Μέτρηση Σωματικής Σύνθεσης και Ανθρωπομετρία
Συγγραφέας Κωνσταντίνος Ανδρέου Γράφτηκε στις ,
Βασικός σκοπός της ανθρωπομετρίας είναι ο υπολογισμός της σωματικής σύστασης και του σωματικού τύπου (σωματότυπου). Αρχικά, η σωματική σύσταση προσδιοριζόταν βάση μετρήσεων του βάρους και του ύψους μόνο, και τη μεταξύ τους συσχέτιση. Σήμερα, η τεχνολογία της πληροφορικής βοήθησε στην συμβολή περισσότερων παραμέτρων για μεγαλύτερη πληρότητα και εγκυρότητα των στοιχείων και των αξιολογήσεων.
Ο ανθρώπινος οργανισμός αποτελείται από την άλυπη μάζα, που περιλαμβάνει τους μυς, τα οστά και τα όργανα, και τον λιπώδη ιστό, ο οποίος αποτελείται από το αποθηκευμένο και το λειτουργικό/δομικό λίπος. Ο μέσος άνδρας, χωρίς ‘περιττό λίπος’, έχει περίπου 15% ολικό λίπος από το οποίο 12% είναι αποθηκευμένο και 3% δομικό, ενώ η μέση γυναίκα έχει 20-26%, ανάλογα με τον αριθμό παιδιών που έχει κάνει, εκ των οποίων περίπου 8-12% δομικό. Ο υπολογισμός της σωματικής σύστασης μπορεί να γίνει με άμεσο και έμμεσο τρόπο. Ο άμεσος τρόπος παρουσιάζει ιδιαιτερότητες και περιορισμούς που οδηγούν στην προσπάθεια για βελτίωση των έμμεσων τρόπων υπολογισμού. Οι πιο γνωστοί τρόποι υπολογισμού είναι η υδροστατική μέθοδος και η μέθοδος των δερματοπτυχώσεων. Η υδροστατική μέθοδος είναι η πλέον έγκυρη και αξιόπιστη μέθοδος, αλλά απαιτεί δαπανηρό εργαστηριακό εξοπλισμό και εξειδίκευση, ψηλή επιστημονική κατάρτιση, δεν ενδείκνυται σε άτομα με κάποια προβλήματα υγείας, παράγοντες που την καθιστά μη πρακτική. Το ζύγισμα κάτω από το νερό (υδροστατικό ζύγισμα) γίνεται με κύριο ζητούμενο την εύρεση της πυκνότητας του σώματος και με την αρχή του Αρχιμήδη και την αρχή της άνωσης στην υδροδυναμική, «ο όγκος του νερού που ξεχειλίζει από μια γεμάτη δεξαμενή με νερό, ισούται με τον όγκο του εμβαπτιζόμενου σώματος». Με μαθηματική επεξεργασία, μπορούμε να υπολογίσουμε το ποσοστό λίπους από την ολική πυκνότητα του σώματος.
Η μέθοδος των δερματοπτυχώσεων είναι πιο εύχρηστη και διαδεδομένη. Η μέθοδος αυτή χρειάζεται εξειδίκευση, αλλά όχι και τόσο δαπανηρό εξοπλισμό. Με την χρήση ενός παχύμετρου με ενδείξεις χιλιοστών, μετράμε τις ενδεικνυόμενες δερματικές πτυχώσεις συγκεκριμένων περιοχών του σώματος και με βάση ειδικούς πίνακες και καθολικώς αποδεκτές απλές μαθηματικές εξισώσεις, υπολογίζουμε το ποσοστό λίπους και τη σωματική σύσταση. Τα πλεονεκτήματα της μεθόδου των δερματοπτυχώσεων είναι το ελάχιστο κόστος, ευχρηστία, καμία αντένδειξη σε ασθενείς, μπορούμε να μετρήσουμε τοπικές συγκεντρώσεις λίπους και να συγκρίνουμε την πρόοδο από περίοδο σε περίοδο. Μερικά μειονεκτήματα που παρουσιάζει η μέθοδος των δερματοπτυχώσεων είναι η χαμηλή αξιοπιστία, μεγάλα ποσοστά λάθους, δεν μπορεί να εφαρμοστεί σε παχύσαρκα άτομα. Τα περισσότερα μειονεκτήματα μπορούν να εξαλειφθούν με την επιστημονική κατάρτιση του εξεταστή.
Ένας σχετικά νέος τρόπος λιπομέτρησης είναι αυτός με την βοήθεια ηλεκτρομαγνητικών μηχανημάτων, που βασίζεται στην ζύγιση του σώματος και στη μέτρηση της αγωγιμότητας. Ο άπαχος ιστός έχει μεγαλύτερη αγωγιμότητα στον ηλεκτρισμό από ότι το λίπος και για αυτό είναι δυνατό να εξαχθεί με ακρίβεια αρχικά το ποσοστό άπαχου ιστού και μετά του σωματικού λίπους. Αν και η μέθοδος αυτή διαρκεί μικρό χρονικό διάστημα, πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι οι συσκευές επηρεάζονται εύκολα από μαγνητικά πεδία, υγρασία, καιρικές συνθήκες και το στατικό ηλεκτρισμό. Επίσης, ο εξεταζόμενος πρέπει να αποφύγει την υπερβολική κατανάλωση υγρών και τροφής πριν την εξέταση, όπως επίσης και να απέχει από άσκηση.
Η σημασία της εύρεσης του ποσοστού σωματικού λίπους είναι γνωστή σε όσους γυμνάζονται και προσέχουν την διατροφή τους συστηματικά. Με την λιπομέτρηση, ένας ασκούμενος θα μπορούσε να διαπιστώσει την διαχρονική πρόοδο του σε σχέση με την ανάπτυξη μυϊκού ιστού και μείωσης λιπώδους ιστού. Ένας παχύσαρκος θα μπορούσε να βρει ακριβώς πόσα κιλά πρέπει να χάσει ή να διαπιστώσει αν τα κιλά που χάνει προέρχονται κυρίως από λίπος ή από υγρά και μυς. Οι αθλητές σωματικής διάπλασης μπορούν να καταγράφουν την πορεία τους καθώς πλησιάζει ένας σημαντικός αγώνας. Αθλητές διαφόρων αθλημάτων μπορούν να διαπιστώσουν την επίδραση ενός προγράμματος μυϊκής ενδυνάμωσης στην μυϊκή υπερτροφία. Τέλος, ένας γυμναστής μπορεί να αξιολογήσει τους αθλητές του για τις σωματοδομικές διαφορές που προκύπτουν από τα διάφορα προγράμματα προπόνησης.
Με την κατάλληλη προπόνηση και διατροφή είναι δυνατόν να μειωθεί το αποθηκευμένο λίπος και να αυξηθεί η ποσότητα της άλυπης μυϊκής μάζας.
