Τα τελευταία 50 περίπου χρόνια είναι γνωστό ότι οι φυτικές στερόλες και στανόλες, ή αλλιώς φυτοστερόλες και φυτοστανόλες, μειώνουν τα επίπεδα χοληστερόλης στο αίμα, εμποδίζοντας σε κάποιο βαθμό την απορρόφηση της χοληστερόλης στο έντερο. Τώρα είναι διαθέσιμες σε μεγάλη γκάμα τροφίμων για όσους θέλουν να μειώσουν τη χοληστερόλη τους.
Οι φυτικές στερόλες και στανόλες έχουν παρεμφερή δομή με τη χοληστερόλη. Οι στερόλες περιέχονται σε μικρές ποσότητες σε πολλά φρούτα, λαχανικά, ξηρούς καρπούς, σπόρους, όσπρια, φυτικά έλαια και άλλες φυτικές πηγές, και είναι βασικά συστατικά των φυτικών κυτταρικών μεμβρανών. Οι στανόλες εντοπίζονται σε πολύ χαμηλά επίπεδα σε παρόμοια τρόφιμα, αλλά παράγονται από την υδρογόνωση των φυτοστερολών για εμπορική χρήση. Όσοι ακολουθούν τις συνήθεις δυτικού τύπου δίαιτες, καταναλώνουν καθημερινά 20-50mg στανολών και 150-400mg στερολών. Σε τόσο χαμηλά επίπεδα, οι στερόλες και οι στανόλες δεν έχουν κλινικά σημαντική επίδραση στη μείωση της χοληστερόλης.

Τα οφέλη που αποφέρουν οι στερόλες και οι στανόλες στη μείωση των επιπέδων της χοληστερόλης.

Η σχέση μεταξύ αυξημένων επιπέδων χοληστερόλης στο αίμα, ιδιαίτερα αυξημένης χοληστερόλης LDL (LDL= χαμηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνες) και αυξημένου κινδύνου στεφανιαίας νόσου είναι τεκμηριωμένη. Μπορούμε να μειώσουμε τη χοληστερόλη και τον κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων, εάν ακολουθούμε μια υγιεινή και ισορροπημένη διατροφή (χαμηλή σε κορεσμένα λίπη και χοληστερόλη, με την επιθυμητή περιεκτικότητα σε ω-3 και ω-6 πολυακόρεστα λιπαρά οξέα και πλούσια σε φρούτα και λαχανικά) και ασκούμαστε τακτικά.

Τα ευρήματα πολλών κλινικών ερευνών υποδεικνύουν ότι οι φυτοστερόλες και οι φυτοστανόλες μειώνουν την ολική και την LDL χοληστερόλη,  αποτρέποντας εν μέρει την απορρόφηση της χοληστερόλης. Επίσης, τα αποτελέσματά τους είναι επιπρόσθετα εκείνων που επιτυγχάνονται με άλλες στρατηγικές, όπως π.χ. με δίαιτα χαμηλή σε λίπος ή/και με τη χρήση υποχοληστερολαιμικών φαρμάκων, όπως οι στατίνες.

Έρευνες έδειξαν ότι μπορεί να επιτευχθεί μείωση της χοληστερόλης καταναλώνοντας 1-3g φυτικών στερολών ή στανολών καθημερινά, αλλά δεν επιτυγχάνεται περαιτέρω μείωση με πρόσληψη μεγαλύτερη των 3g. Καταναλώνοντας καθημερινά 2g φυτοστερολών ή φυτοστανολών παρατηρείται μείωση της LDL χοληστερόλης κατά 10%. Μείωση της τάξεως του 15% της LDL χοληστερόλης μπορεί να επιτευχθεί εάν συνδυαστούν 2g φυτοστερολών ή φυτοστανολών με υγιεινή διατροφή ευεργετική για την καρδιά, χαμηλή σε κορεσμένα λίπη. Από επιδημιολογικά στοιχεία εκτιμάται ότι μείωση της LDL χοληστερόλης κατά 10% μειώνει τον κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων καθ’ όλη τη διάρκεια ζωής κατά 20%.

Θέματα ασφάλειας

Οι φυτοστερόλες και οι φυτοστανόλες μπορούν να καταναλώνονται με ασφάλεια, καθώς έχουν ένα σημαντικό ιστορικό ασφαλούς χρήσης τους από το 1999 σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες και έχουν περάσει από ένα εκτεταμένο πρόγραμμα αξιολόγησης της ασφάλειας τους. Άλλωστε, οι φυτοστερόλες και οι φυτοστανόλες, έχουν περάσει από τη διαδικασία έγκρισης και έχουν λάβει σχετική έγκριση για χρήση τους ως «καινοφανή» τρόφιμα.

Ωστόσο, η καθημερινή κατανάλωση 2-3g στερολών και στανολών για χρονικό διάστημα ενός έως δώδεκα μηνών ενδέχεται να προκαλέσει μέτρια πτώση στα επίπεδα καροτενοειδών του πλάσματος· αυτό μπορεί να αποφευχθεί με την κατανάλωση των συνιστώμενων 5 μερίδων φρούτων και λαχανικών με υψηλή περιεκτικότητα σε καροτενοειδή (π.χ. σκούρα πράσινα, κίτρινα και πορτοκαλί φρούτα και λαχανικά).

Κανονισμοί που αφορούν στα προϊόντα και στα θέματα διατροφικής επισήμανσης

Εφόσον η κατανάλωση ποσοτήτων μεγαλύτερων των 3g δεν επιφέρει περαιτέρω μείωση της χοληστερόλης και ενδέχεται να μειώσει τα επίπεδα  β-καροτενίου στο αίμα, η Επιστημονική Επιτροπή Τροφίμων συμφώνησε ότι θα ήταν συνετό να αποφεύγεται κατανάλωση μεγαλύτερη των 3g. Ως εκ τούτου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε την προσθήκη φυτοστερολών και φυτοστανολών σε διάφορα τρόφιμα (π.χ. λιπαρές ύλες για επάλειψη, σάλτσες για σαλάτες, γάλα, γάλα που έχει υποστεί ζύμωση, προϊόντα τύπου γιαουρτιού και τυριών, ποτά από σόγια και πικάντικες σάλτσες), με την προϋπόθεση ότι αυτά τα τρόφιμα μπορούν να διαιρεθούν σε μερίδες που περιέχουν το πολύ 3g φυτοστερολών και φυτοστανολών (στην περίπτωση που καταναλώνεται μία μερίδα την ημέρα) ή 1g (στην περίπτωση τριών μερίδων την ημέρα).

Οι κανονισμοί της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με τη διατροφική επισήμανση ορίζουν ότι κάθε προϊόν πρέπει να φέρει σαφή σήμανση ότι περιέχει φυτοστερόλες ή φυτοστανόλες, καθώς και έναν αριθμό πληροφοριών αναφορικά με την καταλληλότητα και τη χρήση τους. Μερικές από αυτές τις πληροφορίες είναι οι κάτωθι:

• το προϊόν απευθύνεται αποκλειστικά στα άτομα που επιθυμούν να μειώσουν το επίπεδο της χοληστερόλης στο αίμα,
• ασθενείς που λαμβάνουν φάρμακα για τη μείωση της χοληστερόλης πρέπει να καταναλώνουν το προϊόν υπό ιατρική παρακολούθηση,
• το προϊόν ενδέχεται να μην είναι κατάλληλο για τη διατροφή των εγκύων και των θηλαζουσών γυναικών και των παιδιών ηλικίας κάτω των πέντε ετών.

Βιβλιογραφικές αναφορές

1. De Jong, Plat, J και Mensink, RP (2003) Metabolic effects of plant sterols and stanols (review). Journal of Nutritional Biochemistry, 14: 362-9.
2. European Commission (2002) General view of the Scientific Committee on Food on the long-term effects of the intake of elevated levels of phytosterols from multiple dietary sources, with particular attention to the effects of beta-carotene
3. Katan, MB, Grundy, SM, Jones P et al (2003) Efficacy and safety of plant stanols and sterols in the management of blood cholesterol levels. Mayo Clinic Proceedings, 78: 965-78.
4. Law, M (2000) Plant sterol and stanol margarines and health. Lancet 320: 861-4.