Η Γυναικεία ταυτότητα σήμερα
Συγγραφέας Σοφία Χατζηδημητρίου Γράφτηκε στις ,
Η γυναίκα σήμερα χαράσσει πορεία προς κατευθύνσεις που φορές φαντάζουν αδιέξοδες, παράτερες ή και ανεξήγητες. Είναι όμως τόσο πιο ανεξήγητες ή πιο αδιέξοδες από οποιαδήποτε άλλη χρονική περίοδο ή έχουμε απλά να κάνουμε με το ανικανοποίητο της ανθρώπινης φύσης μας και με διαχρονικά ψυχικά δυναμικά που όμως σήμερα εκφράζονται μέσω των καταστάσεων και παραστάσεων των καιρών μας;
Ίσως οι διαφορές που παρατηρούμε στη γυναίκα και το ρόλο της σήμερα, σε σχέση με τη γυναίκα των δυο τελευταίων γενεών, να έχουν να κάνουν περισσότερο με την προσαρμοστικότητα της γυναικείας φύσης στα σημερινά κοινωνικο-βιολογικά δεδομένα, παρά με τη γυναίκα αυτή καθ’αυτή. Ας στρέψουμε λοιπόν ένα πιο αναλυτικό βλέμμα σε καίρια ζητήματα που αφορούν βαθύτατα τη γυναίκα, είτε σαν σημεία τριβής και άγχους, είτε συναισθηματικής πληρότητας και προσωπικής εξέλιξης. Είναι σημαντικό να καταλάβουμε πως τα ζητήματα αυτά δεν έχουν έναν εν γένει θετικό ή αρνητικό χαρακτήρα, παρά είναι ο τρόπος που η γυναίκα ταυτίζεται με αυτά, τα χρησιμοποιεί, τα βιώνει ή τα αναπαράγει που καθορίζει τελικά την ποιότητά τους. Αυτό εξηγεί τόσο τη διαφορετικότητα όσο και τη μοναδικότητα της κάθε γυναίκας.
Μητρότητα
Η γυναίκα συνδέεται ερήμην της με την έννοια της μητρότητας. Είτε κάνει παιδιά είτε παραμείνει άτεκνη, η παρουσία δηλαδή ή η απουσία αυτού του ρόλου στη ζωή της, την προσδιορίζει και σε ένα βαθμό χαράσσει την πορεία της. Σε όλων το μυαλό η γυναίκα είναι μια τουλάχιστον εν δυνάμει μάνα. Αυτή η λειτουργία, σαν τσιπάκι προγραμματισμένο να πυροδοτήσει αλλαγές κάποια δεδομένη στιγμή, ενεργοποιεί από την αρχή της ζωής ενός κοριτσιού μια δυναμική. Ανάλογα με την ποιότητα ζωής μιας κοπέλας, τον τρόπο που έχει γαλουχηθεί από την οικογένειά της και τις παραστάσεις που έχει για τη μητρότητα και τη δημιουργία οικογένειας, θα τοποθετηθεί συνειδητά ή ασυνείδητα απέναντι στην προοπτική της τεκνοποίησης με συγκεκριμένους τρόπους. Μια γυναίκα, για παράδειγμα, μπορεί να αισθανθεί ότι θα καταξιωθεί σαν άτομο μόνο μέσα από τη μητρότητά της και σαν αποτέλεσμα μπορεί να επισπεύσει τη διαδικασία ενός γάμου κυρίως γι’αυτό το σκοπό. Ίσως, αν μάθει κιόλας ότι έχει κάποιο πρόβλημα υπογονιμότητας, να μην καταφέρει να αποταυτιστεί από το ρόλο της μάνας, ως τον μοναδικό ρόλο που την καταξιώνει, και να πέσει σε κατάθλιψη ή να μην μπορέσει να αντλήσει άλλες χαρές από τη ζωή και το γάμο της. Αν πάλι κάνει παιδιά, είναι πιθανό να στρέψει την προσοχή της σε αυτά σε βαθμό υπερβολικό ή και ασφυκτικό για τα παιδιά, παραμελώντας επίσης τον σύζυγο και τον εαυτό της. Βέβαια ενδέχεται μια γυναίκα να στραφεί με αποκλειστικότητα στα παιδιά της και στην περίπτωση που αισθανθεί σε προσωπικό αδιέξοδο μέσα στο γάμο της – να λειτουργήσουν δηλαδή τα παιδιά σαν τη μόνη πιθανή διέξοδο και πηγή νοήματος στη ζωή της μάνας.
Σενάρια υπάρχουν τόσα όσες υπάρχουν γυναίκες και βέβαια καμιά μας δεν είναι υπεράνω όλων αυτών των ψυχικών δυναμικών και οικογενειακών βιωμάτων. Σημασία έχει το πώς μια γυναίκα διαχειρίζεται τις ιδιαιτερότητές της και πώς μέσα από ένα δρόμο αυτογνωσίας θα μπορεί να βρίσκει καλύτερες ισορροπίες όταν αναπόφευκτα και ανθρώπινα θα συναντά προβλήματα. Με αυτό θέλω να πω ότι οι περισσότερες γυναίκες θα έρθουν αντιμέτωπες με δύσκολα συναισθήματα ή καταστάσεις όσον αφορά τη μητρότητά τους και αυτό είναι κάτι αναμενόμενο και φυσιολογικό. Καλό είναι όμως να μην παρασύρονται από αυτά σαν φύλλο στον άνεμο, αλλά μέσω μιας διαδικασίας προσωπικού διαλόγου, ίσως και με τη βοήθεια μιας ψυχοθεραπείας, να καταφέρνουν να αντλούν από τον εσωτερικό τους πλούτο και να αντιμετωπίζουν πιο ολοκληρωμένα τις προκλήσεις της μητρότητας.
Επαγγελματική Καταξίωση
Οι σημερινές βιoτικές και κοινωνικές ανάγκες θέλουν ως επί το πλείστον τη γυναίκα εργαζόμενη. Δεν είναι μόνο οι οικονομικές απαιτήσεις που στέλνουν μια γυναίκα στην επαγγελματική αρένα, αλλά και το ότι η προσωπική επιτυχία και χειραφέτηση είναι στις μέρες μας συνυφασμένες με την επαγγελματική σταδιοδρομία. Άλλες γυναίκες θα εργαστούν για να συμπληρώσουν το εισόδημα της οικογένειας, άλλες πάλι για να διατηρήσουν μια αίσθηση ανεξαρτησίας ασχέτως με τις οικονομικές δυνατότητες του συζύγου τους. Άλλες γυναίκες θα κυνηγήσουν μια καρίερα ως συνέχιση της ακαδημαϊκής τους πορείας και θα βρούν σε αυτήν νόημα και δημιουργική διέξοδο. Και κάποιες θα εργαστούν για να γεμίσουν τις ώρες τους παραγωγικά. Οι λόγοι και οι συνθήκες γύρω από αυτούς που οδηγούν τη γυναίκα στο δρόμο της επαγγελματικής καταξίωσης μαρτυρούν κάτι από τον κρυφό της ψυχισμό: Είναι η γυναίκα που εξετάζουμε ανασφαλής; Είναι εγκλωβισμένη σε μια κοινωνική επιταγή που επισφραγίζει το οικογενειακό της δόγμα; Ψάχνει μήπως απεγνωσμένα κάποιο άλλοθι για να καθυστερήσει τη δημιουργία οικογένειας; Μήπως πάλι είναι μια γυναίκα γεμάτη ενέργεια που λατρεύει να γεννά τις ιδέες που κυοφορεί και με αυτόν τον τρόπο να αισθάνεται μέρος του παραγωγικού συνόλου; Γίνεται συνοδηπόρος του συντρόφου της στη δημιουργία μιας καλής ζωής για την οικογένειά της;
Και πάλι, πρέπει να δώσουμε προσοχή στα κίνητρα και την προσωπική ιστορία, πάνω στα οποία στηρίζεται το ορατό αποτέλεσμα. Ακούω συχνά μαζικές κριτικές για τη γυναίκα του σήμερα και το ρόλο της. Φοβάμαι πως συχνά χάνουμε τον άνθρωπο σε τέτοιες περιγραφές και ξεχνάμε πως εμείς προσδιορίζουμε τους ρόλους μας και στη συνέχεια οι ρόλοι μας ασκούν με τη σειρά τους τη δική τους επιρροή: Δυο γυναίκες που καλύπτουν την ίδια θέση εργασίας δεν έχουν απαραίτητα τις ίδιες καταβολές – δεν μοιράζονται τα ίδια βιώματα.
Το σύγχρονο επίπεδο ζωής επιτάσσει τη γυναίκα να εργάζεται, ταυτόχρονα όμως τη διευκολύνει σ΄αυτόν της το ρόλο: Σχεδόν καμία δεν πλένει τα ρούχα της στη σκάφη! Το ερώτημα δεν είναι το αν εργάζεται η γυναίκα, παρά το ποια είναι αυτή η γυναίκα και η ιστορία της και πώς βρέθηκε να εργάζεται ή όχι. Τείνουμε επίσης κάποιες φορές να αντιμετωπίζουμε στερεοτυπικά τις γυναίκες που έχουν επιλέξει τα οικιακά ως απασχόληση. Προσωπικά έχω ακούσει κριτικές απαξίωσης ως προς αυτή την επιλογή. Όταν αυθαίρετα συνάγουμε συμπεράσματα εστιάζοντας μόνο σε ένα μέρος του συνόλου, παίρνουμε το ρίσκο να γενικεύσουμε βάση προκαταλήψεων. Τί ισορροπίες εξηπηρετεί σε ένα ζευγάρι μια δεδομένη στιγμή της ζωής τους το ότι η γυναίκα ασχολείται μόνο με τα οικιακά; Είναι το ζευγάρι ικανοποιημένο με αυτή την επιλογή; Μπορεί και ναι. Γιατί όχι άλλωστε; Κάποια επιλογή που είναι κατάλληλη για μια γυναίκα σε ένα συγκεκριμένο περιβάλλον μπορεί να είναι πλέον ακατάλληλη για την διπλανή της και ας ζούνε και οι δύο στην ίδια εποχή.
Ερωτισμός και Σεξουαλικότητα
Ο ερωτισμός, το σεξ, η γενετήσια ορμή, η αισθητική, και γενικότερα η αντίληψη και το βίωμα του γυναικείου ευατού ως αντικείμενο πόθου, αγάπης, και τόπου αναπαραγωγής καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τη γυναίκα από την αρχή της ζωής της. Το νέο κορίτσι θα αποζητήσει ενδόμυχα να γίνει η καλύτερη, ομορφότερη και πιο λατρεμένη αγαπημένη του μπαμπά και αν αυτή η διαδικασία λυθεί ικανοποιητικά με διατηρούμενες τις απαραίτητες ισορροπίες, η έφηβη στη συνέχεια θα στρέψει την προσοχή της σε κάποιον καταλληλότερο διάδοχο για να επενδύσει τη λίμπιντό της – τον σύντροφό της. Το κορμί της γυναίκας, πιο μυστήριο του ανδρικού στην αναπαραγωγική του δραστηριότητα, από μόνο του διαμορφώνει τον ψυχισμό της. Η γυναίκα είναι κατά κανόνα αυτή που δέχεται, που εμπεριέχει, που συγκρατεί, που υπομένει, μόνο και μόνο επειδή η λειτουργία της κύησης και του τοκετού λειτουργεί σαν υποβολέας αυτού του δυναμικού. Ερήμην της λοιπόν η γυναίκα είναι εν γένει φιλόξενη και περιποιείται την αισθητική της ώστε να είναι επιθυμητή. Πέραν από την συνειδητή ή ασυνείδητη προσπάθειά της να κατακτήσει έναν άντρα με τον οποίο θα τεκνοποιήσει, η γυναίκα θέλει να είναι αρεστή και για την χαρά του να είναι ποθητή. Το κορμί της λοιπόν, υπό ιδανικές συνθήκες, θα το φροντίσει, όχι μόνο για να το χρησιμοποιήσει ως το όχημα για την έλευση στον κόσμο μιας νέας ζωής, αλλά και γιατί μέσα από αυτό απολαμβάνει την ευχαρίστηση της συμμετοχής της στο ερωτικό παιχνίδι.
Δυστυχώς τα πράγματα δεν πάνε πάντα κατ’ ευχήν. Ένα νέο κορίτσι που κακοποιήθηκε, που δεν αγαπήθηκε, που την έκαναν να ντραπεί για το σώμα της και την εμφάνισή της ή αδιαφόρησαν γι’αυτήν σαν να ήταν φάντασμα, ή πάλι μια νέα κοπέλλα της οποίας η θηλυκότητα ξύπνησε αντιζηλία στην ανασφαλή μητέρα της, ή της οποίας οι επιθυμίες κατακεραυνώθηκαν ως απαράδεκτες και ανυπόφορες, δεν θα έχει υγιή σχέση με το σώμα της και τη σεξουαλικότητά της, ασχέτως εποχής. Υπάρχουν επίσης κοπέλες ιδιαίτερης ομορφιάς που το περιβάλλον τους, οικογενειακό ή άμεσα οικείο, τις αντιλήφθηκε μόνο μέσα από την εμφάνισή τους κι έτσι ο ψυχισμός τους παραμερίστηκε. Η σχέση της γυναίκας με το κορμί και την εμφάνισή της είναι δαιδαλώδης και πολύπλευρη. Σε αυτό επενδύονται πολλά συναισθήματα, προσδοκίες και εικόνες καταξίωσης και χειραφέτησης και μέσα από αυτό εκείνη συχνά (αυτο)τιμωρείται ή διώκεται. Δεν είναι τυχαίο που οι διαταραχές πρόσληψης τροφής όπως η νευρογενής ανορεξία και βουλιμία πλήττουν κυρίως τις γυναίκες. Δεν είναι επίσης καθόλου τυχαίο που οι αισθητικές επεμβάσεις είναι κατά κύριο λόγο γυναικείο αίτημα.
Δεν είναι πιστεύω τόσο η γυναικεία φύση που άλλαξε και κάνει τη γυναίκα επιρρεπή στην πλαστική χειρουργική, για παράδειγμα – είναι η επιστημονική εξέλιξη που έκανε δυνατές τέτοιες επεμβάσεις και είναι ακριβώς στην ευάλωτη και σύνθετη σχέση που έχει η γυναίκα με το σώμα της που στηρίχτηκαν αυτές οι εξελίξεις. Οι άντρες υπο-φέρουν τις δικές τους δυσκολίες που είναι απλά διαφορετικές και όχι μικρότερης σημασίας ή έντασης. Όπως και στα προαναφερόμενα ζητήματα, και εδώ οι στερεοτυπικές γενικεύσεις δεν μας βοηθούν να καταλάβουμε την γυναίκα και τον ψυχισμό της. Ο τρόπος που σχετίζεται κάποια γυναίκα με το σώμα της, που το χρησιμοποιεί, το προβάλλει, το βιώνει, το αφουγκράζεται ή αδιαφορεί γι’αυτό και το κακοποιεί με διάφορους τρόπους συνθέτει μια μοναδική εικόνα για τον ψυχισμό της.
Ταυτότητα και Ψυχοθεραπεία
Η ταυτότητα λοιπόν της γυναίκας σήμερα και διαχρονικά σχηματίζεται και τροποποιείται μέσα από τα εκάστοτε εξωτερικά δεδομένα που έρχονται να σμιλέψουν την ψυχική της προδιάθεση. Ως εκ τούτου, ενώ η ταυτότητα της γυναίκας μπορεί να περνά κάποιες φαινομενικά μαζικές αλλαγές, για να μην φαντάζουν αυτές ανεξήγητες, παράτερες και αδιέξοδες οφείλουμε να τις μελετάμε και σε σχέση με τη γυναίκα που έχουμε απέναντί μας – με το ψυχικό της υλικό που έρχεται να επιδράσει στα πράγματα όπως τα πράγματα επιδρούν σε αυτό. Είναι μέσα από αυτήν την αλληλεπίδραση που διαγράφεται πιο ξεκάθαρα ο ρόλος της γυναίκας και αρχίζει να αποκτά νόημα για τον παρατηρητή, που πολλές φορές μπορεί να είναι η ίδια η γυναίκα. Στην ψυχοθεραπεία έρχεται μια γυναίκα συχνά με το αίτημα να βρεί το χώρο που θα της επιτρέψει να παρατηρήσει και να καταλάβει τον εαυτό της. Να αποδεσμευτεί από στερεότυπες απαντήσεις και τις στερεότυπες λύσεις που σχεδόν πάντα τις συνοδεύουν. Για να βρούμε την ταυτότητά μας χρειάζεται πρώτα απ’όλα να αποταυτιστούμε κάνοντας ένα βήμα πιο κοντά στην κατανόηση της δικής μας μοναδικότητας.
