Όντας και αυτοί άνθρωποι, τα άτομα με νοητική υστέρηση έχουν το δικαίωμα στην συναισθηματική ικανοποίηση που προσφέρει ο έρωτας και στην κοινωνικά αποδεκτή σεξουαλική έκφραση. Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση ανάλογης του αναπτυξιακού επιπέδου και των νοητικών ικανοτήτων των συγκεκριμένων ατόμων είναι ουσιαστική καθώς προσθέτει στην ζωή τους ποιότητα με το να υιοθετούν έναν υγιή σεξουαλικό τρόπο, αλλά και ταυτόχρονα αποφεύγοντας το ρίσκο για σεξουαλική κακοποίηση, μετάδοση αφροδίσιων νοσημάτων, ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη και άλλων προβλημάτων.

Ακόμη και σήμερα κυκλοφορούν ευρύτατα διάφοροι μύθοι για τα άτομα με σύνδρομο down όπως ότι είναι εντελώς αθώα (και δεν θα σκέφτονταν ποτέ το σεξ), παραμένουν παντοτινά παιδιά (και άρα δεν έχουν σεξουαλικές επιθυμίες) ή, από την άλλη, ότι έχουν ιδιαιτέρως αυξημένες σεξουαλικές ορμές και δεν μπορούν να ελέγξουν τους εαυτούς τους. Οι συγκεκριμένοι μύθοι δημιουργήθηκαν από ανθρώπους που δεν έχουν επαφή με τη νοητική αναπηρία και μπορεί να εξυπηρετούν συγκεκριμένους σκοπούς. Για παράδειγμα, ο τελευταίος μύθος είναι πιθανό να δημιουργήθηκε σε μια εποχή όπου τα άτομα με αναπηρία έμεναν σε ιδρύματα αρρένων και θηλέων αντίστοιχα και δεν είχαν καθόλου ερεθίσματα αυτού του είδους. Έτσι, μπορεί να δημιουργήθηκε για να νομιμοποιήσει την σεξουαλική κακοποίηση από το προσωπικό και/ή την στείρωση ως μέσα κοινωνικού ελέγχου. Ένας άλλος χαρακτηριστικός μύθος είναι αυτός της γονιμότητας. Συγκεκριμένα, πιστεύεται ότι οι άντρες με νοητική υστέρηση δεν είναι γόνιμοι και ότι οι αντίστοιχες γυναίκες έχουν αυξημένα ποσοστά να αποκτήσουν παιδιά με γενετικές ανωμαλίες. Μπορεί αυτές οι αντιλήψεις να είναι αληθείς, ωστόσο η έρευνα στο χώρο είναι ακόμη περιορισμένη και βασίζεται στις εποχές όπου τα άτομα με νοητική υστέρηση ζούσαν σε ιδρύματα, κάτω από άθλιες συνθήκες. Υπάρχουν εντούτοις αναφορές αντρών με σύνδρομο down που υπήρξαν πατέρες (αν και τα ερευνητικά δεδομένα δείχνουν χαμηλά ποσοστά γονιμότητας) και ακόμη περισσότερες αναφορές γυναικών που απέκτησαν “φυσιολογικά” παιδιά. Αντίθετα, λοιπόν, με όλους τους παραπάνω μύθους η πραγματικότητα δείχνει ότι τα άτομα με νοητική αναπηρία περνούν από το εφηβικό στάδιο ανάπτυξης (με ότι αυτό συνεπάγεται) και βιώνουν όλα τα συναισθήματα και επιθυμίες για οικειότητα και σεξουαλική επαφή.

Με τον ίδιο τρόπο όπως τα παιδιά τυπικής ανάπτυξης. Ωστόσο η ανάπτυξη της σεξουαλικής αφύπνισης εξαρτάται από διάφορους παράγοντες όπως το είδος και το βαθμός της νοητικής αναπηρίας, οι ατομικές ικανότητες για μάθηση, οι συνήθειες της οικογένειας και της κοινότητας κ.τ.λ. Η εμμηνόρροια των κοριτσιών με σύνδρομο down δεν διαφέρει από αυτήν των κοριτσιών τυπικής ανάπτυξης. Η αύξηση τις τριχοφυΐας και η αλλαγή της φωνής γίνεται με τον ίδιο τρόπο στα αγόρια με σύνδρομο down όπως και στα αγόρια τυπικής ανάπτυξης. Η σεξουαλικότητα είναι κοινή και στις δύο περιπτώσεις, απλά στην περίπτωση της αναπηρίας θα υπάρξει κάποια καθυστέρηση χρονικά.

Έρευνες έχουν δείξει ότι οι γυναίκες με σύνδρομο down χρησιμοποιούν ελάχιστα τις γυναικολογικές υπηρεσίες σε σχέση με τις γυναίκες του γενικού πληθυσμού. Για να αντιμετωπιστεί αυτό το πρόβλημα έχουν δημιουργηθεί στο εξωτερικό ειδικές κλινικές για ενήλικες με σύνδρομο down, όπου οι γυναίκες μπορούν να μάθουν πως να εξετάζουν από μόνες τους τα στήθη τους για πιθανή ύπαρξη καρκίνου, καθώς και για την αναγκαιότητα των συχνών γυναικολογικών εξετάσεων. Ανάλογη εκπαίδευση φυσικά δίνεται και στους άντρες με νοητική υστέρηση. Στην Ελλάδα τι συμβαίνει;

Το φλερτ είναι ένα φυσιολογικό κομμάτι της εφηβικής κοινωνικής ανάπτυξης. Δεδομένου, επομένως, ότι τα άτομα με νοητική υστέρηση περνούν το στάδιο της εφηβικής ανάπτυξης, βιώνουν και αυτά την ανάγκη για φλερτ. Οι κοινωνικές δεξιότητες που είναι απαραίτητες για το φλερτ μπορούν να μαθευτούν ως μέρος της εκμάθησης των βασικών κοινωνικών δεξιοτήτων.

Ο γάμος ατόμων με νοητική αναπηρία στο εξωτερικό είναι μία πραγματικότητα. Έρευνες έχουν δείξει ότι η πλειοψηφία των γάμων γίνονται από άτομα με μέτρια νοητική υστέρηση. Οι πιο προβληματικοί γάμοι υπάρχουν σε ζευγάρια όπου και οι δύο έχουν νοητική υστέρηση. Αντίθετα, τα άτομα με νοητική αναπηρία που παντρεύονται άτομα χωρίς αναπηρία ζουν σε περιβάλλοντα συνεχούς υποστήριξης και σε ορισμένες περιπτώσεις ελέγχονται από τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας. Στην χώρα μας όπου το σεξ είναι θέμα ταμπού, ο γάμος φαντάζει σενάριο επιστημονικής φαντασίας.

Ο αντίλογος πολλών γονέων έχει τον τίτλο “σεξουαλική κακοποίηση”. Πράγματι, το ρίσκο σεξουαλικής κακοποίησης σύμφωνα με έρευνες είναι 4 φορές μεγαλύτερο στα άτομα με αναπηρία και ακόμη μεγαλύτερο στα άτομα με νοητική υστέρηση. Οι λόγοι σύμφωνα με τους οποίους τα άτομα με νοητική αναπηρία είναι πιο επιρρεπή στην σεξουαλική κακοποίηση είναι πολλοί και περιλαμβάνουν την απομόνωση, την έλλειψη κοινωνικών δεξιοτήτων, τις μικρές ομάδες συνομηλίκων και τις περιορισμένες υπηρεσίες υποστήριξης. Η μοναξιά και η ματαίωση μπορεί να οδηγήσει το άτομο στην αποδοχή οποιασδήποτε μορφής προσοχής, είτε είναι θετική είτε αρνητική. Για άλλη μια φορά πρέπει να καταστεί σαφές ότι είναι σημαντική η σεξουαλική εκπαίδευση από πολύ νωρίς και μάλιστα με τρόπο ανάλογο των νοητικών ικανοτήτων και του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο ζει το άτομο. Στα άτομα με βαριά νοητική υστέρηση μάθετε να λένε “όχι” σε ένα μη επιθυμητό άγγιγμα. Στα άτομα με μέτρια νοητική υστέρηση εφαρμόστε το παιχνίδι του κύκλου εγγύτητας. Ζωγραφίστε στο πάτωμα ομόκεντρους κύκλους οι οποίοι θα αναπαριστούν τις διαπροσωπικές σχέσεις και την φυσική εγγύτητα. Έτσι, θα μπορέσουν να μάθουν τις κατάλληλες συμπεριφορές για κάθε κύκλο οικειότητας και εφιστάτε η προσοχή σε ορισμένους φίλους που θέλουν να έρθουν πιο κοντά από όσο πρέπει. Ένα άλλο σημείο για το οποίο οι γονείς διαφωνούν ως προς την σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των παιδιών τους είναι οι αυξημένες πιθανότητες μετάδοσης σεξουαλικών νοσημάτων. Έρευνες δείχνουν ότι η πιθανότητα εμφάνισης του ιού HIV σε άτομα με νοητική υστέρηση είναι το ίδιο αυξημένη, όσα στα “φυσιολογικά” άτομα. Για να μειωθούν, επομένως, οι πιθανότητες η λύση δεν είναι να εμποδίσουμε τα άτομα από το να συνευρεθούν σεξουαλικά. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι η διαπαιδαγώγηση σχετικά με τις διαθέσιμες αντισυλληπτικές μεθόδους όπως είναι το προφυλακτικό αποτελεί την καλύτερη λύση. Οι γονείς μπορεί να νιώθουν άβολα με το να συζητάνε τέτοια θέματα με τα παιδιά τους. Για αυτό είναι αναγκαίο οι επαγγελματίες υγείας να προσφέρουν τις απαραίτητες πληροφορίες, χωρίς να κρίνουν στους γονείς προκειμένου να τους βοηθήσουν σε αυτό το τόσο σημαντικό τους έργο.

Εν κατακλείδι, τα άτομα με νοητική υστέρηση είναι και αυτά άνθρωποι με επιθυμίες και ανάγκες, όπως είναι αυτή του σεξ. Φροντίστε να τα εκπαιδεύσετε κατάλληλα όπως θα κάνατε με κάθε άλλο παιδί, έχοντας πάντα υπόψη σας ότι κάποια στιγμή παύουν να είναι παιδιά…