Αίτια της στεφανιαίας νόσου
Συγγραφέας iator Γράφτηκε στις ,
|
Βασικά Σημεία |
|
Η στεφανιαία νόσος δεν φαίνεται να έχει μία και μοναδική αιτία – ή τουλάχιστον δεν έχει εντοπισθεί έως σήμερα κάποια. Η ιατρική έρευνα έχει αποδείξει ότι πολλοί παράγοντες αυξάνουν τις πιθανότητες αναπτύξεως στεφανιαίας νόσου. Oι παράγοντες αυτοί αποκαλούνται παράγοντες κινδύνου.
Παράγοντες κινδύνου
Όπως ακριβώς ένας υψηλόσωμος άνθρωπος έχει περισσότερες πιθανότητες απ’ όσες ένας βραχύσωμος να χτυπήσει το κεφάλι του στο κάσωμα μιας πόρτας, έτσι και οι άνθρωποι με έναν ή περισσότερους παράγοντες κινδύνου έχουν αυξημένες πιθανότητες να πάθουν έμφραγμα, σε σχέση με όσους δεν έχουν τέτοιους παράγοντες. Εντούτοις, δεν χτυπούν όλοι οι υψηλόσωμοι άνθρωποι το κεφάλι τους στην πόρτα – ούτε παθαίνουν έμφραγμα όλοι όσοι έχουν παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξή του. Oι πιθανότητες, όμως, είναι, και στις δύο περιπτώσεις, περισσότερες. Oι παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη στεφανιαίας νόσου χωρίζονται σ’ αυτούς για τους οποίους μπορούμε να κάνουμε κάτι (τροποποιήσιμοι) και σ’ εκείνους για τους οποίους δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα (μη τροποποιήσιμοι). Όσο περισσότερους τέτοιους παράγοντες έχει κανείς, ο κίνδυνος ανάπτυξης στεφανιαίας νόσου πολλαπλασιάζεται. Oι παράγοντες κινδύνου δεν έχουν ίση αξία. Μερικοί, όπως το κάπνισμα, μπορεί να επηρεάσουν πολύ περισσότερο τις πιθανότητες αναπτύξεως στεφανιαίας νόσου. Έτσι, λ.χ., ένας καπνιστής με αυξημένα επίπεδα χοληστερόλης στο αίμα και υψηλή αρτηριακή πίεση έχει πολύ περισσότερες πιθανότητες στεφανιαίας νόσου απ’ όσες αν είχε μόνον έναν από αυτούς τους παράγοντες. Εντούτοις, η υψηλή χοληστερόλη μόνη της σε κάποιον που δεν έχει άλλους παράγοντες κινδύνου, σημαίνει ότι ο κίνδυνος αυξάνεται λίγο περισσότερο από τον μέσο όρο. Αυτό μπορεί κάλλιστα να είναι κάτι για το οποίο δεν πρέπει να ανησυχείτε. O γιατρός σας θα μπορέσει να σας δώσει εξατομικευμένες συμβουλές επ’ αυτού.
Ηλικία και Φύλο
|
Γυναίκες και Στεφανιαία Νόσος |
| Oι μετεμμηνοπαυσικές γυναίκες έχουν περίπου τις ίδιες πιθανότητες με τους άνδρες να αναπτύξουν στεφανιαία νόσο. Πριν από την εμμηνόπαυση, οι γυναικείες ορμόνες του φύλου μπορεί να προσφέρουν στις γυναίκες κάποια μορφή προστασίας, αλλά ο μηχανισμός της προστασίας αυτής δεν είναι ακόμη πλήρως κατανοητός |
Η στεφανιαία νόσος, όπως και πολλές άλλες ασθένειες, εμφανίζεται πιο συχνά καθώς περνούν τα χρόνια. Αυτήν τη στιγμή σε χώρες όπως η Μεγάλη Βρετανία, το 50% των περιπτώσεων εμφράγματος εκδηλώνονται σε άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών – και οι αριθμοί αυτοί αυξάνονται καθώς αυξάνεται η μέση ηλικία του πληθυσμού. Είναι χαρακτηριστικό ότι η στεφανιαία νόσος, στις ηλικίες κάτω των 55 ετών, είναι πολύ πιο συχνή στους άνδρες απ’ όσο στις γυναίκες. Αυτό οφείλεται στο ότι πριν από την εμμηνόπαυση (την περίοδο της ζωής κατά την οποία οι γυναίκες παύουν να έχουν έμμηνο ρύση), οι γυναίκες σπανίως παθαίνουν έμφραγμα. Μετά την εμμηνόπαυση, η στεφανιαία νόσος γίνεται πιο συχνή και σταδιακά η αναλογία των γυναικών που νοσούν εξισώνεται με αυτήν των ανδρών, για να εξισωθεί σχεδόν πλήρως στις ηλικίες άνω των 75 ετών.
O ακριβής λόγος για τον οποίο οι γυναίκες είναι προστατευμένες από τη στεφανιαία νόσο πριν από την εμμηνόπαυση δεν είναι γνωστός με βεβαιότητα. Φαίνεται, όμως, ότι σχετίζεται με τις ορμόνες που παύουν να παράγονται όταν σταματήσει η έμμηνος ρύση. Τώρα πια, που πολλές γυναίκες υποβάλλονται σε ορμονοθεραπεία, ορισμένα στοιχεία δείχνουν πως οι ορμόνες μπορεί να τις προστατεύουν από το έμφραγμα. Έτσι, πολλοί γιατροί συνιστούν την ορμονοθεραπεία γι’ αυτόν τον λόγο (καθώς και για πολλούς άλλους).
Oικογενειακό ιστορικό
Oι γιατροί μιλούν για θετικό οικογενειακό ιστορικό, όταν ένας ή περισσότεροι στενοί συγγενείς (λ.χ., γονείς, αδέλφια ή παιδιά) έπασχαν από στεφανιαία νόσο. Αν ο πατέρας σας έπαθε έμφραγμα πριν από τα 60 του ή η μητέρα σας πριν από τα 65 της, αυξάνεται ο δικός σας κίνδυνος για ανάπτυξη στεφανιαίας νόσου. Αν, βεβαίως, οι γονείς σας έζησαν έως μια ηλικία κατά την οποία τα εμφράγματα είναι πολύ συχνά, ο παράγοντας αυτός δεν είναι τόσο σημαντικός. Το ίδιο ισχύει για τα αδέλφια σας, αν και στις πολύ μεγάλες οικογένειες το γεγονός ότι ένα μέλος έπαθε έμφραγμα μπορεί απλώς να είναι τυχαίο. Πώς γίνεται να αποτελεί η στεφανιαία νόσος «οικογενειακή υπόθεση»; Τμήμα της εξηγήσεως κρύβεται στα γονίδια που κληρονομούμε από τους γονείς μας, τα οποία μας κάνουν πιο επιρρεπείς στην ανάπτυξη υψηλής χοληστερόλης ή αυξημένης αρτηριακής πιέσεως ή διαβήτη. Ένα άλλο τμήμα είναι το ότι σε πολλές οικογένειες όλα τα μέλη ζουν με τον ίδιο τρόπο – όλοι καταναλώνουν τα ίδια τρόφιμα και, αν καπνίζουν οι γονείς, συχνά καπνίζουν και τα παιδιά τους.
Αν η στεφανιαία νόσος φαίνεται να καταδυναστεύει την οικογένειά σας, καλό είναι να κάνετε σε τακτά χρονικά διαστήματα τσεκ απ στον γιατρό σας, για να είστε βέβαιοι ότι δεν θα αναπτύξετε αυξημένη χοληστερόλη, υπέρταση ή άλλα προβλήματα, τα οποία μπορούν να αντιμετωπισθούν, ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος που διατρέχετε.
Διατροφή και Χοληστερόλη
Όπως ήδη είδαμε, η ανάπτυξη αθηρώματος αποτελεί την κύρια αιτία της στεφανιαίας νόσου. Στα εσωτερικά τοιχώματα των αρτηριών συσσωρεύονται ιζήματα από λιπίδια και, κυρίως, από χοληστερόλη, για να σχηματίσουν την αθηρωματική πλάκα. Η πλάκα στενώνει τις αρτηρίες και έτσι μειώνει τη ροή αίματος. Όταν αποκολληθούν οι πλάκες σχηματίζεται στην περιοχή ένας θρόμβος, εμποδίζοντας το αίμα να φθάσει στο σύστοιχο τμήμα του καρδιακού μυός – και αυτό είναι το έμφραγμα. Η όλη διαδικασία είναι πιθανότερο να συμβεί (και να προκαλέσει μεγαλύτερη βλάβη αν συμβεί) σε έναν άνθρωπο που έχει αυξημένα επίπεδα χοληστερόλης στο αίμα του.
Το γενετικό υλικό καθορίζει εν μέρει τα επίπεδα της χοληστερόλης. Μερικές οικογένειες φέρουν γονίδια που αυξάνουν τα επίπεδα διαφόρων λιπιδίων του αίματος. Η κατάσταση αυτή αποκαλείται από τους ειδικούς οικογενής υπερλιπιδαιμία. Ωστόσο, η διατροφή επίσης παίζει σημαντικό ρόλο στον καθορισμό των επιπέδων χοληστερόλης. Όσο περισσότερα λίπη (κυρίως ζωικής προελεύσεως) καταναλώνετε τόσο υψηλότερη είναι η χοληστερόλη και τόσο υψηλότερος ο κίνδυνος αναπτύξεως στεφανιαίας νόσου (βλ. γράφημα απέναντι). Συνεπώς, αξίζει τον κόπο να μειώσετε την περιεκτικότητα της διατροφής σας σε ζωικά λίπη.
Η Μελέτη Φράμιγχαμ
Μία από τις πρώτες μελέτες που συσχέτισαν την αυξημένη χοληστερόλη με τη στεφανιαία νόσο διεξήχθη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο σε μια μικρή πόλη κοντά στην Βοστόνη, στις ΗΠΑ. Η πόλη λεγόταν Φράμιγχαμ και όλοι οι κάτοικοί της εξετάζονταν κάθε λίγα χρόνια, για να διαπιστωθεί αν είχαν αναπτύξει στεφανιαία νόσο ή όχι. Η ισχυρή σχέση μεταξύ αυξημένης χοληστερόλης και στεφανιαίας νόσου έγινε αντιληπτή στις αρχές της μελέτης – όσο υψηλότερη ήταν η χοληστερόλη τόσο μεγαλύτερος ο κίνδυνος αναπτύξεως εμφράγματος. Η μελέτη Φράμιγχαμ κατέδειξε ακόμη τη σημασία άλλων παραγόντων κινδύνου, όπως του καπνίσματος, της υπερτάσεως και του διαβήτη, και αυτοί οι παράγοντες κινδύνου επιβεβαιώθηκαν κατά τη διάρκεια των 40 ετών που οι ερευνητές παρακολουθούσαν τους εθελοντές τους. Η μελέτη συνεχίζεται ακόμα.
Κάπνισμα
Το κάπνισμα τσιγάρων σχετίζεται στενά με την ανάπτυξη στεφανιαίας νόσου. Oι χημικές ουσίες των τσιγάρων εισβάλλουν στην κυκλοφορία του αίματος από τους πνεύμονες και φθάνουν σε όλο το σώμα, επηρεάζοντας κάθε κύτταρο. Oι ουσίες αυτές προκαλούν προσωρινή στένωση των αγγείων και κάνουν πιο κολλώδη τα αιμοπετάλια, αυξάνοντας έτσι τις πιθανότητες σχηματισμού θρόμβων. Όσοι καπνίζουν πούρα ή πίπα δεν αντιμετωπίζουν τόσο υψηλό κίνδυνο όσο οι καπνιστές τσιγάρων, αλλά και πάλι έχουν περισσότερες πιθανότητες, απ’ όσες οι μη καπνιστές, να αναπτύξουν στεφανιαία νόσο. Η ποσότητα του καπνίσματος επίσης παίζει ρόλο. O κίνδυνος αυξάνεται κλιμακωτά μεταξύ των ελαφρών (λιγότερα από 10 τσιγάρα την ημέρα), των μέσων (10-20 τσιγάρα ημερησίως) και των μανιωδών (περισσότερα από 20 τσιγάρα ημερησίως) καπνιστών. O λόγος για τον οποίο οι γιατροί υπερτονίζουν την ανάγκη για διακοπή του καπνίσματος είναι ότι πρόκειται για τον μοναδικό παράγοντα κινδύνου που εσείς μπορείτε να ελέγξετε πλήρως. Τα πρώτα οφέλη της διακοπής τα αποκομίζετε αμέσως σχεδόν μόλις σβήσετε το τελευταίο σας τσιγάρο. Παρ’ όλο δε που ο κίνδυνος αναπτύξεως στεφανιαίας νόσου ποτέ δεν θα είναι τόσο χαμηλός όσο αυτός ενός μη καπνιστή, σίγουρα τον πλησιάζει πολύ έναν περίπου χρόνο μετά τη διακοπή.
Στρες
Πολλοί άνθρωποι που έχουν πάθει έμφραγμα επισημαίνουν ότι το στρες είναι μία από τις αιτίες, αλλά η σχέση μεταξύ των δύο είναι εξαιρετικά δύσκολο να αποδειχθεί επιστημονικά. Έχει τεκμηριωθεί ότι ορισμένοι παράγοντες, όπως η αιφνίδια απρόσμενη άσκηση και οι ακραίες συναισθηματικές εμπειρίες, μπορεί να επιφέρουν ένα έμφραγμα, αλλά πρόκειται για σχετικά σπάνια φαινόμενα. Στην πραγματικότητα, οι περιπτώσεις εμφραγμάτων στους πολίτες μειώνονται σε εποχές έντονου κοινωνικού και στρατιωτικού στρες, όπως συνέβαινε κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Oι ειδικοί πιστεύουν ακόμα ότι ορισμένοι τύποι προσωπικότητας σχετίζονται με υψηλότερο κίνδυνο αναπτύξεως στεφανιαίας νόσου από τους άλλους. Η σύγχρονη τεχνολογία μάς δίνει τη δυνατότητα να κάνουμε μέσα σε μία ώρα όσα οι προηγούμενες γενιές θα χρειάζονταν ημέρες για να διεκπεραιώσουν. Η πίεση που νιώθει κανείς όταν αναλαμβάνει περισσότερα απ’ όσα μπορεί να χειριστεί και όταν θέτει ελάχιστα ρεαλιστικούς στόχους, δημιούργησε την ιδέα τής τύπου Α προσωπικότητας – του αεικίνητου ανθρώπου (συνήθως άνδρα), που δυσκολεύεται να χαλαρώσει, που απορροφάται από τη δουλειά του εις βάρος των προσωπικών του σχέσεων και ο οποίος κινδυνεύει, τελικά, να καταρρεύσει. O άνθρωπος αυτός θεωρείται ότι έχει διπλάσιες πιθανότητες αναπτύξεως στεφανιαίας νόσου σε σχέση με τον «χαλαρωμένο» συνάδελφό του, που έχει τύπου Β προσωπικότητα. Η θεωρία που συσχετίζει τη στεφανιαία νόσο και τη στρεσογόνο προσωπικότητα ήταν κάποτε της μόδας, και πολλές προσπάθειες έγιναν για να πεισθούν οι εργασιομανείς να χαλαρώσουν. Η σύγχρονη έρευνα, όμως, δεν κατόρθωσε να επιβεβαιώσει τα παλαιότερα ευρήματα και το να προσπαθεί κάποιος να αλλάξει σημαντικά την προσωπικότητά του πιθανώς δεν θα τον ωφελήσει ιδιαίτερα – αν και κάθε σημαντική αρρώστια είναι μια ευκαιρία για να τεθούν εκ νέου οι προτεραιότητες της ζωής.
Ασθένειες που Σχετίζονται με τη Στεφανιαία Νόσο
Δύο συχνές και σοβαρές ασθένειες σχετίζονται με υψηλότερο από τον μέσο κίνδυνο για ανάπτυξη στεφανιαίας νόσου. Oι ασθένειες αυτές είναι η υπέρταση και ο διαβήτης.
Υπέρταση. O όρος «αρτηριακή πίεση» περιγράφει στην πραγματικότητα την πίεση μέσα στις αρτηρίες που μεταφέρουν αίμα από την καρδιά στο υπόλοιπο σώμα. Η αυξημένη αρτηριακή πίεση (ή υπέρταση) δημιουργεί προβλήματα στην καρδιά και στην κυκλοφορία του αίματος, και οι περισσότεροι ξέρουν ότι προκαλεί εγκεφαλικά επεισόδια. Εντούτοις, σε ορισμένες χώρες – όπως στη Μεγάλη Βρετανία – η υπέρταση είναι υπεύθυνη για περισσότερα εμφράγματα απ’ όσα εγκεφαλικά, πιθανώς λόγω των αυξημένων επιπέδων χοληστερόλης που έχουν οι κάτοικοί τους. Η θεραπεία της υπερτάσεως μειώνει τόσο τον κίνδυνο αναπτύξεως εμφράγματος όσο και τον κίνδυνο εγκεφαλικού. Η αρτηριακή πίεση μετράται στο χέρι. Με κάθε κτύπο της καρδιάς αυξάνεται (συστολική πίεση), ενώ μεταξύ δύο παλμών μειώνεται (διαστολική πίεση). Η πίεση μετράται σε χιλιοστά της στήλης υδραργύρου (mmHg). Η αρτηριακή πίεση του μέσου υγιούς ατόμου είναι περίπου 120/70 σε κατάσταση ηρεμίας. Η πίεση 140/90 σε κατάσταση ηρεμίας είναι οριακή, ενώ η πίεση 150/100 σε κατάσταση ηρεμίας είναι σαφέστατα αυξημένη. Η υπέρταση αποτελεί σύνηθες φαινόμενο σε όλο τον κόσμο, αλλά είναι εξαιρετικά συχνή στους μιγάδες της Καραϊβικής και στους μαύρους Αμερικανούς. Είναι επίσης πολύ συχνή σε όλες τις χώρες της Δύσης – στη Μεγάλη Βρετανία, λ.χ., το 25% των κατοίκων ηλικίας άνω των 50 ετών έχουν υπέρταση. Η αιτία της υπερτάσεως των περισσότερων ασθενών δεν είναι γνωστή. Η υπέρταση τείνει να αποτελεί οικογενειακή υπόθεση και παρατηρείται σε πάσχοντες από νεφροπάθεια. Δυστυχώς, στις περισσότερες περιπτώσεις δεν προκαλεί συμπτώματα, και γι’ αυτό καλό είναι να ελέγχετε την πίεσή σας από καιρού εις καιρόν, μην τυχόν έχει αυξηθεί δίχως να το ξέρετε. Η αυξημένη πίεση μέσα στις αρτηρίες βλάπτει τα τοιχώματά τους και επιταχύνει την ανάπτυξη αθηρώματος. Η καρδιά πρέπει να εργάζεται πιο σκληρά για να ωθεί αίμα με υψηλότερη πίεση, αλλά είναι αναγκασμένη να το κάνει αυτό δίχως επαρκή παροχή οξυγόνου. Έτσι αυξάνονται ακόμα περισσότερο οι πιθανότητες ενός ασθενούς να αναπτύξει στηθάγχη ή να πάθει έμφραγμα. Η υπέρταση αυξάνει επίσης τον κίνδυνο εγκεφαλικού, λόγω των βλαβών που προκαλεί στα αιμοφόρα αγγεία του εγκεφάλου.
Διαβήτης. O διαβήτης είναι μια συχνή κατάσταση που προσβάλλει περισσότερο από το 3% των ανθρώπων. Προκαλείται από ανεπάρκεια ή ανθεκτικότητα στην ορμόνη ινσουλίνη, η οποία είναι σημαντική για τον έλεγχο της κυκλοφορίας της γλυκόζης – μέσω του αίματος – στα κύτταρα όλου του σώματος. O διαβήτης μπορεί να προσβάλει άτομα κάθε ηλικίας, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών. Όσο νεώτερος είναι ο ασθενής τόσο πιθανότερο είναι να χρειάζεται εγχύσεις ινσουλίνης, για να ελέγξει τον διαβήτη του. Πολλοί ασθενείς, ωστόσο, αναπτύσσουν διαβήτη στη μέση ή στην τρίτη ηλικία και, όταν συμβεί αυτό, τα συμπτώματά τους είναι λιγοστά και μπορεί να τεθούν υπό έλεγχο με κατάλληλη διατροφή και φάρμακα σε μορφή δισκίων. O στόχος της θεραπείας είναι να διατηρηθούν τα επίπεδα γλυκόζης (σακχάρου) στο αίμα όσο το δυνατόν πιο κοντά στα φυσιολογικά όρια. Παρ’ όλα αυτά, ο διαβήτης μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο αναπτύξεως διαφόρων διαταραχών του κυκλοφορικού συστήματος, συμπεριλαμβανομένης της στεφανιαίας νόσου. Αυτό είναι ιδιαιτέρως σημαντικό για τις γυναίκες, διότι ο διαβήτης φαίνεται ότι αντιμάχεται την προστατευτική δράση των οιστρογόνων (των γυναικείων ορμονών του φύλου) και γι’ αυτό οι γυναίκες με διαβήτη που αναπτύσσουν στεφανιαία νόσο είναι όσες και οι άνδρες ασθενείς. Η καλή ρύθμιση του διαβήτη με κατάλληλη διατροφή, φάρμακα ή ινσουλίνη, μειώνει τη συχνότητα των καρδιολογικών και των κυκλοφορικών προβλημάτων. Η πλημμελής ρύθμιση, αντιθέτως, μπορεί να οδηγήσει σε πολύ υψηλά επίπεδα λιπιδίων του αίματος, συμπεριλαμβανομένης της υψηλής χοληστερόλης, και οι ασθενείς με διαβήτη ενδέχεται να χρειασθούν πρόσθετα φάρμακα για τον έλεγχο και αυτού του προβλήματος.
Μια Γνωστή Νόσος
Δεν έχουμε, όμως, μόνον κακά νέα. Υπάρχουν ορισμένοι παράγοντες που σχετίζονται με τον τρόπο ζωής και τους οποίους μπορούμε να ελέγξουμε, ώστε να μειώσουμε τον κίνδυνο αναπτύξεως στεφανιαίας νόσου. Oι ασθενείς συχνά αισθάνονται ενοχές για τη στεφανιαία νόσο τους, λες και ευθύνονται οι ίδιοι γι’ αυτήν. Αυτό δεν είναι δίκαιο· απλώς, για τους παράγοντες που οδηγούν στη στεφανιαία νόσο γνωρίζουμε πολύ περισσότερα απ’ όσα για οποιαδήποτε άλλη σοβαρή ασθένεια.
