Ο ρόλος της αερόβιας άσκησης
Συγγραφέας Εμμανουήλ Μαθιουλάκης Γράφτηκε στις ,
Αθηρωματική πλάκα- παθοφυσιολογία.
Το καρδιαγγειακό ή κυκλοφορικό σύστημα είναι γνωστό πως αποτελείται από δύο στοιχεία, την καρδιά και τα αγγεία. Η καρδιά είναι ένα κοίλο όργανο, που λειτουργεί ως αντλία, λαμβάνοντας και στέλνοντας αίμα στους πνεύμονες (μικρή ή πνευμονική κυκλοφορία) και στο σώμα (συστημική ή μεγάλη κυκλοφορία).
Τα αγγεία είναι οι «σωλήνες» που κατευθύνουν το αίμα, από και προς την καρδιά, στους ιστούς και κύτταρα του σώματος, προκειμένου για την τροφοδότησή τους με θρεπτικά συστατικά, ώστε να επιτευχθεί η βασική κυτταρική λειτουργία (κυτταρικός μεταβολισμός ή κυτταρική αναπνοή).
Τα αγγεία διαιρούνται σε τρεις βασικές κατηγορίες: τις αρτηρίες, τις φλέβες και τα τριχοειδή. Οι αρτηρίες είναι μεγάλα αγγεία που μεταφέρουν οξυγονωμένο αίμα (δηλαδή η αιμοσφαιρίνη είναι πλούσια σε οξυγόνο και καλείται οξυαιμοσφαιρίνη), οι φλέβες μεταφέρουν από-οξυγονωμένο αίμα (αναχθείσα αιμοσφαιρίνη), ενώ τα τριχοειδή είναι τα μικρότερα αγγεία του ανθρώπινου σώματος στα οποία γίνεται και η ανταλλαγή αερίων κατά την αναπνευστική λειτουργία. Οι αρτηρίες και οι φλέβες υποκατηροριοποιούνται, αντιστοίχως, σε αρτηρίδια και αρτηριόλια και σε φλεβίδια. Μικρότερα αγγεία με την ίδια όμως ανατομία.
Οι αρτηρίες, ανατομικά-κατασκευαστικά, διαθέτουν το σκληρό χιτώνα στο εξωτερικό για προστασία, το χιτώνα λείων μυϊκών κυττάρων και το εσωτερικό τμήμα, το οποίο καλείται αγγειακό ενδοθήλιο. Τα λεία μυϊκά κύτταρα είναι υπεύθυνα για τη διατήρηση του αγγειακού τόνου, να διατηρείται, δηλαδή, το αγγείο ανοικτό και να εισέρχεται αίμα. Ο εσωτερικός χιτώνας -αγγειακό ενδοθήλιο- είναι ένα λεπτό στρώμα από πεπλατισμένα κύτταρα σε στενή επαφή μεταξύ τους, που εκκρίνουν το μονοξείδιο του αζώτου (πρόκειται για ελεύθερη ρίζα) ή αλλιώς νιτρικό οξείδιο (nitric oxide-Ν.Ο.). Το μονοξείδιο του αζώτου ενεργεί πάνω στα λεία κύτταρα, ενεργοποιώντας τα και επιτυγχάνοντας έτσι την αγγειοδιαστολή.
Οι φλέβες διαθέτουν ό,τι και οι αρτηρίες, με επιπλέον βαλβίδες στο εσωτερικό τους, οι οποίες ενισχύουν την πορεία του αίματος, κλείνοντας και ανοίγοντας, προς την καρδιά, νικώντας τη βαρύτητα. Σε άτομα και κυρίως γυναίκες παρουσιάζεται η κιρσώδης φλεβίτιδα, πάθηση στην οποία οι βαλβίδες αυτές καταστρέφονται και το αίμα λιμνάζει, με αποτέλεσμα τα πόδια να πονάνε και να πρήζονται, ενώ γίνονται και επιδερμικά εμφανείς με το χαρακτηριστικό μπλε χρώμα. Σημειωτέον ότι στην αντιμετώπιση της παραμονής αίματος στα κάτω άκρα, συμβάλουν και οι σκελετικοί μύες, οι οποίοι με συσπάσεις βοηθούν στην άνοδό του προς τη καρδιά.
Τέλος τα τριχοειδή είναι τα μικρότερα αγγεία τα οποία διαφοροποιούνται από τα υπόλοιπα έχοντας μία μόνο στοιβάδα κυττάρων (μεμβράνη), από την οποία διαπερνά εύκολα το οξυγόνο και το διοξείδιο άνθρακα κατά την ανταλλαγή των αερίων, ερχόμενο σε επαφή με τη μονή στοιβάδα των κυψελίδων.
Παθοφυσιολογία αθηρωματικής πλάκας
Η αθηρωματική πλάκα είναι μία μάζα από κύτταρα που παρατηρείται στο λεγόμενο υποενδοθηλιακό χώρο, στο χώρο, δηλαδή, ανάμεσα στο αγγειακό ενδοθήλιο και στα λεία μυϊκά κύτταρα των αγγείων. Ο σχηματισμός οφείλεται σε πλειάδα καταστάσεων, όμως ο κύριος λόγος είναι η δυσλειτουργία του ενδοθηλίου.
Είναι γνωστό ότι μέσα στο αίμα υπάρχουν διάφορα στοιχεία που «κολυμπάνε» στο υγρό περιβάλλον, όπως, μεταξύ άλλων, ερυθρά και λευκά αιμοσφαίρια, αιμοπετάλια, ιόντα, άλατα, λιποπρωτεΐνες (LDL & HDL). Επίσης, είναι γνωστό πως όταν λαμβάνεται αρτηριακή πίεση, μετράται η πίεση που ασκείται στα εσωτερικά τοιχώματα των αγγείων κατά την πορεία του αίματος σε αυτά (συστολική πίεση) και η παύση αυτής κατά τη διαστολή των αγγείων (διαστολική πίεση). Ωστόσο δεν είναι ευρέως γνωστή άλλη μία πίεση που το αίμα ασκεί στα τοιχώματα των αγγείων, η λεγόμενη διατμητική πίεση. Πρόκειται ουσιαστικά για την τριβή του υγρού αίματος στο αγγειακό ενδοθήλιο, καθώς έρχεται σε άμεση επαφή.
Όταν το ενδοθήλιο είναι υγιές, η πίεση αυτή δεν επηρεάζει αρνητικά τις αποστάσεις των κυττάρων του ενδοθηλίου, παραμένοντας σταθερά σε επαφή και προστατεύοντας τον υποενδοθηλιακό χώρο. Όταν όμως παρουσιαστεί ενδοθηλιακή δυσλειτουργία η διατμητική τάση χωρίζει ελάχιστα τα κύτταρα δημιουργώντας κενό. Όπως αναφέρθηκε, μέσα στο αίμα υπάρχουν διάφορα στοιχεία, συμπεριλαμβανομένων των LDL & HDL. Πρόκειται για μόρια, καλούμενα λιποπρωτεΐνες, με διαφορετική πυκνότητα και όγκο. Η LDL είναι η χαμηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνη, ενώ η HDL η υψηλή. Η πρώτη είναι γνωστή ως κακή χοληστερόλη, ενώ η δεύτερη ως καλή.
Η LDL μορφολογικά είναι σφαιροειδής πρωτεΐνη, μικρή και πυκνή. Όταν, λοιπόν, τα ενδοθηλιακά κύτταρα ανοίξουν, αυτή περνά στον υποενδοθηλιακό χώρο. Ο οργανισμός του ανθρώπου έχει μηχανισμούς άμυνας σε κάθε σημείο. Σε αυτό το περιβάλλον υπάρχουν «φρουροί» που επιβλέπουν την κατάσταση. Οι «φρουροί» αυτοί είναι τα μακροφάγα κύτταρα, τα οποία απομονώνουν την LDL και την αποδομούν στο εσωτερικό τους. Αυτό, όμως, τα μετατρέπει σε αφρώδη κύτταρα και για να γίνει πιο κατανοητό, ας τα φανταστεί ο αναγνώστης σαν μικρό συννεφάκι. Αυτά τα αφρώδη κύτταρα, κολλάνε μεταξύ τους και δημιουργούν μία μάζα που καλείται αθηρωματική πλάκα. Σε αρχικά στάδια της νόσου, στο μικροσκόπιο φαίνονται σαν διάσπαρτες κίτρινες κουκίδες στον υποενδοθηλιακό χώρο. Όσο η κατάσταση συνεχίζει, εξελίσσεται σε ενιαία γραμμή και τέλος σαν έναν όγκο στο συγκεκριμένο χώρο, που αυξανόμενος κλείνει τον αυλό, περιορίζοντας τη ροή αίματος, με κίνδυνο ισχαιμίας, μυοκαρδιακού εμφράγματος ή εγκεφαλικού επεισοδίου, αναλόγως την περιοχή.
Κατά την εξέλιξη της νόσου εκτός από τα μακροφάγα επηρεάζονται και τα λεία κύτταρα, παίρνοντας και αυτά το ρόλο των μακροφάγων, συντελώντας στο σχηματισμό πηκτοειδούς πυρήνα, που με την πάροδο του χρόνου ρήγνυται με την ταυτόχρονη εξώθηση κολλώδους ουσίας, στην οποία προσκολλώνται ερυθρά αιμοσφαίρια και άλλα κύτταρα φράσσοντας και το ελάχιστο χώρο εισροής αίματος.
Ο ρόλος της αερόβιας άσκησης
Η αερόβια άσκηση δεν είναι τίποτα άλλο πέραν από τη δραστηριότητα που ο οργανισμός χρησιμοποιεί, κυρίως, το οξυγόνο ως καύσιμο υλικό. Τέτοιες δραστηριότητες είναι, μεταξύ άλλων, το περπάτημα, η ποδηλασία, το κολύμπι, το τρέξιμο. Η αερόβια άσκηση συνδέεται απόλυτα με το καρδιαγγειακό, αναπνευστικό, νευρικό, ενδοκρινικό, μυϊκό, ερειστικό σύστημα. Είναι μία κατάσταση στην οποία ο οργανισμός καλείται να ενεργοποιήσει, προσαρμόσει, συνδυάσει συστήματα, προκειμένου να ανταπεξέλθει σε ένα έντονο και απότομο ερέθισμα από μια πρότερη κατάσταση ηρεμίας.
Σε περιπτώσεις ασθενών με εμφάνιση αθηρωματικής πλάκας η άσκηση γενικότερα ενδείκνυται αλλά στα πολύ αρχικά στάδια. Αυτό γιατί η άσκηση διατηρεί το αγγείο υγειές, ελαστικό, ενώ οι περιβάλλοντες μύες (smooth muscles) που αγκαλιάζουν το αγγείο παραμένουν και διατηρούνται συσταλτά, ελαστικά και πλαστικά ενεργοί ως σφικτήρες του αγγειακού αυλού.
Από την άλλη μεριά, η προσαρμογή των αγγείων στην άσκηση είναι τέτοια, ώστε να παρατηρείται διάνοιξη του αυλού, πάχυνση των τοιχωμάτων εν συνόλω και ικανότητα των αγγείων να παρέχουν αίμα, διατηρώντας ένα υγιές ενδοθήλιο, χωρίς αλλοιώσεις και χωρίς μεσοκυττάρια κενά. Είναι, επίσης, γνωστό πως σε περιπτώσεις εμφάνισης αθηρωματικής πλάκας συστήνεται στον ασθενή να είναι αυστηρός με τη δίαιτά του, να αποφεύγει επεξεργασμένες τροφές, ζωικά λίπη, κάπνισμα και να εξετάζεται τακτικά. Μία συμπαρακολούθηση ενός καρδιολόγου, κλινικού εργοφυσιολόγου είναι το κλειδί της πρόληψης για έναν αθηρωματικό ασθενή.
Οι εντάσεις της άσκησης καθορίζονται από πολλούς παράγοντες, όπως η ηλικία, το ιστορικό του ασθενούς, η φυσική κατάσταση, το περιβάλλον διαβίωσης, η ποιότητα ζωής, το φύλο, το στάδιο αθηρωμάτωσης, η φαρμακευτική αγωγή και η γενικότερη κλινική εικόνα. Συστήνεται να γίνεται αξιολόγηση της φαρμακευτικής αγωγής, ώστε να μπαίνουν οι κατάλληλες εντάσεις στη σωστή φάση της παρακολούθησης, να συνεκτιμώνται ηλεκτροφυσιολογικές αλλοιώσεις στη λειτουργία του μυοκαρδίου καθώς και αναπνευστικές ικανοποιητικές λειτουργίες στα τεστ εργοσπιρομετρίας που πραγματοποιούνται. Τα προγράμματα άσκησης θα πρέπει να πραγματοποιούνται 3-4 φορές την εβδομάδα από 30-60 λεπτά, αναλόγως τη φυσική κατάσταση του ασθενούς.
Συμπέρασμα
Η αθηρωματική πλάκα είναι μία κατάσταση που επιβάλλεται να ελέγχεται, καθώς μπορεί να οδηγήσει σε ισχαιμία, έμφραγμα, χρόνια στεφανιαία νόσο, εγκεφαλικό και εμβολές. Ωστόσο δεν είναι μια κατάσταση που δεν αντιμετωπίζεται, αλλά αντιθέτως προλαμβάνεται, με τον ασθενή να μπορεί να έχει μία ικανοποιητική ποιότητα ζωής, χωρίς το άγχος εξέλιξης της νόσου. Το ιδανικό είναι η άσκηση σε συνδυασμό με σωστή διατροφή, παρακολούθηση και λήψη φαρμακευτικής αγωγής. Η αμέλεια σε τέτοιες καταστάσεις μπορεί να είναι επιζήμια και να οδηγήσει σε πολύ δυσάρεστες καταστάσεις, από μία επέμβαση αφαίρεσης πλάκας, έως το θάνατο.
Ενδεικτική βιβλιογραφία-αρθρογραφία:
American Journal of Medicine: The pathology of atherosclerosis, Volume 122, Issue 1, supplement, Pages S3-S14. January 2001.
The New England Journal of Medicine: Pathogenesis of atherosclerosis, N. Engl. J Med 1986; 314:488-500, February 20, DOI: 10.1056/NEJM198602203140806
Harvard Health Publications, Harvard Medical School, Atherosclirosis Exercise essential in combating arterial disease
