Ορισμός

Η χειρουργική επέμβαση αποτελεί, προφανώς, την παλιότερη αλλά και πιο κοινή θεραπευτική προσέγγιση κατά του καρκίνου. Η διάνοιξη του σώματος του ασθενούς με σκοπό την αφαίρεση του όγκου αποτέλεσε ουσιαστικά την πρώτη λύση κατά της επάρατου νόσου, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις που ο καρκίνος δεν έχει εξαπλωθεί σε άλλα όργανα (μετάσταση). Η εξέλιξη της τεχνολογίας τις τελευταίες δεκαετίες έχει εξοπλίσει τους επιστήμονες με εργαλεία διάγνωσης και χειρουργικής επέμβασης που καθιστούν πολύ πιο αποτελεσματικές τις προσπάθειές τους και επιδρά σε μικρό ποσοστό βλαπτικά στους περιβάλλοντες τον όγκο υγιείς ιστούς.

 Λειτουργία – Κατηγορίες

Το χειρουργείο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για διάφορους λόγους και με διάφορους τρόπους κατά του καρκίνου. Μερικές φορές ο ρόλος του περιορίζεται σε μικρής κλίμακας επεμβάσεις, ενώ σε άλλες, σε πολύωρες εγχειρίσεις.

Η ειλικρινής επικοινωνία γιατρού και ασθενή είναι ουσιώδης για τον καθορισμό της καταλληλότερης θεραπευτικής προσέγγισης. Ο ασθενής οφείλει στον εαυτό του και την υγεία του να ενημερωθεί λεπτομερώς για όλες τις επιλογές και τις δυνατότητες που ανοίγονται μπροστά του, και μάλιστα από δύο ή και περισσότερες πηγές. Η αναζήτηση δεύτερης γνώμης από άλλους ειδικούς μπορεί μάλλον να διαφωτίσει παρά να συγχύσει τον ασθενή και την οικογένειά του. Αποτελεί, επίσης, πορεία σοφίας και σύνεσης να εξεταστούν οι περγαμηνές και τα διαπιστευτήρια του γιατρού που πρόκειται να κάνει την επέμβαση, καθώς και η εμπειρία του στο συγκεκριμένο τομέα.

Ποια είναι μερικά σημεία για τα οποία είναι καλό να ενημερωθεί ο ασθενής, με δική του πρωτοβουλία, από τον εκάστοτε γιατρό που συμβουλεύεται;

Ερωτήματα που σχετίζονται με το γιατί επιλέχθηκε ένα είδος επέμβασης από ένα άλλο, ποιες οι λειτουργικές διαφορές τους, ποιοι οι πιθανοί κίνδυνοι ή παρενέργειες που περιλαμβάνονται, ποιοι είναι οι στόχοι της επέμβασης και ποιες οι πιθανότητες επιτυχίας, είναι ουσιώδη και, εφόσον απαντηθούν, θα βοηθήσουν τον ασθενή να υποστηρίξει την απόφασή του συνειδητά και με αποφασιστικότητα. Ο γιατρός του είναι υποχρεωμένος να του περιγράψει λεπτομερώς όλες τις διαδικασίες της επέμβασης και τα πιθανά επακόλουθά της, προτού προχωρήσει σε οποιαδήποτε επέμβαση. Ο ασθενής οφείλει να έχει πλήρη επίγνωση όλων των πιθανών παρενεργειών και κινδύνων. Άλλωστε, στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων, υπάρχει χρόνος για επαρκή ενημέρωση.

Η σαφής ενημέρωση καθίσταται ακόμη πιο σημαντική, όταν αναλογιζόμαστε την ποικιλία θεραπευτικών χειρουργικών μεθόδων που χρησιμοποιούνται σήμερα, καθώς και τις διαφορές στο κόστος και τη λειτουργία τους. Ας εξετάσουμε τις σημαντικότερες από αυτές.

Προφυλακτική – αποτρεπτική χειρουργική.

Η αποτρεπτική χειρουργική συνίσταται στην αφαίρεση ιστού που είναι πιθανόν να προσβληθεί από κακοήθη καρκίνο. Η επιλογή αυτή εξετάζεται σε περιπτώσεις ατόμων που, λόγω κληρονομικότητας ή άλλων παραγόντων, εμφανίζουν υψηλά ποσοστά κινδύνου εμφάνισης της νόσου στο άμεσο μέλλον. Η αφαίρεση του πολύποδα από το κόλον και η προφυλακτική μαστεκτομή αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτρεπτικής χειρουργικής.

Διαγνωστική χειρουργική.

Η διαγνωστική χειρουργική αποτελεί μέσο αναγνώρισης και προσδιορισμού της νόσου. Συνίσταται, συνήθως, στην αφαίρεση δείγματος ιστού από μια περιοχή του σώματος που πιθανολογείται πως έχει προσβληθεί από καρκίνο, διαδικασία που είναι γνωστή ως βιοψία. Εν συνεχεία το δείγμα εξετάζεται στο μικροσκόπιο για να επιβεβαιωθεί ή να απορριφθεί αυτή η πιθανότητα. Αν επιβεβαιωθεί, το αυτό δείγμα αποκαλύπτει και τον ιστολογικό τύπο του καρκίνου που έχει προσβάλλει τον ασθενή καθώς και το στάδιό του.

Χειρουργική Σταδιοποίησης.

Η σταδιοποίηση στοχεύει στον προσδιορισμό της κατάστασης της νόσου. Χρησιμοποιείται για την αποσαφήνιση του μεγέθους του όγκου και του βαθμού επέκτασής του στο σώμα.

Θεραπευτική Χειρουργική.

Η προσέγγιση αυτή εφαρμόζεται σε περιπτώσεις στις οποίες ο καρκίνος δεν έχει υποστεί μετάσταση, δηλαδή δεν έχει εξαπλωθεί σε άλλες περιοχές του σώματος. Ο γιατρός κρίνει κατά πόσον είναι εφικτή η πλήρης απομάκρυνσή του από το σώμα και, αν αυτό είναι εφικτό, προχωρεί σε επέμβαση αφαίρεσης του όγκου. Η θεραπευτική χειρουργική συχνά αποτελεί την κύρια αγωγή κατά του καρκίνου, ανεξάρτητα από το αν συνδυάζεται με χημειοθεραπεία ή ακτινοθεραπεία πριν ή μετά την επέμβαση.

Κυτταρομειωτική χειρουργική

Η κυτταρομειωτική χειρουργική χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις στις οποίες η καθολική αφαίρεση του όγκου είναι αδύνατη, λόγω της βλάβης που θα προκαλούσε σε κάποιο όργανο ή στον περιβάλλοντα ιστό. Μόνη λύση είναι η αφαίρεση κατά το δυνατόν περισσότερου όγκου και η εν συνεχεία αντιμετώπιση των υπολειμμάτων του μέσω ακτινοθεραπείας ή χημειοθεραπείας.

Καταπραϋντική χειρουργική

Η Καταπραϋντική χειρουργική εφαρμόζεται για την αντιμετώπιση επιπλοκών της νόσου σε προχωρημένο στάδιο. Δεν σκοπεύει στη θεραπεία, αλλά στην ανακούφιση του ασθενή, μέσω επίλυσης προβλημάτων που προκαλούν πόνο ή ενόχληση.

Υποστηρικτική Χειρουργική

Η υποστηρικτική χειρουργική περιλαμβάνει επεμβάσεις που στόχο έχουν την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας άλλων τύπων θεραπείας. Χαρακτηριστικό σχετικό παράδειγμα είναι η τοποθέτηση ειδικών καθετήρων στο κυκλοφοριακό σύστημα του ασθενούς για τη λήψη αίματος όταν υπάρχει ανάγκη για συχνές εξετάσεις.

Χειρουργική αποκατάστασης

Αυτός ο κλάδος περιλαμβάνει επεμβάσεις που στόχο έχουν την αποκατάσταση της λειτουργίας ενός οργάνου ή μέλους και της εμφάνισης ορισμένων περιοχών του σώματος του ασθενή που έχει υποστεί σοβαρές εγχειρίσεις.

Παροχή

Ο όρος «χειρουργείο» είναι οικείος σε όλους και δε χρειάζεται ιδιαίτερη ανάλυση για να αντιληφθεί κανείς πως αφορά διαδικασίες άμεσης επέμβασης στις λειτουργίες του σώματος. Αυτό, όμως, δε σημαίνει πως όλες οι σύγχρονες χειρουργικές προσεγγίσεις είναι όμοιες και περιλαμβάνουν τον ίδιο βαθμό επέμβασης. Η εκρηκτική ανάπτυξη της ιατρικής και χειρουργικής τεχνολογίας έχει δώσει τη δυνατότητα στους ειδικούς να εφαρμόζουν εξελιγμένες τεχνικές επέμβασης με πολύ λιγότερες δυσάρεστες συνέπειες για τον ασθενή και το σώμα του.

Ορισμένα παραδείγματα αυτών των τεχνικών θα είναι διαφωτιστικά. Η χρήση δέσμης ακτινών, γνωστή ως λέιζερ, χρησιμοποιείται ολοένα και περισσότερο στη σύγχρονη αντικαρκινική ιατρική. Μεταξύ άλλων, παρέχει τη δυνατότητα ακριβών τομών σε λεπτές και δύσκολες εγχειρίσεις, αποκατάστασης βλαβών σε ευαίσθητες περιοχές του σώματος (όπως το μάτι), καθώς και την καταστροφή ορισμένων τύπων καρκινικού όγκου, όπως του καρκίνου του λάρυγγα και του τραχήλου της μήτρας, δίχως τη διενέργεια μεγάλων τομών στο σώμα, καθώς η δέσμη κατευθύνεται μέσω ενός μικρού αγωγού που έχει διαπεράσει τον ιστό και στοχεύει κατευθείαν στον όγκο.

Η λαπαροσκοπική χειρουργική περιλαμβάνει τη χρήση ενός λεπτού, επιμήκη σωληνίσκου που εισέρχεται στο σώμα μέσω μιας μικρής τομής και συλλέγει στοιχεία για τον όγκο, καθώς και δείγματα για βιοψία. Πρόσφατα ανακαλύφθηκε πως μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για τη διενέργεια επεμβάσεων θεραπείας, δίχως μεγάλες τομές και εκτεταμένη απώλεια αίματος για τον ασθενή. Παρόμοια λειτουργία και αποτελέσματα έχει η Θωρακοσκοπική χειρουργική, για περιπτώσεις καρκίνου του πνεύμονα.

Άλλες προηγμένες τεχνικές περιλαμβάνουν την κρυοχειρουργική, η οποία παγώνει και καταστρέφει αφύσικα κύτταρα αναστέλλοντας την ανάπτυξη ενός καρκινικού όγκου, την ηλεκτροχειρουργική, που χρησιμοποιεί ρεύμα για τον ίδιο σκοπό και τη μικρογραφική χειρουργική του Mohs, που αντιμετωπίζει τον καρκίνο του δέρματος αφαιρώντας στρώματα δέρματος μικροσκοπικού πάχους στην προσβληθείσα περιοχή ως ότου αφαιρεθεί πλήρως ο καρκινικός ιστός.

Προφανώς, η εξέλιξη νέων τεχνικών και η βελτίωση των παλαιότερων δεν έχει σταματήσει. Καινοτόμες και συχνά ρηξικέλευθες προσεγγίσεις, όπως η χρήση υπερήχων και ραδιοκυμάτων για την αντιμετώπιση του καρκίνου, κάνουν την εμφάνισή τους, διευρύνοντας συνεχώς τις επιλογές γιατρών και ασθενών.

Παρενέργειες

Οι παρενέργειες που σχετίζονται με μια αντικαρκινική χειρουργική επέμβαση καθορίζονται από το είδος της, τη γενικότερη φυσική κατάσταση του ασθενή και την ηλικία του, το βάρος του, το είδος του καρκίνου καθώς και από άλλους παράγοντες τους οποίους δεν έχει νόημα να απαριθμήσουμε. Είναι λογικό να αναμένονται διαφορετικές παρενέργειες και επακόλουθα από μια μικρή επέμβαση καθετήρων από μια πολύωρη εγχείρηση αφαίρεσης όγκου.

Τα τραύματα εξαιτίας της επέμβασης και το άλγος που προκαλούν θα είναι από τα πρώτα θέματα που θα απασχολήσουν τον ασθενή και το γιατρό του. Οι τομές θα επουλωθούν σε χρόνο ανάλογο με την έκτασή τους και τη φυσική κατάσταση του ασθενή. Ορισμένες επεμβάσεις, όπως η μαστεκτομή, μπορεί να οδηγήσουν σε μόνιμες αλλαγές στο σώμα, άλλες μπορεί να επηρεάσουν τη λειτουργία του (λ. χ. αφαίρεση ενός άκρου) ενώ άλλες δεν αφήνουν ίχνη.

Άλλοι συγγενείς κίνδυνοι αφορούν σε επιπλοκές που μπορούν να συμβούν την ώρα της επέμβασης. Η διαδικασία αναισθησίας του ασθενή είναι ευαίσθητος τομέας ως προς αυτό, με τις πιθανότητες επιπλοκής να αυξάνουν ανάλογα με τη δυσκολία και την περιπλοκότητα της εγχείρησης. Επίσης, η πιθανότητα ακατάσχετης αιμορραγίας, δυσλειτουργίας οργάνων και βλάβης σε υγιείς ιστούς, μολονότι μικρή, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη προτού ληφθεί οποιαδήποτε απόφαση σχετικά με το είδος της επέμβασης που θα εφαρμοστεί.

Για τους περισσότερους ασθενείς πάντως, οι σημαντικότερες παρενέργειες αφορούν σε προβλήματα που προκύπτουν βραχυπρόθεσμα, μετά το πέρας της επέμβασης. Ελάχιστα από αυτά μπορούν να αποβούν μοιραία και μάλιστα σε σπάνιες, ιδιάζουσες περιπτώσεις.

Το σωματικό άλγος (πόνος) αποτελεί την πιο κοινή μετεγχειρητική παρενέργεια, αλλά υπάρχουν πολυάριθμοι τρόποι για την αντιμετώπισή του. Φυσικά, στα πιθανά επακόλουθα προβλήματα περιλαμβάνεται ο κίνδυνος μόλυνσης. Ωστόσο, η τεχνολογική ανάπτυξη της ιατρικής έχει μειώσει τον κίνδυνο αυτό εξαιρετικά. Σε ευάριθμες περιπτώσεις μπορεί να παρατηρηθεί αιμορραγία (εσωτερική ή εξωτερική) ή και θρόμβωση στο αίμα (λόγω της πολυήμερης ανάκλισης). Υπάρχουν και άλλες πιθανές επιπλοκές, αλλά σχετίζονται με ιδιαίτερες και σπάνιες περιπτώσεις, και δεν υπάρχει λόγος να αναφερθούμε εκτενώς σε αυτές. Άλλωστε, ο ασθενής (όχι μόνο ο γιατρός) θα φροντίσει να ενημερωθεί πλήρως για όλα αυτά πριν την διενέργεια της επέμβασης.