή της αυξητικής ορμόνης και στην ομοιόσταση του σκελετού. Η οστεοπόρωση και τα συχνά κατάγματα είναι μέρος της καθημερινότητας αυτών των γυναικών, ιδίως αυτών με πολύ έντονο πρόβλημα, όπως η νευρική ανορεξία.
Πώς η λεπτίνη μάς προστατεύει
Πώς όμως ο κ. Μαντζώρος και οι συνεργάτες του συνέδεσαν τη λεπτίνη με την υποθαλαμική αμηνόρροια; «Είναι γνωστό ότι οι οργανισμοί ανταποκρίνονται στις συνθήκες έλλειψης τροφικών πηγών κατευθύνοντας τα αποθέματα ενέργειας στην επιβίωσή τους.Με άλλα λόγια,σε συνθήκες λιμού ένας οργανισμός προσπαθεί να κάνει οικονομία δυνάμεων προκειμένου να εξασφαλίσει την επιβίωσή του και δεν ξοδεύει πολύτιμη ενέργεια στην απόκτηση απογόνων.Καθώς τα επίπεδα λεπτίνης στο αίμα αντικατοπτρίζουν, εκτός από τις οξείες αλλαγές στην πρόσληψη ενέργειας, και τα αποθηκευμένα με τη μορφή λίπους αποθέματα ενέργειας ενός οργανισμού, ήταν φυσικό να αναρωτηθούμε αν η λεπτίνη είχε έναν ρόλο να παίξει στους μηχανισμούς που αναπτύσσονται για να ενισχυθεί η επιβίωση έναντι της αναπαραγωγής.Οι πρώτες μελέτες σε πειραματόζωα επιβεβαίωσαν αυτή την υπόθεση και ανέδειξαν τον ρόλο της λεπτίνης:κατεδείχθη ότι τα μειωμένα επίπεδα λεπτίνης που οφείλονταν σε ασιτία έπαιζαν καθοριστικό ρόλο στη ρύθμιση της ορμονικής ανταπόκρισης των πειραματόζωων σε συνθήκες στέρησης τροφής» εξήγησε ο έλληνας ερευνητής.
Αφού διεπίστωσαν ότι η χορήγηση λεπτίνης σε πειραματόζωα αποκαθιστούσε τις ορμονικές δυσλειτουργίες που προέκυπταν από την ασιτία, ο κ. Μαντζώρος και οι συνεργάτες του συνέχισαν τις έρευνές τους σε ανθρώπους. Μελέτησαν τα επίπεδα λεπτίνης τόσο σε υγιείς άνδρες και γυναίκες που τρέφονταν κανονικά όσο και σε συνθήκες στέρησης τροφής και κατέδειξαν ότι η φυσιολογία της λεπτίνης είναι παρόμοια και στους ανθρώπους. Κατόπιν προχώρησαν στις πρώτες μελέτες φαρμακοκινητικής και φαρμακοδυναμικής στους ανθρώπους και περιέγραψαν για πρώτη φορά ποιες δόσεις λεπτίνης πρέπει να δίδονται και σε ποιες καταστάσεις. Είναι ενδιαφέρον ότι οι δόσεις αυτές πρέπει να είναι διαφορετικές σε αδύνατα και σε παχύσαρκα άτομα. Στη συνέχεια μελέτησαν άτομα με σαφή έλλειψη ενεργειακού ισοζυγίου, δηλαδή σκληρά προπονούμενες αθλήτριες και γυναίκες που υπέφεραν από νευρική ανορεξία στις οποίες τα αποθέματα λίπους είναι σχεδόν ανύπαρκτα και παρατηρείται υπολεπτιναιμία (πολύ χαμηλά επίπεδα λεπτίνης στο αίμα τους). Συχνά αυτές οι ομάδες γυναικών εμφανίζουν ενδοκρινικές διαταραχές, μεταξύ των οποίων στειρότητα και φυσικά οστεοπόρωση και συχνά κατάγματα. Ετσι, πραγματοποίησαv μια αρχική πιλοτική μελέτη χορήγησης λεπτίνης σε μια ομάδα αθλητριών, τα αποτελέσματα της οποίας δημοσιεύθηκαν στην επιθεώρηση «Νew Εngland Journal Οf Μedicine» το 2004. Τα ενθαρρυντικά αποτελέσματα αυτής της πρώτης μελέτης τους οδήγησαν στην πραγματοποίηση της διπλήςτυφλής μελέτης που μόλις δημοσιεύθηκε στο «ΡΝΑS».
Θεραπεία της αμηνόρροιας
Η μελέτη είχε στόχο να διερευνήσει αν η λεπτίνη μπορούσε να είναι αποτελεσματική θεραπεία για την υποθαλαμική αμηνόρροια, αν δηλαδή η χορήγησή της μπορούσε να άρει τα συμπτώματα της υποθαλαμικής αμηνόρροιας και να αποκαταστήσει τις παρατηρούμενες ορμονικές δυσλειτουργίες. Στην τελευταία μελέτη επελέγησαν να συμμετάσχουν 20 γυναίκες ηλικίας 18-35 ετών που είχαν αναπτύξει υποθαλαμική αμηνόρροια. Επρόκειτo για νέες γυναίκες, κυρίως φοιτήτριες και κατά πλειοψηφία ασχολούμενες με το τρέξιμο. Επεδείκνυαν προσοχή στη δίαιτά τους, ήταν λεπτές και φαίνονταν υγιείς. Ωστόσο εμφάνιζαν μη κανονικά επίπεδα ορμονών, δεν είχαν ωορρηξία και επίσης εμφάνιζαν χαμηλούς δείκτες οστικής πυκνότητας, δηλαδή οστεοπόρωση. Οι εθελόντριες χωρίστηκαν σε δύο ομάδες και για 36 εβδομάδες η πρώτη ομάδα ελάμβανε μια συνθετική μορφή λεπτίνης, τη μετρελεπτίνη, ενώ η δεύτερη μια μη δραστική ουσία. Η κλινική δοκιμή ήταν διπλά τυφλή: ούτε οι εθελόντριες ούτε οι ερευνητές γνώριζαν σε ποια ομάδα ανήκε κάθε ασθενής (η χορήγηση του φαρμάκου ή της μη δραστικής ουσίας γινόταν με τη βοήθεια ηλεκτρονικού υπολογιστή).
Σύμφωνα με το άρθρο του έλληνα καθηγητή και των συνεργατών του, η καθημερινή χορήγηση λεπτίνης άρχισε να έχει αποτέλεσμα πολύ σύντομα. Εναν μήνα μετά την έναρξη της κλινικής δοκιμής, επτά από τις 10 εθελόντριες που λάμβαναν τη θεραπεία υποκατάστασης της λεπτίνης άρχισαν να έχουν φυσιολογικά επίπεδα ορμονών, ενώ τέσσερις από αυτές τις επτά είχαν ωορρηξία. Επιπροσθέτως, υπήρξε και μία κύηση, αν και για πειραματικούς λόγους είχε ζητηθεί από τις εθελόντριες να μην επιχειρήσουν απόκτηση απογόνων όσο διαρκούσε η μελέτη.
Πλήρης ορμονική επαναφορά
Η αποκατάσταση της γονιμότητας των γυναικών δεν ήταν το μόνο αποτέλεσμα της χορήγησης λεπτίνης. Φαίνεται ότι ταυτόχρονα αποκαταστάθηκε συνολικά η δυσλειτουργία του ορμονικού άξονα υποθαλάμου- υπόφυσης- περιφερικών ενδοκρινών αδένων. Ετσι επέστρεψαν στα κανονικά επίπεδα άλλοι ορμονικοί δείκτες: παραδείγματος χάρη, αυξήθηκε η παραγωγή θυρεοειδικής ορμόνης (η οποία ήταν μειωμένη), μειώθηκε η παραγωγή αυξητικής ορμόνης και της ορμόνης του στρες κορτιζόλης (οι οποίες ήταν αυξημένες). Επιπρoσθέτως, αυξήθηκαν οι δείκτες οστεογένεσης. Οπως εξηγεί ο κ. Μαντζώρος, «η λεπτίνη έχει άμεσα αποτελέσματα στον μεταβολισμό των οστών.Εχει διαπιστωθεί ότι ενισχύει τον πολλαπλασιασμό των οστεοβλαστών και μειώνει την ταχύτητα γέννησης οστεοκλαστών. Με άλλα λόγια, επιδρά θετικά στο ισοζύγιο της οστικής πυκνότητας.Η ευεργετική δράση της λεπτίνης στην ενίσχυση της οστικής πυκνότητας έγινε φανερή για πρώτη φορά άμεσα στους ανθρώπους από τα δικά μας κλινικά αποτελέσματα».
Τι σημαίνουν όμως όλα αυτά για τις ασθενείς; «Συνολικά,μπορούμε να πούμε ότι τα αποτελέσματα της έρευνάς μας αποδεικνύουν πέρα από κάθε αμφιβολία ότι εν γένει οι καταστάσεις απίσχνασης, όπως η νευρογενής ανορεξία,η λιποατροφία κ.λπ., αποτελούν ένα καινούργιο σύνδρομο ορμονικής έλλειψης, αυτό της ορμόνης λεπτίνης. Οπως και σε άλλα σύνδρομα έλλειψης ορμονών,η θεραπεία υποκατάστασης με λεπτίνη θεραπεύει όλες τις ενδοκρινικές διαταραχές που σχετίζονται με το σύνδρομο αυτό.Η ανακάλυψή μας έχει σημασία όχι μόνο διότι για πρώτη φορά κατανοούμε τα αίτια αυτών των διαταραχών,αλλά και διότι μας προσφέρει και έναν απόλυτα φυσιολογικό τρόπο θεραπείας. Ελπίζουμε σε λίγα χρόνια η θεραπεία να εγκριθεί από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων και να είναι διαθέσιμη στα πάσχοντα άτομα».
http://www.tovima.gr/
