Άξιο παρατήρησης πιστεύω πως είναι το γεγονός ότι, ένα χρόνο μετά την εμφάνιση της νέας γρίπης στη χώρα μας, θυμηθήκαμε πρόσφατα τον πανικό που είχε προκληθεί τότε, με την ευκαιρία της επανεμφάνισής της. Ο πανικός κατέλαβε πολλούς τότε για το πότε θα κυκλοφορήσει στην αγορά και πως θα προμηθευτούν το εμβόλιο για την νέα γρίπη…Θα μου πείτε πως είναι λογικό. Δεν είναι;

Οι άνθρωποι φοβούνται για την υγεία τους άλλωστε σε όποιον και να πεις «δεν έγινε και τίποτε… μια γρίπη είναι!» σου επισημαίνει πως υπάρχουν και θάνατοι από τον ιό αυτόν. Πιστεύω λοιπόν πως το φαινόμενο αυτό του πανικού με τον οποίο αντιδράσαμε, έχει σχέση με το γεγονός πως αισθανόμαστε απειλή. Νιώθουμε ευάλωτοι και αδύναμοι να κάνουμε κάτι και συνειδητοποιούμε πως δεν έχουμε τον έλεγχο της κατάστασης.

Με το παράδειγμα αυτό βλέπουμε σε μεγάλη κλίμακα αυτό που συμβαίνει σε κάθε άνθρωπο στη ζωή του. Θα μπορούσα να αναφέρω και άλλα παραδείγματα όπως η απώλεια ενός προσφιλού μας προσώπου, μία σοβαρή ασθένεια, μία καταστροφή οικονομική ή φυσική, ο χωρισμός, η συνταξιοδότηση ή ακόμη και η απώλεια της εργασίας και πολλά άλλα που συμβαίνουν στη ζωή ενός ανθρώπου και ως γεγονότα είναι ικανά να πυροδοτήσουν σύγχυση και πανικό. Τα γεγονότα αυτά συνήθως τα ονομάζουμε ψυχοπιεστικά και συνήθως περιοριζόμαστε στο να αναφέρουμε τις ψυχολογικές προεκτάσεις και τις επιπτώσεις στον άνθρωπο αφού τα θεωρούμε ικανά να δημιουργήσουν δυσμενείς αλλαγές στην υγεία του ανθρώπου.

Μπορούμε να πούμε επίσης πως πλήθος διαταραχών όπως οι κρίσης πανικού, οι καταθλίψεις κ.α. αλλά και χρόνιων νόσων όπως τα καρδιαγγειακά, η εμφάνισή τους μπορεί να σχετίζεται με έναν τέτοιο παράγοντα.  Αυτή είναι μία πρώτη αντίληψη των πραγμάτων.Τα παραπάνω έχουν τεκμηριωθεί και από μελέτες που έχουν καταλήξει σε κάποιες υποθέσεις όπως για παράδειγμα ότι άτομα που πάσχουν από κάποια ασθένεια πριν την εκδηλώσουν ζούσαν μία κατάσταση προσωπικής ανικανοποίητης η οποία επήλθε έπειτα από κάποιο σημαντικό γεγονός στη ζωή τους ή ακόμη την διαπίστωση ότι άτομα δραστήρια και φιλόδοξα όταν νιώσουν μία έντονη ματαίωση στους στόχους τους έχουν την τάση να αναπτύσσουν στεφανιαία καρδιακή νόσο.

Αυτά επιβεβαιώνονται και από την κλινική μας εμπειρία αλλά νομίζω πως μπορούμε να κάνουμε παρόμοιες διαπιστώσεις για τους δικούς μας ανθρώπους και το σίγουρο είναι πως πάντα εξαρτάται από τις προσωπικές προδιαθέσεις όπως άλλωστε και η στάση απέναντι στα γεγονότα εξαρτάται από τον τρόπο με τον οποίο το κάθε άτομο έχει μάθει να αντιμετωπίζει τις καταστάσεις στη ζωή του. Επιτρέψτε μου όμως να πω πως αυτή είναι μία κάπως ρηχή προσέγγιση –όχι πως δεν ισχύει αλλά πως δεν είναι ολόκληρη η αλήθεια- γιατί πιστεύω πως είναι κάτι παραπάνω από αυτό που λέμε!Μέσα από τα γεγονότα αυτά διαφαίνεται ο φόβος με τον οποίο αντιμετωπίζουμε το άγνωστο, το αναπάντεχο, αυτό που νιώθουμε να μας βγάζει από το δρόμο μας.

Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με την τρωτότητα και την ευαλωτότητά μας. Διαπιστώνουμε από κάτι το τόσο απλό όπως η γρίπη ακόμη και το φόβο που προκαλεί το «μοιραίο» όπως συνηθίζουμε να το αποκαλούμε. Το ονομάζουμε μοιραίο γιατί γνωρίζουμε πως κανείς μας δεν μπορεί να ξεφύγει από αυτό.

Από παιδιά, γύρω στις ηλικίες των 8 με 10 ετών, έχουμε όλοι μας αντιληφθεί πως δεν είναι αναστρέψιμο. Όταν ήμασταν παιδιά μας απασχολούσε ο θάνατος, πολύ περισσότερο απ’ όσο σήμερα πιστεύουμε ή θυμόμαστε. Κι όμως μια ζωή μπορεί να χτίζουμε άμυνες για να μην το παραδεχτούμε. Για να το διώξουμε από το μυαλό μας. Για να μην μας επηρεάζει. Σαν να μπορούσαμε να αλλάξουμε την κατάσταση αν τον αρνηθούμε. Μιλάω για την υπέρτατη απειλή της ζωής, δηλαδή το θάνατο. Αν το σκεφτείτε καλύτερα, οι περισσότερες υπερβολικές αντιδράσεις των ανθρώπων απέναντι σε τέτοια ζητήματα, όπως η ασθένεια, συνδέονται με τον φόβο του θανάτου. Αυτό συμβαίνει και στην περίπτωση της ανακοίνωσης ενός γιατρού που μας περιγράφει την σοβαρή κατάσταση της υγείας μας ενώ εμείς προσπαθούμε να καταλάβουμε από το τι δεν μας αναφέρει, αντί να ακούσουμε με ακρίβεια τα όσα λέει και να διατυπώσουμε κατάλληλα τις ερωτήσεις που θα αποσαφηνίσουν το θέμα.

Τι σκέφτεται μία γυναίκα όταν ο γιατρός της αναφέρει πως από τη μαστογραφία προκύπτουν ενδείξεις οι οποίες θα χρειαστεί να αποσαφηνιστούν με περαιτέρω εξετάσεις; Κι άλλες εξετάσεις. Περισσότερο χρόνος και αναμονή για τα αποτελέσματα. Και επιστρέφει πάλι στο γιατρό και της λέει πως πρέπει να το παρακολουθήσουν γιατί ακόμη δεν υπάρχει κάτι σίγουρο. Πώς αισθάνεται ο άντρας εκείνος που ακούει τον γιατρό να του λέει πως πρέπει να κάνει μια εξέταση επιπλέον για να διαπιστώσουν το λόγο για τον οποίο υπάρχει υπερτροφία του προστάτη; Τι σκέπτονται αυτοί οι άνθρωποι μέχρι να γυρίσουν σπίτι τους; Πώς αντιμετωπίζουν τους δικούς τους όταν μιλάνε μαζί τους; Δεν αλλοιώνεται η σχέση τους; Ο θάνατος υπάρχει στη ζωή μας με πολλά πρόσωπα: με τη μορφή μιας αλλοίωσης, της φθοράς, της ηλικίας, του χωρισμού… και συνοδεύεται από το αίσθημα του πόνου (ψυχικού ή σωματικού), και από συναισθήματα όπως το φόβο, τις ενοχές… «έπρεπε να έχω κάνει κάτι νωρίτερα» λέει ο σύζυγος της γυναίκας εκείνης. «Έπρεπε να έχω επιμείνει περισσότερο για να με ακούσει όταν της έλεγα να πάει στο γιατρό να δει γιατί διαμαρτυρόταν συχνά για τον πόνο στο χέρι».Και δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε το γεγονός ότι ο θάνατος ή η ασθένεια ενός προσφιλού μας προσώπου φέρνει κι εμάς αντιμέτωπους, με τρόπο σκληρό, με τον δικό μας θάνατο.

Έχω παρατηρήσει –κάτι που όλοι μπορούμε να διαπιστώσουμε από τους δικούς μας ανθρώπους όταν αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα- πως σε παρόμοιες καταστάσεις λειτουργούμε με άρνηση: «μπα δεν μπορεί να συμβαίνει αυτό σε ‘μένα, τώρα… κάποιο λάθος θα έχει γίνει», με θυμό: «γιατί σε ‘μένα;», με κατάθλιψη: «η ζωή όλη απειλείται και μπορεί να πεθάνω», πριν φτάσουμε στο σημείο της αποδοχής, αν αυτό συμβεί κάποια στιγμή!Αυτές οι φάσεις δεν διαδέχονται απαραίτητα η μία την άλλη αλλά μπορούν και να συνυπάρχουν και σε κάθε περίπτωση εκφράζονται με διαφορετικό τρόπο. Μπορεί μάλιστα να επανεμφανίζονται σε διάφορες περιόδους της εξέλιξης της κατάστασης.

Πολλές φορές πάλι, οι άνθρωποι αναζητούν κάτι που θα δώσει νόημα στη ζωή τους. Έχουν ανάγκη να επαναπροσδιορίσουν τις σχέσεις τους, να επανεκτιμήσουν τις προτεραιότητές τους. Να κάνουν πράγματα που καιρό αναβάλλουν. Να αλλάξουν τα κριτήρια με τα οποία θεωρούν κάτι σημαντικό ή ασήμαντο, ωφέλιμο ή άκαιρο, ταιριαστό ή παράταιρο…

Κάποιοι ψυχοθεραπευτές που δουλεύουν με καρκινοπαθείς υποστηρίζουν μάλιστα πως ορισμένες φορές κάποιοι από αυτούς όταν βρίσκονταν μπροστά την απειλή του θανάτου παρουσιάζουν μια μεγάλη και θετική προσωπική εξέλιξη. Σαν η ασθένεια να τους θεραπεύει και οι διαπροσωπικές σχέσεις τους να εξομαλύνονται! Παρόλο δηλαδή που η φυσική πραγματικότητα του θανάτου μας καταστρέφει, η ιδέα του μπορεί να μας «γιατρεύει»;

Ψυχή ή σώμα: Η ζωή δεν γνωρίζει διαχωρισμό.

Ποιο από τα δύο εκδήλωσε πρώτο τη νόσο δεν έχει ιδιαίτερη σημασία γιατί όλος ο άνθρωπος ασθενεί. Και οι άνθρωποι έχουν ανάγκες τις οποίες αναζητούν τρόπους να καλύψουν: βιολογικές, ψυχικές, κοινωνικές και πνευματικές. Δεν είναι επειδή διαχωρίσαμε σε κλάδους και ειδικότητες την επιστήμη που θα πρέπει να αντιμετωπίζουμε και τον άνθρωπο σε κομμάτια. Αντίθετα οφείλουμε να αντιλαμβανόμαστε το άνθρωπο στην ολότητά του: ως ένα.

Η επιθυμία για ζωή είναι δυνατή. Πεθαίνουμε και η επιθυμία, βρίσκεται εκεί και δεν εγκαταλείπει. Αυτό είναι και το στοιχείο που μπορεί να μας δώσει δύναμη να δουλέψουμε με τους ψυχολογικούς παράγοντες, (δηλαδή με τα στοιχεία της προσωπικότητας του ασθενή, τα βιώματα και τις εμπειρίες του, τις διαπροσωπικές του σχέσεις και τα συναισθήματα με τα οποία συνδέονται όλα αυτά και που η πολύπλοκη σύνδεσή τους οδήγησε τον ασθενή στις συμπεριφορές ή τις συνήθειες που συνετέλεσαν στη δημιουργία της πάθησής του ή ακόμα και κυρίως στην αλλαγή της συναισθηματικής του κατάστασης και στον τρόπο που βιώνει την ασθένειά του. Οφείλουμε, όλα αυτά, να μη μείνουν έξω από τη θεραπευτική διαδικασία. Διαφορετικά ο ασθενής θα αντιμετωπισθεί σαν ένα απορυθμισμένο σύστημα που μπορεί (ή και όχι) να επισκευαστεί και να δοθεί πάλι στην κυκλοφορία με την ίδια – σπανιότερα καλύτερη – συχνά μειωμένη λειτουργικότητα.