Λυκοπένιο: Η ισχυρότερη αντιοξειδωτική ουσία
Συγγραφέας Mαρία Μπαμπατζιμοπούλου Γράφτηκε στις ,
ΝΤΟΜΑΤΑ ΚΑΙ ΚΑΡΠΟΥΖΙ, ΔΥΟ ΤΡΟΦΙΜΑ ΠΛΟΥΣΙΑ ΣΕ ΛΥΚΟΠΕΝΙΟ: ΜΙΑ ΦΥΤΟΧΗΜΙΚΗ ΟΥΣΙΑ ΜΕ ΙΣΧΥΡΗ ΑΝΤΙΟΞΕΙΔΩΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΛΑ ΟΦΕΛΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ
Οι τομάτες και το καρπούζι είναι σημαντικά αγροτικά προϊόντα της Ελλάδας και άλλων μεσογειακών χωρών που συμπεριλαμβάνονται στο διαιτολόγιο των πληθυσμών τους. Οι τομάτες συνήθως καταναλώνονται νωπές αλλά και επεξεργασμένες. Τα προϊόντα επεξεργασίας της όπως σάλτσες, τοματοχυμός, κέτσαπ κ.α. συντελούν στην υψηλή κατανάλωση τομάτας στις χώρες αυτές. Το καρπούζι καταναλώνεται φρέσκο ενώ σε κάποιες χώρες παράγεται και χυμός από καρπούζι.
Και οι δύο αυτές τροφές είναι πλούσιες σε λυκοπένιο και αποτελούν την κύρια διαιτητική πηγή του, διότι ο οργανισμός του ανθρώπου στερείται της δυνατότητας να συνθέσει λυκοπένιο και επομένως πρέπει να παρέχεται μέσω της διατροφής. Το λυκοπένιο είναι μία ισχυρά αντιοξειδωτική ουσία που ανήκει στην οικογένεια των καροτενοειδών ουσιών.
Είναι η ουσία που δίνει το κόκκινο χρώμα στις τομάτες και το καρπούζι. Το λυκοπένιο δεν έχει βιταμινική δράση, είναι όμως μία από τις ισχυρότερες αντιοξειδωτικές ουσίες. Η αντιοξειδωτική του δράση είναι διπλάσια από αυτή του β-καροτενίου για αυτό θεωρείται από τους καλύτερους σαρωτές ελεύθερων ριζών, προσφέροντας υψηλή προστασία στα κύτταρα από οξειδωτικές βλάβες. Λόγω της ιδιότητάς του αυτής το λυκοπένιο αποτέλεσε το κυρίαρχο πεδίο έρευνας στον τομέα των τροφίμων και φυτοχημικών ουσιών τα τελευταία πέντε χρόνια. Διάφορες έρευνες με πειραματόζωα καθώς και επιδημιολογικές έρευνες έχουν δείξει ότι υψηλά επίπεδα λυκοπενίου στους ιστούς και στο πλάσμα του αίματος, μειώνουν τον κίνδυνο ορισμένων τύπων καρκίνου και χρόνιων παθήσεων. Αν και το κύριο ενδιαφέρον των ερευνητών επικεντρώνεται στην αντιοξειδωτική του δράση, έχουν αρχίσει έρευνες για την διερεύνηση και άλλων μηχανισμών δράσης του όπως η επίδραση στο ορμονικό και ανοσοποιητικό σύστημα ή στον μεταβολισμό.
Ως ένα από τα πιο ισχυρά αντιοξειδωτικά, το λυκοπένιο μειώνει τον κίνδυνο καρκινογένεσης και αθηρωμάτωσης, προστατεύοντας σημαντικά μόρια του οργανισμού όπως τα λίπη, τη χαμηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνη (LDL), τις πρωτεΐνες και τo DNA. Μια μετα-ανάλυση 21 ερευνών (από το 1966 έως το 2003) που δημοσιεύθηκε το 2004 στο περιοδικό Cancer Epidemiology Biomarkers and Prevention επιβεβαιώνει ότι η κατανάλωση τομάτας κυρίως μαγειρεμένης ή επεξεργασμένης, προστατεύει από τον καρκίνο του προστάτη. Σε άνδρες που κατανάλωναν κυρίως ωμές τομάτες ο κίνδυνος για καρκίνο του προστάτη μειώθηκε κατά 11%, ενώ για εκείνους που κατανάλωναν κυρίως μαγειρεμένες ή επεξεργασμένα προϊόντα τομάτας ο κίνδυνος μειώθηκε κατά 19%. Άλλες έρευνες που βρίσκονται στο προκαταρκτικό στάδιο δείχνουν ότι η κατανάλωση λυκοπενίου συνδέεται με μειωμένο κίνδυνο καρκίνου του πνεύμονα, του μαστού, του τραχήλου της μήτρας και του πεπτικού συστήματος (στομάχι, παχύ έντερο). Επίσης μειώνει τον κίνδυνο εκφυλισμού της ωχράς κηλίδας του ματιού και της προσβολής του οργανισμού από καρδιαγγειακά νοσήματα.
Σε μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2001 (FASEB J.) διερευνήθηκε η συσχέτιση της περιεκτικότητας λυκοπενίου στο πλάσμα του αίματος και της μακροζωίας μοναχών γυναικών. Το λυκοπένιο και άλλα καροτενοειδή μετρήθηκαν στο πλάσμα 99 μοναχών ηλικίας 77 έως 99 ετών, που διαβίωναν στην ίδια μονή. Μετά από έξι συνεχόμενα έτη η ανάλυση ζωής (Life table analysis) έδειξε μία διαφορά 11 ετών στο προσδόκιμο ζωής μεταξύ των μοναχών με τα χαμηλά και τα υψηλά επίπεδα λυκοπενίου στο πλάσμα.
Βιοδιαθεσιμότητα του λυκοπενίου.
Θα αναρωτηθεί ίσως κάποιος, γιατί το λυκοπένιο που προσλαμβάνεται από επεξεργασμένα ή μαγειρεμένα προϊόντα τομάτας έχει πιο ευνοϊκή επίδραση στην υγεία σε σχέση με το νωπό προϊόν; Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η επεξεργασία και το μαγείρεμα αυξάνουν την βιοδιαθεσιμότητα του λυκοπενίου στον οργανισμό και εξηγείται από τους δύο παρακάτω λόγους: α) Η θέρμανση απελευθερώνει το λυκοπένιο από το πλέγμα των ιστών του τροφίμου β) Το λυκοπένιο μετατρέπεται από την trans στερεοχημική δομή με την οποία βρίσκεται στα νωπά τρόφιμα στην cis ισομερή δομή η οποία απορροφάται καλύτερα. Ωστόσο δεν έχει διευκρινισθεί εάν η cis ισομερής δομή είναι βιολογικά πιο αποτελεσματική. Επίσης η κατανάλωση διαιτητικού λίπους π.χ. ελαιόλαδο, με τρόφιμα που περιέχουν λυκοπένιο, αυξάνει την απορρόφηση του λυκοπενίου.
Επιπλέον η απορρόφηση του λυκοπενίου ενισχύεται όταν η τομάτα και τα προϊόντα τομάτας καταναλώνονται με τη φλούδα.
Περιεκτικότητα λυκοπενίου σε τομάτα, προϊόντα τομάτας και καρπούζι.
Μία νωπή τομάτα μέσου μεγέθους περιέχει 4,5 -7,0 μιλιγραμμάρια λυκοπενίου. Πρέπει να τονισθεί ότι η περιεκτικότητα του λυκοπενίου στις ακατέργαστες τομάτες
διαφέρει ανάλογα με την ποικιλία, την έκθεση στον ήλιο, τη λίπανση, και το βαθμό ωρίμανσης. Το τοματάκι Σαντορίνης λόγω εδάφους, κλίματος και καλλιεργητικών συνθηκών, έχει την υψηλότερη περιεκτικότητα σε λυκοπένιο. Γενικά οι ποικιλίες τομάτας Cherry και Roma έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε λυκοπένιο.
Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο Purdue των ΗΠΑ σε συνεργασία με ερευνητές από το Υπουργείο Γεωργίας της χώρας προσπάθησαν να αναπτύξουν μία ποικιλία τομάτας καλύτερης ποιότητας που να ωριμάζει αργότερα. Στην προσπάθειά τους αυτή παρατήρησαν ότι η νέα ποικιλία τομάτας έχει ανώτερη διατροφική αξία καθώς περιέχει σημαντικά αυξημένες ποσότητες λυκοπενίου (2 έως 3,5 φορές περισσότερο).
Πρόκειται για ένα παράδειγμα αύξησης της διατροφικής αξίας ενός τροφίμου με τη χρήση της Βιοτεχνολογίας. Όσον αφορά τα επεξεργασμένα προϊόντα τομάτας ενδεικτικά αναφέρεται ότι ένα φλιτζάνι τοματοχυμός περιέχει περίπου 22mg λυκοπένιο ενώ 2 κουταλιές της σούπας τοματοπελτές περιέχει περίπου 9 mg.
Το καρπούζι είναι και αυτό ένα τρόφιμο πλούσιο σε λυκοπένιο. Η μέση συγκέντρωση λυκοπενίου στο καρπούζι είναι περίπου 40% υψηλότερη από την μέση περιεκτικότητα της ακατέργαστης τομάτας. Εντούτοις δεν έχει γίνει πλήρης αξιολόγηση της βιοδιαθεσιμότητάς του. Και στο καρπούζι η περιεκτικότητα σε λυκοπένιο εξαρτάται από την ποικιλία και το βαθμό ωρίμανσης. Τα καρπούζια με ζωηρό κόκκινο χρώμα σάρκας πρέπει να προτιμώνται. Άλλα φρούτα που περιέχουν λυκοπένιο κατά σειρά φθίνουσας περιεκτικότητας είναι το ρόδινο γκρέϊπ φρουτ , η παπάγια και το βερίκοκο.
Μετά από τα παραπάνω περί λυκοπενίου προκύπτει ίσως το ερώτημα: Ποια είναι η ημερήσια συνιστώμενη πρόσληψη λυκοπενίου; Οι αρχικές συστάσεις των ειδικών ήταν για 30-35 mg λυκοπενίου ημερησίως. Μετά όμως από νεώτερες έρευνες προτείνεται μια ημερήσια πρόσληψη 5-7 mg. Σε αυτά τα επίπεδα πρόσληψης παρατηρήθηκε ένα ανώτατο όριο λυκοπενίου στο πλάσμα, μείωσης των λιπιδίων του αίματος και της οξείδωσης του DNA.
Oι τομάτες, τα προϊόντα τομάτας καθώς και το καρπούζι είναι βασικά τρόφιμα του ελληνικού διαιτολογίου. Η τομάτα ή η έτοιμη σάλτσα χρησιμοποιούνται συχνά σε διάφορα φαγητά με λαχανικά, όσπρια ή κρέας. Γνωρίζοντας την ευεργετική επίδραση στην υγεία του λυκοπενίου που περιέχεται στην τομάτα και το καρπούζι ας κρατήσουμε την παραδοσιακή ελληνική κουζίνα και ας απολαύσουμε τα γεύματά μας το καλοκαίρι συνοδεύοντάς τα με μία ελληνική σαλάτα ή με τη δροσιά μιας φέτας καρπουζιού.
