Τεστοστερόνη και παχυσαρκία
Συγγραφέας Πηνελόπη Δουβόγιαννη Γράφτηκε στις ,
Τα τελευταία χρόνια η συχνότητα εμφάνισης της παχυσαρκίας έχει αυξηθεί δραματικά. Συμφώνα με στοιχεία από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, πάνω από 1,5 δισεκατομμύριο άνθρωποι είναι σήμερα υπέρβαροι και σχεδόν 200 εκατομμύρια άντρες είναι παχύσαρκοι. Η παχυσαρκία είναι γνωστό ότι αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης διαφόρων χρόνιων νοσημάτων όπως ο διαβήτης τύπου 2, το μεταβολικό σύνδρομο κ.α.. Επιπλέον, εκτιμάται ότι περίπου το 50% των παχύσαρκων αντρών μπορεί να εμφανίσουν χαμηλά επίπεδα τεστοστερόνης, το οποίο συνεπάγεται μεταβολικές και καρδιαγγειακές αλλαγές που μπορεί να μειώσουν την ποιότητα της ζωής τους.
ΕΠΙΠΕΔΑ ΤΕΣΤΟΣΤΕΡΟΝΗΣ ΚΑΙ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ
Πρόσφατα στοιχεία από δύο μεγάλες μελέτες , τη Massachusetts Male Aging Study και την European Male Aging Study, έδειξαν ότι άντρες οι οποίοι είχαν αυξημένο Δείκτη Μάζας Σώματος και αυξημένη περίμετρο μέσης ή λόγο περιμέτρου μέσης προς ισχίου εμφάνισαν χαμηλά επίπεδα τεστοστερόνης ανεξάρτητα από άλλους παράγοντες. Παρόμοια αποτελέσματα βρέθηκαν και σε μία άλλη μελέτη των Nielsen et al. όπου χρησιμοποιήθηκαν πιο ακριβείς μέθοδοι μέτρησης του κοιλιακού λίπους. Συγκεκριμένα, οι ερευνητές βρήκαν ότι το ποσό του σπλαχνικού λίπους συσχετιζόταν αντιστρόφως και ανεξάρτητα με τα επίπεδα ολικής και ελεύθερης τεστοστερόνης. Εκτός από τα μειωμένα επίπεδα τεστοστερόνης σε άντρες οι οποίοι ήταν παχύσαρκοι, οι ερευνητές τηςMassachusetts Male Aging Study βρήκαν ότι οι άντρες οι οποίοι αρχικά είχαν φυσιολογικό σωματικό βάρος αλλά μέσα στα 9 περίπου χρόνια που διήρκησε η έρευνα έγιναν παχύσαρκοι παρουσίασαν σημαντική μείωση στα επίπεδα τεστοστερόνης. Επιπλέον, βρέθηκε ότι όσοι ήταν από την αρχή και παρέμειναν παχύσαρκοι στη διάρκεια της έρευνας, είχαν σημαντικά μεγαλύτερο ρυθμό μείωσης των επιπέδων τεστοστερόνης. Εκτός από τις έρευνες όπου έχει διαπιστωθεί ότι οι παχύσαρκοι άντρες έχουν χαμηλά επίπεδα τεστοστερόνης, αρκετές είναι και οι μελέτες όπου έχει βρεθεί ότι άντρες οι οποίοι είχαν αρχικά χαμηλά επίπεδα τεστοστερόνης με την πάροδο του χρόνου παρουσίασαν αυξημένα επίπεδα παχυσαρκίας. Είναι φανερό από τα παραπάνω ότι το συνολικό ποσό της λιπώδους μάζας και ιδιαίτερα το σπλαχνικό λίπος σχετίζονται με μειωμένα επίπεδα τεστοστερόνης στους άντρες. Αυτό όμως που δεν γνωρίζουμε με σαφήνεια είναι αν τα χαμηλά επίπεδα τεστοστερόνης προηγούνται ή είναι συνέπεια της παχυσαρκίας.
ΥΠΝΙΚΗ ΑΠΝΟΙΑ, ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ ΚΑΙ ΧΑΜΗΛΑ ΕΠΙΠΕΔΑ ΤΕΣΤΟΣΤΕΡΟΝΗΣ
Οι παθοφυσιολογικοί μηχανισμοί οι οποίοι έχουν προταθεί ως υπεύθυνοι για τα χαμηλά επίπεδα τεστοστερόνης στην παχυσαρκία είναι πολλοί, όπως η αντίσταση στην ινσουλίνη, η παραγωγή οιστρογόνων κ.α.. Αυτό που παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι ο ρόλος της υπνικής άπνοιας. Οι παχύσαρκοι άντρες, ιδιαίτερα όσοι έχουν αυξημένο σπλαχνικό λίπος, εμφανίζουν συχνά το Σύνδρομο Αποφρακτικής Άπνοιας Ύπνου (ΣΑΑΥ), το οποίο φαίνεται να παίζει ένα ανεξάρτητο ρόλο σε σχέση με την παχυσαρκία στη μείωση των επιπέδων της τεστοστερόνης. Σε υγιής άντρες, υπάρχει αυξημένη έκκριση τεστοστερόνης κατά την διάρκεια του ύπνου, ιδιαίτερα λίγο πριν ξυπνήσουν. Σε άντρες οι οποίοι πάσχουν από το ΣΑΑΥ, λόγω διαταραχής του ύπνου και της υποξίας η οποία εμφανίζεται, υπάρχει μειωμένη έκκριση τεστοστερόνης κατά την διάρκεια του ύπνου. Αυτό μπορεί να συμβάλλει στην επιδείνωση των μεταβολικών ανωμαλιών, υπερβαίνοντας αυτό που αναμένεται λόγω της παχυσαρκίας.
ΧΑΜΗΛΑ ΕΠΙΠΕΔΑ ΤΕΣΤΟΣΤΕΡΟΝΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ
Μεγάλος αριθμός μελετών έχει δείξει ότι τα χαμηλά επίπεδα τεστοστερόνης σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης του μεταβολικού συνδρόμου και του διαβήτη τύπου 2. Αυτή η σχέση έχει βρεθεί τόσο σε άντρες μέσης ηλικίας, σε ηλικιωμένους, όσο και σε νεαρούς άντρες, ανεξάρτητα από την εθνικότητα και τη φυλή. Επιπλέον, έχει βρεθεί ότι τα χαμηλά επίπεδα τεστοστερόνης σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης αρτηριοσκλήρυνσης, εγκεφαλικού επεισοδίου, παροδικών ισχαιμικών επεισοδίων και με υψηλότερο ποσοστό θνησιμότητας κυρίως λόγω καρδιαγγειακών νοσημάτων.
ΑΠΩΛΕΙΑ ΒΑΡΟΥΣ ΚΑΙ ΕΠΙΠΕΔΑ ΤΕΣΤΟΣΤΕΡΟΝΗΣ
Αν και τα δεδομένα που διαθέτουμε από μελέτες σχετικά με την επίδραση της απώλειας βάρους στα επίπεδα τεστοστερόνης είναι αντικρουόμενα, τα περισσότερα δείχνουν ότι η σημαντική απώλεια βάρους οδηγεί σε βελτίωση αυτής της ορμονικής ανωμαλίας. Σε μία μελέτη των Niskanen et al. βρέθηκε ότι σε παχύσαρκους άντρες με αυξημένο σπλαχνικό λίπος και μεταβολικό σύνδρομο, η απότομη απώλεια βάρους με δίαιτα πολύ χαμηλών θερμίδων και η διατήρηση της απώλειας αυτής για 12 μήνες είχε σαν αποτέλεσμα να αυξηθούν σημαντικά τα επίπεδα της ολικής και της ελεύθερης τεστοστερόνης. Παρόμοια αποτελέσματα έχουν βρεθεί σε αρκετές άλλες μελέτες όπου η απώλεια βάρους μέσω βαριατρικών επεμβάσεων η δίαιτας μειωμένων θερμίδων οδήγησε σε αύξηση των επιπέδων της ολικής τεστοστερόνης περίπου κατά 50%. Μελέτες σε ζώα έχουν επίσης δείξει ότι υπερθερμιδικές δίαιτες είχαν σαν αποτέλεσμα σημαντική αύξηση του σωματικού βάρους και μείωση των επιπέδων τεστοστερόνης, ενώ υποθερμιδικές δίαιτες οι οποίες οδήγησαν σε μείωση του βάρους και αύξηση των επιπέδων τεστοστερόνης στα φυσιολογικά επίπεδα.
ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΕΣΤΟΣΤΕΡΟΝΗΣ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΙΚΟ ΛΙΠΟΣ
Σε περιπτώσεις όπου εφαρμόστηκε θεραπεία υποκατάστασης με τεστοστερόνη σε άντρες οι οποίοι είχαν χαμηλά επίπεδα, το αποτέλεσμα ήταν να βελτιωθεί η σύσταση του σώματος, πιο συγκεκριμένα μειώθηκε το σπλαχνικό λίπος και αυξήθηκε ή άλιπη σωματική μάζα, καθώς επίσης βελτιώθηκαν τα περισσότερα συνοδά μεταβολικά νοσήματα, όπως η αντίσταση στην ινσουλίνη και η δυσλιπιδαιμία. Τα δεδομένα που έχουμε όμως μέχρι τώρα δεν είναι αρκετά για να οδηγηθούμε σε σίγουρα συμπεράσματα.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ…
Τα στοιχεία που διαθέτουμε από επιστημονικές μελέτες δείχνουν ότι οι παχύσαρκοι άντρες, ιδιαίτερα όσοι έχουν αυξημένο σπλαχνικό λίπος, παρουσιάζουν μειωμένα επίπεδα τεστοστερόνης. Παρότι δεν γνωρίζουμε αν τα χαμηλά επίπεδα τεστοστερόνης προκαλούν παχυσαρκία ή η παχυσαρκία οδηγεί σε μείωση της τεστοστερόνης, γνωρίζουμε ότι και οι δύο αυτές καταστάσεις έχουν αρνητικές συνέπειες για την υγεία.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Dhindsa S, Miller MG, McWhirter CL, Mager DE, Ghanim H, Chaudhuri A, et al. Testosterone concentrations in diabetic and nondiabetic obese men. Diabetes Care. 2010;33:1186–92. 16
Finucane MM, Stevens GA, Cowan MJ, Danaei G, Lin JK, Paciorek CJ, et al. National, regional, and global trends in body-mass index since 1980: Systematic analysis of health examination surveys and epidemiological studies with 960 country-years and 9.1 million participants. Lancet. 2011;377:557–67.
Gambineri A, Pelusi C, Pasquali R. Testosterone levels in obese male patients with obstructive sleep apnea syndrome: relation to oxygen desaturation, body weight, fat distribution and the metabolic parameters. J Endocrinol Invest. 2003;26:493–8.
Kupelian V, Hayes FJ, Link CL, Rosen R, McKinlay JB. Inverse association of testosterone and the metabolic syndrome in men is consistent across race and ethnic groups. J Clin Endocrinol Metab. 2008;93:3403–10.
Nielsen TL, Hagen C, Wraae K, Brixen K, Petersen PH, Haug E, et al. Visceral and subcutaneous adipose tissue assessed by magnetic resonance imaging in relation to circulating androgens, sex hormone-binding globulin, and luteinizing hormone in young men. J Clin Endocrinol Metab. 2007;92:2696–705.
Olivares A, Mendez JP, Zambrano E, Cardenas M, Tovar A, Perera-Marin G, et al. Reproductive axis function and gonadotropin microheterogeneity in a male rat model of diet-induced obesity. Gen Comp Endocrinol. 2010;166:356–64.
Pasquali R, Casimirri F, Melchionda N, Fabbri R, Capelli M, Plate L, et al. Weight loss and sex steroid metabolism in massively obese man. J Endocrinol Invest. 1988;11:205–10.
Stellato RK, Feldman HA, Hamdy O, Horton ES, McKinlay JB. Testosterone, sex hormone-binding globulin, and the development of type 2 diabetes in middle-aged men: prospective results from the massachusetts male aging study. Diabetes Care. 2000;23:490–4.
Snyder PJ, Peachey H, Berlin JA, Hannoush P, Haddad G, Dlewati A, et al. Effects of testosterone replacement in hypogonadal men. J Clin Endocrinol Metab. 2000;85:2670–7.
Tajar A, Huhtaniemi IT, O’Neill TW, Finn JD, Pye SR, Lee DM, et al. Characteristics of androgen deficiency in late-onset hypogonadism: results from the european male aging study (emas). J Clin Endocrinol Metab. 2012;97:1508–16.
Vikan T, Schirmer H, Njolstad I, Svartberg J. Endogenous sex hormones and the prospective association with cardiovascular disease and mortality in men: the tromso study. Eur J Endocrinol. 2009;161:435–42.
