Η επίπτωση της φθοράς των δοντιών (τερηδόνα) στα παιδιά και τους εφήβους στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες μειώθηκε σταθερά κατά τη διάρκεια των προηγούμενων τριών δεκαετιών, παρά το γεγονός ότι η μέση πρόσληψη σακχάρων έχει παραμείνει αρκετά σταθερή. Συνεπώς, ποιοι παράγοντες είναι υπεύθυνοι για αυτή τη θετική τάση; Φαίνεται ότι οφείλεται στην καλύτερη στοματική υγιεινή (περισσότερο βούρτσισμα δοντιών και χρήση  οδοντικού νήματος) και στο φθόριο.

Φθορά των δοντιών

Η φθορά των δοντιών εμφανίζεται όταν συνυπάρχουν διάφοροι παράγοντες. Αρχικά, πρέπει να υπάρξει ένα δόντι που είναι ευαίσθητο στη φθορά. Κατά δεύτερον, πρέπει να υπάρξει οδοντική πλάκα δηλ. βακτήρια που ζυμώνουν τους υδατάνθρακες για να παράγουν οξέα, τα οποία διαβρώνουν στη συνέχεια το σμάλτο των δοντιών και, τέλος, πρέπει να υπάρξουν υδατάνθρακες για να ζυμωθούν από τα βακτήρια. Επιπλέον, πρέπει να υπάρξει αρκετός χρόνος για την απομεταλλοποίηση (διάλυση του σμάλτου των δοντιών) και ανεπαρκής χρόνος για να αποκατασταθεί η ζημιά από το φυσικό αμυντικό μηχανισμό του σώματος που «επαναμεταλλοποιεί» το δόντι.

Καθένας από αυτούς τους παράγοντες επηρεάζεται στη συνέχεια από άλλους παράγοντες. Παραδείγματος χάριν, η παρουσία φθορίου βοηθά την επαναμεταλλοποίηση και αλλάζει τη δομή των δοντιών. Το αποτέλεσμα είναι ότι η επιφάνεια των δοντιών είναι λιγότερο ευαίσθητη στη φθορά. Η συχνότητα της πρόσληψης τροφής είναι επίσης σημαντική, επειδή όσο συχνότερα τρώμε τόσο συχνότερα τα βακτήρια έχουν την ευκαιρία να ζυμώσουν τους υδατάνθρακες. Το σάλιο παίζει επίσης έναν ρόλο, εξουδετερώνοντας τα οξέα, παρέχοντας ανόργανα στοιχεία για την επαναμεταλλοποίηση και βοηθώντας στο να καθαριστεί γρηγορότερα το στόμα από την τροφή.

Διαιτητικοί παράγοντες

Η επίδραση της διατροφής στην ανάπτυξη της οδοντικής τερηδόνας δεν είναι τόσο ευδιάκριτη όσο πολλοί άνθρωποι θεωρούν. Παρότι έχει καταδειχθεί σαφώς μια σχέση μεταξύ της πρόσληψης υδατανθράκων και της φθοράς δοντιών, η άμεση σύνδεση μεταξύ της πρόσληψης ζάχαρης και της οδοντικής φθοράς είναι πλέον αδύνατη στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Πολλοί άνθρωποι καταναλώνουν, παραδείγματος χάριν, σχετικά μεγάλα ποσά σακχάρων τακτικά και όμως έχουν μικρή φθορά στα δόντια.

Μια ολλανδική μελέτη διαπίστωσε ότι το χρονικό διάστημα κατά το οποίο τα τρόφιμα διατηρούνται μέσα στο στόμα είναι σημαντικότερο για τη φθορά των δοντιών από την περιεκτικότητα των τροφίμων σε ζάχαρη. Οι ερευνητές σύγκριναν διαλύματα ζάχαρης με γεύματα και πρόχειρα φαγητά και διαπίστωσαν ότι τα υδατανθρακούχα τρόφιμα που έτειναν να προσκολλώνται στα δόντια ήταν πιθανότερο να προκαλέσουν φθορά σε σχέση με τα διαλύματα ζάχαρης. Αυτά τα τρόφιμα δεν είναι απαραιτήτως εκείνα που θεωρούμε «κολλώδη»- παραδείγματος χάριν, τα ζαχαρωτά λιώνουν και καθαρίζονται από το στόμα γρήγορα συγκριτικά με μερικά αμυλούχα τρόφιμα.

Έχει αλλάξει, επίσης, το γεγονός ότι δίναμε έμφαση στη ζάχαρη και τα σακχαρούχα τρόφιμα ως τους κύριους υπαίτιους για τη φθορά των δοντιών. Είναι πλέον γνωστό ότι πολλά άλλα υδατανθρακούχα τρόφιμα, που θεωρούνταν παραδοσιακά «φιλικά προς τα δόντια», όπως το ψωμί, μπορεί να συμβάλλουν στη φθορά των δοντιών. Παραδείγματος χάριν, τα αμυλούχα τρόφιμα (όπως το ψωμί) προκαλούν την παραγωγή οξέος από τα βακτήρια της πλάκας και όλα τα φρούτα έχουν τη δυνατότητα να προκαλέσουν οδοντική φθορά. Ακόμα και έτσι όμως, πρέπει να συνεχίσουμε να τρώμε αυτά τα τρόφιμα για την ευχαρίστησή μας και για τα οφέλη που προσφέρουν στην υγεία.

Οι επιστήμονες θεωρούν τώρα ότι ο ρόλος της δίαιτας στην οδοντική τερηδόνα συσχετίζεται λιγότερο με την ίδια τη δίαιτα και περισσότερο με τις συμπεριφορές του καθενός. Η καλή στοματική υγιεινή και το φθόριο, ιδιαίτερα όταν τοποθετείται στα δόντια από φθοριούχες οδοντόκρεμες, μειώνουν τη σημασία της δίαιτας στη φθορά των δοντιών. Εντούτοις, σε χώρες όπου οι φθοριούχες οδοντόκρεμες δεν είναι ευρέως διαθέσιμες, η συχνή πρόσληψη υδατανθρακούχων τροφίμων είναι ακόμα ένας σημαντικός παράγοντας στην οδοντική φθορά.

Η σημαντικότερη πηγή διαιτητικού φθορίου είναι το πόσιμο νερό με περιεκτικότητα σε φθόριο μεταξύ 0.05-14 ppm. To φθόριο είναι πανταχού παρόν στα τρόφιμα: οι πλουσιότερες πηγές είναι το τσάι και τα θαλασσινά ψάρια που καταναλώνονται με τα κόκκαλά τους (π.χ. αντσούγιες, σαρδέλες).

Αποτρέποντας τη φθορά των δοντιών

Η καλή στοματική υγιεινή και η χρήση του φθορίου θεωρούνται πλέον ότι είναι οι κύριοι παράγοντες στην παρεμπόδιση της φθοράς των δοντιών. Οι ακόλουθες συμβουλές θα σας βοηθήσουν να κρατήσετε τα δόντια σας χωρίς τερηδόνα.

Αρχίστε να προσέχετε τα δόντια σας νωρίς – αρχίστε να πλένετε τα δόντια μόλις εμφανιστούν τα πρώτα δόντια ως μωρό. Μη συνηθίσετε το μωρό να κοιμάται πίνοντας ένα μπουκάλι γάλα, έτοιμο παρασκεύασμα, χυμό ή γλυκό αφέψημα. Τα σάκχαρα παραμένουν στα δόντια για μεγάλες χρονικές περιόδους και μπορούν να οδηγήσουν στην αποκαλούμενη «φθορά δοντιών λόγω του μπιμπερό».

• Πλύνετε τα δόντια με οδοντόπαστα φθορίου δύο φορές την ημέρα και καθαρίστε γύρω από τα δόντια με οδοντικό νήμα ή οδοντογλυφίδες μία φορά την ημέρα. Μην τρώτε μετά από το πλύσιμο των δοντιών πριν πάτε για ύπνο, καθώς η ροή σάλιου μειώνεται καθώς κοιμόμαστε.
• Οι τσίχλες χωρίς ζάχαρη έχουν αποδειχθεί ότι είναι «φιλικές προς τα δόντια», επειδή βοηθούν να αυξηθεί η ροή σάλιου και καθαρίζουν τα υπολείμματα τροφών από το στόμα.
• Έχει σημασία το πόσο συχνά τρώτε και πίνετε. Δώστε χρόνο μεταξύ των γευμάτων στο σάλιο να εξουδετερώσει τα οξέα. Μην τρώτε ή πίνετε όλη την ώρα.
• Οι συμβουλές για τη διατροφή πρέπει να βασίζονται σε ορθές διαιτητικές πρακτικές σύμφωνες με τις συμβουλές για τη γενική υγιεινή διατροφή.

ΠΟΙΟΙ ΤΥΠΟΙ ΥΔΑΤΑΝΘΡΑΚΩΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΟΔΗΓΗΣΟΥΝ ΣΤΗ ΦΘΟΡΑ ΤΩΝ ΔΟΝΤΙΩΝ;

Η αντιπαράθεση για τα «εξωγενή» και «εγγενή» σάκχαρα

Πολλοί άνθρωποι μπερδεύονται με το ποιοι τύποι υδατανθράκων μπορούν να ζυμωθούν από τα βακτήρια και να προκαλέσουν φθορά των δοντιών. Μερικοί επιστήμονες έχουν περιπλέξει περαιτέρω την κατάσταση, διαχωρίζοντας τα σάκχαρα σε «εγγενή» και «εξωγενή». Τα εγγενή σάκχαρα είναι όσα υπάρχουν φυσικά μέσα στην κυτταρική δομή των τροφίμων, δηλαδή κυρίως στα φρούτα και τα λαχανικά. Τα εξωγενή σάκχαρα είναι εκείνα που είναι ελεύθερα στα τρόφιμα ή προστίθενται σε αυτά. Αυτή η ομάδα διαιρείται περαιτέρω σε σάκχαρα γάλακτος (λακτόζη) και μη γαλακτικά εξωγενή σάκχαρα, που είναι οι χυμοί φρούτων, το μέλι, τα πρόσθετα σάκχαρα. Οι μελέτες δείχνουν ότι τα βακτήρια μπορούν να ζυμώσουν και τα εγγενή και τα εξωγενή σάκχαρα, οπότε όλα τα υδατανθρακούχα τρόφιμα μπορούν να συμβάλλουν στη φθορά των δοντιών. Μια υγιεινή, ευχάριστη δίαιτα που συνδυάζεται με καλή στοματική υγιεινή είναι ο καλύτερος τρόπος για να προστατευθούν τα δόντια και να προωθηθεί η γενικότερα καλή υγεία.

Βιβλιογραφικές αναφορές

• Van Loveren C., Diet and Dental Caries: cariogenicity may depend more on oral hygiene using fluorides than on diet or type of carbohydrates. Eur. J. Paed. Dentistry, June 2000, 1 (2)
• Nutrition, Diet and Oral Health for the 21st Century. Inter Dental J., 6/01, Suppl.
• Konig, KG. Diet and Oral Health. Inter. Dental J., 2000, 50, 162-174