Το βαλσαμόχορτο!
Συγγραφέας iator Γράφτηκε στις ,
Βαλσαμόχορτο (Υπερικόν ή το βότανο του Αγίου Ιωάννη, Υπερικόν το διάτρητον, Hypericum perforatum, St. John’s wort)
Πολλά χρόνια πριν από την εμφάνιση των φαρμάκων, τα βότανα κυριαρχούσαν στην αντιμετώπιση και στη θεραπεία των διαφόρων ασθενειών.
Η χρήση των βοτάνων είναι πολύ παλιά όσο και η ιστορία του ανθρώπου, όπως διαπιστώθηκε από ευρήματα σε σημείο ταφής ενός πρωτόγονου ανθρώπου, ο οποίος έζησε πριν από περίπου 60.000 χρόνια.
Μεταξύ των πολλών θεραπευτικών βοτάνων, ιδιαίτερη αποτελεσματικότητα και ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει το «Υπερικόν το διάτρητον» ή «Hypericum perforatum».
Από την εποχή των αρχαίων Ελλήνων και του Ιπποκράτη μέχρι και μετά το Μεσαίωνα, το Υπερικό κατείχε εξέχουσα θέση στο οπλοστάσιο της φαρμακευτικής και θεραπευτικής επιστήμης. Οι θεραπευτικές ιδιότητες του βοτάνου ήταν τόσο θαυματουργές που του αποδίδονταν μαγικές ιδιότητες ικανές να διώξουν το κακό, ώστε να προστατευτεί ο άνθρωπος από κάθε είδους ασθένεια.
Το Hypericum perforatum ή κοινώς Βαλσαμόχορτο, χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα ως παραδοσιακό γιατροσόφι στην επούλωση των πληγών, στη θεραπεία νεφρικών παθήσεων και στην αντιμετώπιση νευρικών διαταραχών.
Τα τελευταία 30 χρόνια το Υπερικό έχει μελετηθεί εκτενώς με κλινικές και εργαστηριακές έρευνες. Αποτέλεσμα αυτών των μελετών είναι η συλλογή πληθώρας σημαντικών στοιχείων όσον αφορά στη φυσιολογία, στην ιστορία, τη χημεία, τη φαρμακολογία, τη φαρμακοδυναμική, την ιατρική χρήση και στα φαρμακευτικά παρασκευάσματα του βοτάνου.
Περιγραφή Βοτάνου
Το Υπερικό είναι μέλος του γένους των Υπερικιδών, που απαριθμεί 400 περίπου είδη παγκοσμίως. Το φυτό περιγράφεται ως ποώδες, φρυγανώδες ή θαμνώδες, πολυετές, με κίτρινα άνθη και στενόμακρα φύλλα.
Το Βαλσαμόχορτο είναι ενδημικό της Ευρώπης, της δυτικής Ασίας, της βορείου Αφρικής και ευδοκιμεί σε πολλές περιοχές του κόσμου και ιδιαίτερα στη βόρεια Αμερική και στην Αυστραλία.
Η γεύση του Υπερικού είναι γλυκόξινη και στυφή και η οσμή του χαρακτηριστική. Ένα εμπορικό έλαιο ή βάμμα του βοτάνου πρέπει να διακρίνεται από το ζωντανό σχεδόν φωσφορίζον κόκκινο χρώμα του. Εάν το παρασκεύασμα είναι απαλό κόκκινο, προς το ροζ, η περιεκτικότητα σε υπερικίνη και συνεπώς η ποιότητα του προϊόντος είναι αμφισβητούμενη.
Ετυμολογία του ονόματος του βοτάνου
Το όνομα Hypericum έχει αρχαίες ρίζες και μπορεί να προέρχεται από διάφορες πηγές. Ο όρος “Υπερικό” αναφέρεται από τον Ευρύφωνα τον Κνίδιο, ο οποίος ήταν γιατρός το 288 π.Χ. Πιθανότατα, σύμφωνα με τον Λινναίο, η ονομασία προέρχεται από το συνδυασμό των λέξεων υπέρ (πάνω από) και εικών (εικόνα), γιατί κατά τους αρχαίους χρόνους το βότανο τοποθετούνταν πάνω από θρησκευτικές εικόνες για να εξορκίσει το κακό.
Τα κοκκινόμαυρα στίγματα από πέταλα του άνθους του Υπερικού συμβολίζουν, σύμφωνα με την παράδοση, το αίμα που έχυσε ο Ιωάννης ο Βαπτιστής κατά τον αποκεφαλισμό του και η διάτρητη επιφάνεια των φύλλων δημιουργήθηκε από τα δάκρυα που χύθηκαν από αυτή την αποτρόπαια πράξη.
Ιστορική και παραδοσιακή χρήση του Υπερικού.
Ο Διοσκουρίδης, περίφημος βοτανοθεραπευτής της αρχαίας Ελλάδας, αναφέρει τέσσερα είδη Υπερικού, τα οποία προτείνει κατά τις οσφυοϊσχιαλγίας, σε πόσιμο μείγμα με υδρομέλι (μέλι+νερό). Ισχυρίζεται ότι η τοπική χρήση του βοτάνου βοηθάει σημαντικά στην επούλωση των εγκαυμάτων και η κατανάλωση του υπό μορφή αφεψήματος ανακουφίζει από τη δυσπεψία και τους κολικούς πόνους, αλλά πρέπει να χορηγείται έως την πλήρη ίαση.
Αναφορές στις θεραπευτικές ιδιότητες ελληνικών ενδημικών ειδών Υπερικού έχουν γίνει και από τον Ιπποκράτη, τον Θεόφραστο, τον Πλίνιο και τον Γαληνό.
Πολλοί διακεκριμένοι Άγγλοι βοτανολόγοι – θεραπευτές έχουν αναφερθεί στην αποτελεσματικότητα του Υπερικού. Για παράδειγμα, ο Τζέραρντ αναφέρεται στην αλοιφή που παρασκεύασε από το βότανο, ως την πιο πολύτιμη θεραπεία για βαθιές πληγές και προσθέτει ότι δεν υπάρχει καλύτερο φυσικό βάλσαμο για την επούλωση των πληγών.
Ο Κάλπεπερ, διάσημος βοτανολόγος, επισημαίνει ότι είναι ένα μοναδικό βότανο για την επούλωση πληγών υπό μορφή αλοιφής. Επίσης υποστηρίζει ότι είναι ευεργετικό κατά των τσιμπημάτων και δαγκωμάτων δηλητηριωδών ζώων, ενώ αποτελεί και πολύ καλό διουρητικό.
Οι πρώτες αποτελεσματικές και ευρέως διαδεδομένες φαρμακευτικές χρήσεις του Υπερικού στην Ευρώπη μετά το 16ο αιώνα περιλαμβάνουν το έλαιο του ως επουλωτικό των πληγών και των οιδημάτων. Ήταν τόσο ευεργετική η δράση του, ώστε όχι μόνο το χρησιμοποιούσαν οι χειρουργοί στον καθαρισμό των τραυμάτων, αλλά συμπεριλαμβανόταν επίσης στην πρώτη επίσημη Φαρμακολογία του Λονδίνου ως Oleum Hyperici.
Τα ενεργά συστατικά του Υπερικού και η δράση τους
Το γένος Hypericum έχει περίπλοκη και ποικιλόμορφη χημική σύσταση. Το Hypericum perforatum έχει μελετηθεί εκτενέστερα από τα 66 είδη για τα οποία υπάρχουν στοιχεία. Έχουν απομονωθεί και αναγνωριστεί τα ενεργά συστατικά του βοτάνου και έχει προσδιοριστεί η φαρμακοκινητική τους.
Κύριο συστατικό του είναι η ναφθοδιανθρόνη υπερικίνη, στην οποία, αποδίδεται η αντικαταθλιπτική και αντιική δράση του βοτάνου, χωρίς να παραβλέπεται η συνεργιστική δράση άλλων συστατικών, όπως οι ξανθόνες. Σημαντικό ρόλο στην αντιφλεγμονώδη, διουρητική, αντισηπτική και αντιβακτηριακή δράση του Υπερικού έχουν τα φλαβονοειδή (υπεροσίδη, ρουτίνη κ.α.) και η υπερφορίνη.
Η επουλωτική δράση κατά των εγκαυμάτων οφείλεται στο οξυγόνο που περιέχουν τα κατοτενοειδή (ξανθοφύλλες). Το αιθέριο έλαιο του Υπερικού έχει αντιμυκητισιακές ιδιότητες.
Φαρμακολογία
Η δρόγη αποτελείται από τις ανθισμένες κορυφές του φυτού και έχει επιδείξει πληθώρα εργαστηριακών αποτελεσμάτων, όπως η αντικαταθλιπτική δράση, η επουλωτική δράση κατά των εγκαυμάτων και των τραυμάτων, οι αντιβακτηριακές και διουρητικές ιδιότητες και η αντιϊκή δράση.
Υπάρχουν πολλές κλινικές μελέτες που κάνουν επιτακτική την ανάγκη για περαιτέρω έρευνες που θα συντελέσουν στην επιστημονική και νομική κατοχύρωση της φαρμακευτικής αποτελεσματικότητας του Hypericum perforatum.
Κλινικές μελέτες της αντικαταθλιπτικής δράσης του Υπερικού
Οι Μούλντερ και Ζόλλερ σε κλινική μελέτη 6 γυναικών, 56-55 χρόνων, με διαταραχές διάθεσης μανιοκαταθλιπτικού τύπου, διαπίστωσαν ότι μετά τη χορήγηση υπερικίνης αυξήθηκαν τα επίπεδα μίας ουσίας που είναι δείκτης αντικαθλιπτικής αντίδρασης.
Η ίδια ερευνητική ομάδα έδειξε σε μελέτη 15 ασθενών συμπτώματα άγχους, δυσθυμίας (έλλειψη διάθεσης), υποβουλίας (έλλειψη θέλησης), ανορεξίας, διαταραχής ύπνου (αϋπνίας και υπνηλίας) και κατάθλιψης (τις πρωινές ώρες). Δεν παρατηρήθηκαν παρενέργειες.
Κλινικές μελέτες της επουλωτικής και αντιφλογιστικής δράσης του Υπερικού
Σε πολλές μελέτες τα εκχυλίσματα Υπερικού έχουν επιδείξει αντιβακτηριακή και επουλωτική δράση. Για παράδειγμα, δύο παράγωγα του Υπερικού, που συνταγογραφούνται ευρέως στη Ρωσία και των οποίων το κύριο συστατικό είναι η υπερφορίνη, ερευνήθηκαν και διαπιστώθηκε ότι είναι πιο αποτελεσματικά από τη σουλφονιλαμίνη κατά της μόλυνσης από χρυσίζοντα Σταφυλόκοκκο (Staphylococcus aureus).
Επίσης ένα γερμανικό σκεύασμα υπό μορφή αλοιφής έδειξε αντισηπτική δράση και μείωσε των χρόνο επούλωσης εγκαυμάτων 1ου βαθμού σε 48 ώρες, ενώ τα εγκαύματα 2ου και 3ου βαθμού επουλώθηκαν τρεις φορές γρηγορότερα από κλασικές μεθόδους αντιμετώπισης και χωρίς τη δημιουργία μετα-εγκαυματικών ουλών.
Κλινικές μελέτες της αντιικής δράσης του Υπερικού
Το διεθνές ενδιαφέρον για το Υπερικό μεγάλωσε όταν ερευνητές του ιατρικού κέντρου του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης και του Γουάισμαν Ινστιτούτου Επιστημών του Ισραήλ, απέδειξαν ότι δύο ενεργά συστατικά του βοτάνου είναι πολύ δραστικά κατά των ρετροϊών in vivo.
Τα παρακάτω αποσπάσματα της αναφοράς τους αξίζουν προσοχής και περαιτέρω έρευνας.
• Όταν τα ενεργά συστατικά του Υπερικού αντιδρούν με μολυσματικά μέρη του ιού, αμέσως μετά την χορήγηση γίνεται πλήρως αναστολή της νόσου.
• Προκαταρτικές μελέτες in vitro με ψευδοϋπερικίνη έδειξαν ότι μπορεί να περιοριστεί η εξάπλωση του ΗIV ιού (ιός AIDS).
• Καμία σοβαρή τοξική παρενέργεια δεν παρατηρήθηκε ύστερα από τη χορήγηση των συστατικών σε 800 πειραματόζωα, στα οποία δεν παρατηρήθηκαν δυσλειτουργίες .
• Η υπερικίνη δείχνει τοξικότητα σε μερικά ανθρώπινα κύτταρα σε πολύ μεγάλες συγκεντρώσεις. Η ψευδοϋπερικίνη είναι λιγότερο τοξική. Ευτυχώς τα ενεργά συστατικά του βοτάνου δείχνουν αξιοσημείωτη αντιική ισχύ μετά από τη χορήγηση μικρής δόσης .
• Το μίγμα των ενεργών συστατικών διαπερνά τον εγκεφαλονωτιαίο φραγμό (γεγονός πολύ σημαντικό στη μόλυνση από ΗΙV ιό).
Κλινική Εφαρμογή
Εσωτερικά: Για νευροφυτικές διαταραχές, διαταραχές καταθλιπτικού τύπου, φοβίες και νευρώσεις. Τα έλαια του Υπερικού δρα κατά των δυσπεπτικών διαταραχών.
Εξωτερικά: Τα έλαια του Υπερικού για την επούλωση τραυμάτων αλλά και για την μετατραυματική περίοδο. Επίσης για μυαλγίες και για εγκαύματα 1ου βαθμού.
Αντενδείξεις: Προς το παρόν δεν έχει παρατηρηθεί καμία.
Παρενέργειες: Υπάρχει πιθανότητα φωτοευαισθησίας, ειδικά σε άτομα με ανοιχτόχρωμο δέρμα μετά την έκθεση τους στον ήλιο.
Αλληλεπιδράσεις με φάρμακα: Προς το παρόν δεν έχει παρατηρηθεί καμία.
Συνιστώμενη δοσολογία: 2-4 γραμμάρια του βοτάνου ημερησίως σε ξηρά τριμμένη μορφή, ή 0.2-1.0 γραμμάριο υπερικίνης σε ξηρό εκχύλισμα.
Ενδείξεις: Ήπια αντικαταθλιπτική δράση, αντιφλεγμονώδης δράση του ελαίου. Διουρητική δράση και άμεση ευεργετική δράση στις λείες μυικές ίνες (μυς των εσωτερικών οργάνων). Είναι το ταχύτερα αναπτυσσόμενο “εναλλακτικό” φάρμακο τα τελευταία χρόνια παγκοσμίως.
Πηγές: apivita.com, http://enallaktikidrasi.com
http://medecinalnature.blogspot.gr
