Η αυθεντικότητα του Ψυχοθεραπευτή
Συγγραφέας Δήμητρα Βαΐτσου Γράφτηκε στις ,
Ζωτικότητα, θάρρος, αυθεντικότητα, προσεγμένος λόγος, επαγρύπνηση, ανιδιοτέλεια, ικανότητα, ενσυναίσθηση, δημιουργικότητα…..είναι ορισμένα από τα στοιχεία που οφείλει να κατέχει ένα Θεραπευτής. Ίσως τα περισσότερα από αυτά δεν διδάσκονται ποτέ, ορισμένα είναι στοιχεία έμφυτα αρκεί κάποιος να τα ανακαλύψει ότι τα έχει και να τα αξιολογήσει. Συναισθηματική νοημοσύνη είναι ένα άλλο καίριο στοιχείο που χρειάζεται να κατέχει κάποιος έτσι ώστε να έρθει κοντά ένας θεραπευόμενος, να αντλήσει την εμπιστοσύνη που ο καθείς χρειάζεται για να αφεθεί, να καθοδηγηθεί και τέλος να βοηθηθεί.
Αυθεντικό κάνει έναν Ψυχοθεραπευτή όταν είναι πέρα για πέρα αληθινός πάνω απ’ όλα με τον εαυτό του και έπειτα με τον οποιονδήποτε άλλον που είναι απέναντι του και του απευθύνεται. Σ΄αυτή την περίπτωση υπάρχει όμως και ένας αντίλογος. Στην καθημερινότητα οι περισσότεροι από τους ανθρώπους πιστεύουν ότι είναι ειλικρινείς και αυθεντικοί και ότι –ακατέργαστα- εκφράζουν εκείνο που νιώθουν και αισθάνονται. Σ’ αυτό το σημείο είναι που κάποιος χρειάζεται να προσέχει περισσότερο, να φιλτράρει εκείνο που θέλει να πει έτσι ώστε να δώσει στο συνομιλητή του να καταλάβει τις προθέσεις του για εκείνο το οποίο λέει. Λέγοντας κάτι πρώτα απ’ όλα χρειάζεται να υπάρχει στόχος να μην προσβληθεί ο άλλος, επαναλαμβάνω όποιος και να είναι αυτός, η διαφορά του ότι «τα λέω όλα όπως τα νοιώθω» απ’ το «έχω μάθει να αφουγκράζομαι, να περιμένω και να σέβομαι τον συνομιλητή μου» βρίσκεται στο νόημα που κρύβει η κάθε λέξη ή έννοια.
Ένας Ψυχοθεραπευτής, ναι, μπορεί να παραπέσει ορισμένες φορές σε μη σωστές καθοδηγήσεις, να παρασυρθεί από τους περιορισμούς του, από τις φαντασιώσεις του, από τις δικές του αμφιβολίες για ένα συγκεκριμένο ζήτημα, μπορεί μάλιστα ορισμένες φορές να πειραματιστεί για κάτι ή σε κάτι όταν νιώσει ότι μία τέτοια μέθοδος ή καθοδήγηση θα είναι ωφέλιμη για τον θεραπευόμενο του. Θεραπευτής και θεραπευόμενος πολύ συχνά συμπορεύονται –μαζί- από όλα όσα ακούει από τον δεύτερο ένας θεραπευτής κλίνει προς μία κατεύθυνση που πιστεύει ότι θα είναι η πιο ωφέλιμη για τον θεραπευόμενο, άλλες πάλι φορές μοιράζεται μαζί του την σκέψη του για τον λόγο τον οποίο ακολούθησε την συγκεκριμένη τεχνική και διαδρομή. Είναι πολύ σημαντικό ο καθένας που επισκέπτεται έναν Ψυχολόγο, ένα Ψυχοθεραπευτή και αποφασίζει να κάνει συστηματική θεραπευτική δουλειά να ρωτάει και να γνωρίζει για ποιον λόγο ο θεραπευτής του χρησιμοποιεί την ανάλογη μέθοδο ή τεχνική την παρούσα στιγμή.
Όταν κάποιος άνθρωπος μας εμπιστεύεται βαθύτερα κομμάτια της ζωής του, της προσωπικότητας του, του βίου του, οφείλουμε όλοι με καθαρή και ανιδιοτελή σκέψη να αφουγκραστούμε ότι μας ζητείται, να εκτιμήσουμε την προσπάθεια αυτού του ανθρώπου να μετακινηθεί, ή και να αλλάξει τις οικοθεωρίες του που για ολόκληρα χρόνια πρέσβευε και τιμούσε -τηρούσε. Είναι αρκετά δύσκολο –και εδώ χρειάζεται πολύ δουλειά- ένας άνθρωπος να αλλάξει κάτι το οποίο του έχει προσφέρει ασφάλεια, εμπλοκή, ευχαρίστηση, ακόμα και δυσοίωνες καταστάσεις να ξεσκαρτάρει εάν αυτό τελικά θέλει να το αλλάξει ή να το τροποποιήσει για να συνεχίσει να ζει περισσότερο αυθεντικά και αυτόνομα. Συχνά θεωρούμε στην ενήλικη μας ζωή ότι κάποιες πεποιθήσεις δεν μετακινούνται ή ότι ακόμα δεν χρειάζεται να γίνει κάτι τέτοιο μιας και που θεωρούμε ότι εμείς οι ίδιοι έχουμε επιλέξει τον τρόπο για τον οποίο ζούμε και ότι είμαστε υπεύθυνοι μόνο εμείς γ’ αυτό. Ισχύει, αλλά εν μέρει, εμπειρικά θα αναφέρω ότι όταν κάποιος βρίσκεται σε μία διεργασία θεραπευτική ανακαλύπτει πράγματα και καταστάσεις που ενώ υπήρχαν αρχίζουν και παίρνουν μία άλλη τροπή και αλλάζει το νόημα τους, η συγκεκριμένη πεποίθηση μπορεί μέχρι εκείνη την στιγμή να εξυπηρετούσε κάποιους άλλους (κυρίως την οικογένεια) ως προς την ύπαρξη της και μετά κάποιος να συνειδητοποιεί ότι όλο αυτό που έκανε δεν ήταν συνειδητοποιημένα δική του βούληση αλλά παρακινούνταν. Στην καθημερινότητα μας, είναι αρκετά δύσκολο να το δούμε αυτό σε εφαρμογή, αν αναρωτηθούμε όμως για τα σωματοποιημένα συμπτώματα, έντονη μελαγχολία, μεταπτώσεις στην διάθεση από που προέρχονται τότε ίσως κινητοποιηθούμε και αρχίσουμε να δίνουμε οι ίδιοι την απάντηση στον εαυτό μας.
Μία μικρή, απλή -ίσως ασήμαντη για κάποιους- λεξούλα και έννοια έρχεται να προστεθεί στην καθημερινότητα των θεραπευτών και οι ίδιοι να προσπαθήσουν την έννοια του μαγικού ΚΑΙ να την εντρυφήσουν με όμορφο τρόπο στην ζωή μας. Οι περισσότεροι από εμάς έχουν μάθει στο να μοιράζονται ανάμεσα στις επιλογές του, ή το ένα ή το άλλο, όχι δεν είναι καθόλου ματαιόδοξο κάποιος να θέλει και από το ένα και από το άλλο. Να θέλει η ζωή του να περικλείεται από πλούτο καταστάσεων, συναισθημάτων, γεγονότων, επιλογών. Δεν υπάρχει στην ζωή του ανθρώπου μία επιλογή, μία κατεύθυνση, μία ευκαιρία, μία καθοδήγηση αλλά πολλές και ποικίλες. Σύμφωνα με το ΓΣΑ μας (Γνωστικό Σύστημα Αυτοαναφοράς) η πυραμίδα της ζωής μας αποτελείται ιεραρχικά από τους κώδικες συμπεριφοράς μας, τους ρόλους, τις αξίες μας και τέλος τους σκοπούς μας. Μ’ αυτή την σειρά γνωστοποιούμαι ποιοι είμαστε και τι θέλουμε να ακολουθούμε, είναι οι πεποιθήσεις μας μέσα στις οποίες προσθετοαφαιρούμε ότι μας χαροποιεί μας γεμίζει , μας πληροί.
ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΣΧΕΣΗ – ΣΥΜΜΑΧΙΑ
Η θεραπευτική σχέση μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου, είναι αρκετά σημαντική έως και ιερή. Οι περισσότερες σύγχρονες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις αναγνωρίζουν την σημαντικότητα αυτή για την ομαλή πρόοδο της ψυχοθεραπείας του ενδιαφερόμενου. Ένας Ψυχοθεραπευτής είναι για τον θερ/ενο ο άνθρωπος που τον κατανοεί, χωρίς να τον επικρίνει, που θέτει υγιή όρια, που παρακολουθεί και συντονίζεται με τις σκέψεις και τα συναισθήματα του, τον αποδέχεται όπως είναι. Η έννοια της συμμαχίας αναφέρεται στην ανάγκη ύπαρξης μίας καλής σχέσης συνεργασίας ανάμεσα στον θερ/ενο και τον θεραπευτή του και εκτός από την έννοια του δεσμού ή της σχέσης περιλαμβάνει την συμφωνία στα έργα, στους στόχους της θεραπευτικής διαδικασίας. (Στάλικας Α.) Μέσα από την θεραπευτική σχέση ο θεραπευτής στοχεύει στο να «βοηθήσει» τον θερ/ενο να αποκτήσει μία πιο ρεαλιστική αντίληψη για τον εαυτό του και τους γύρω του. Η δημιουργία μίας καλής θεραπευτικής σχέσης δεν είναι πάντα μία εύκολη διαδικασία Σύμφωνα με τον Rogers (1957) για να είναι περισσότερο αποδοτική η θεραπευτική σχέση χρειάζεται να πληρούνται τα εξής:
• Δύο άνθρωποι βρίσκονται σε μία «ψυχολογική επαφή»
• Ο θερ/ενος νιώθει άτρωτος και ανήσυχος.
• Ο θεραπευτής είναι αυθεντικός.
• Ο θεραπευτής νιώθει απεριόριστο σεβασμό για τον θερ/ενο.
• Επιπλέον βιώνει ενσυναίσθηση από όλα όσα εξιστορεί ο θερ/ενος για τον τρόπο που βιώνει τις καταστάσεις του.
Τα παραπάνω συνιστούν μία πελατοκεντρική σχέση της αυθεντικότητας του θεραπευτή και του απεριόριστου σεβασμού προς τον ενδιαφερόμενο. Πολύ σημαντικές έννοιες σε σχέση με την θεραπευτική σχέση είναι η θετική αλληλεπίδραση, η εμπιστοσύνη, η «σύνδεση», η ζεστασιά, η στήριξη, η αποδοχή, η συνεργασία, η αμοιβαιότητα, η δέσμευση, η ενστάλαξη ελπίδας και η δυνατότητα του θερ/ενου να αδράξει την ευκαιρία να απελευθερωθεί συναισθηματικά.
ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΜΙΑΣ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΣ ΣΧΕΣΗΣ
1. Ανισότητα (η σχέση ανάμεσα στον ψυχοθεραπευτή και τον θερ/ενο είναι άνιση. Κέντρο βάρους είναι ο θερ/ενος και η προσοχή εστιάζεται αποκλειστικά σ’ εκείνον και την ιστορία του).
2. Αποδοχή άνευ όρων (ο θεραπευτής έχει εκπαιδευτεί κατάλληλα ώστε να διαχωρίζει την πράξη από το άτομο και να αποδέχεται όλα όσα του εκμυστηρεύεται ο ενδιαφερόμενος, χωρίς επικρίσεις, μομφές, ή αξιολογήσεις).
3. Ελευθερία λόγου.
4. Συγκεκριμένοι και σταθεροί κανόνες.
5. Απόρρητο.
6. Ενσυναίσθηση.
Θα αναφερθούν κάποιες βασικές τεχνικές που χρησιμοποιούνται σε μία συμβουλευτική και θεραπευτική διαδικασία μεταξύ θεραπευτή /σύμβουλου και του θερ/ενου / συμβουλευόμενου.
Συνέντευξη, Υποβολή ερωτήσεων (αντί το γιατί ρωτάμε με το πως), Παρατήρηση κίνησης, Ακρόαση και λεκτική συμπεριφορά, Διατύπωση απαντήσεων, Χειρονομίες, Αποσαφήνιση (συναισθημάτων και πως συνδέονται με το θέμα), Σημασιολογικές αναλύσεις (περιπτώσεις ανθρώπων που δεν έχουν την ευκαιρία να επικοινωνήσουν – παράφραση), Ερμηνεία, Αναγνώριση συναισθημάτων, Σιωπή, Αποδοχή, Επιβεβαίωση – Καθησύχαση, Ενθάρρυνση –στήριξη, Παροχή συμβουλών, Σωματική αυτοσυναίσθηση (αυτογνωσία), Κατεύθυνση (καθοδήγηση συμβουλευόμενου), Διατήρηση έντασης, Διπολική έκφραση (δύο αντίθετα συναισθήματα role-playing), Πρόκληση, Διδασκαλία, Δόμηση (οριοθέτησης), Χρήση προσωπικών αισθημάτων, Ανακεφαλαίωση, Τεχνική της «μετασυνεδρίας» (τι γίνεται μετά από κάποια συνεδρία), Κατ’ οίκον εργασίες, Παρακολούθηση, Παραπομπή.
Ένας ψυχολόγος πρέπει να χρησιμοποιεί μόνο τη θεραπεία για την οποία έχει εκπαιδευτεί. Οι ψυχολόγοι είναι, επίσης, υπεύθυνοι για τη χρήση των καταλληλότερων μεθόδων για το πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο θεραπευόμενος.
Η εκπαίδευση στην ψυχοθεραπεία μπορεί να ακολουθήσει κάποια από τις σχολές:
• Γνωστική θεραπεία
• Ψυχοδυναμική θεραπεία
• Συστημική θεραπεία
• Υπαρξιστική – ανθρωπιστική (Gestalt και θεραπείες σωματικής προέλευσης)
Η εκπαίδευση στην ψυχοθεραπεία προσφέρει, επίσης, στον ψυχολόγο βαθιά γνώση σχετικά με
• Ψυχικές διαταραχές
• Προσωπικότητα
• Ψυχολογική διαγνωστική και αξιολόγηση
• Ηθική
• Νομοθεσία
• Πολλές άλλες σχετικές ειδικότητες
Ο Carl Rogers λέει για τον θεραπευτή : «Να είσαι αυτό που είσαι στην πραγματικότητα» . Αυτή η ενότητα, η συνέπεια και η συμβατότητα του εξωτερικού με τον εσωτερικό εαυτό, αποτελεί προυπόθεση και ουσιώδη βάση της βέλτιστης επικοινωνίας, συνδέοντας την εμπειρία με την συνειδητότητα και την συνειδητότητα με την επικοινωνία. Γενικότερα η θεραπευτική σχέση βοηθάει χάρη στην θετική στάση, συνεργασία, μη ερμηνευτική και μη κατευθυντική προσέγγιση που καθιστά ικανά τα άτομα να νιώσουν ελεύθερα και να εργαστούν πάνω στα θέματα που τα απασχολούν στο παρόν. Είναι χαρακτηριστική η τάση του ανθρώπου να μπορεί, λεει ο Rogers, να γίνει «ο αρχιτέκτονας του εαυτού του» να αποκαταστήσει την πίστη του στη μοναδικότητα και ιδιαιτερότητα του, και να ζήσει με υπευθυνότητα τη ζωή του (Μαργαρίτη Τζ.). H αληθινή ψυχοθεραπεία αρχίζει στο σημείο που ο θερ/ενος προχωράει πέρα απο τη διανόηση και παραμένει σε μια άμεση, παρούσα βιωματική διαδικασία των προβλημάτων του. Κυρίαρχο ρόλο παίζει το σώμα, που έχει καταγράψει εμπειρία, συναίσθημα και σκέψη, και είναι η απελευθέρωσή του που θα φέρει την ισορροπία στο άτομο ως όλον.
«Η Ψυχοθεραπεία είναι μία διαδικασία που στοχεύει στην αύξηση και όχι στην ελάττωση της ελευθερίας του ατόμου» Castelnuovo – Tedesco, 1989
