Υπάρχουν πολλές προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούνται ώστε τα αποτελέσματα να είναι αξιόπιστα.

Κατ’ αρχάς χρειάζεται ένα φρέσκο δείγμα σπέρματος το οποίο θα πρέπει να προσκομιστεί στο εργαστήριο μέχρι ένα ημίωρο από τη στιγμή της συλλογής του ή θα πρέπει η συλλογή να έχει γίνει σε κατάλληλα διαμορφωμένους χώρους της μονάδας γονιμότητας.

Η διαμόρφωση του χώρου, η προστασία της ιδιωτικότητας και η ευαισθησία με την οποία το προσωπικό της μονάδας αντιμετωπίζει τον ασθενή είναι εξαιρετικά σημαντικά, μια και είναι μία πολύ βασική εξέταση που δεν θα πρέπει να προξενεί στρες στον ασθενή (ο οποίος είναι ήδη βεβαρυμένος λόγω της πιθανής υπογονιμότητας).

Το δείγμα του σπέρματος δίνεται σε αποστειρωμένο δοχείο και παραδίδεται στο εργαστήριο.

Πριν από την εξέταση του σπερμοδιαγράμματος ο άντρας πρέπει να έχει αποχή από εκσπερμάτιση για περίπου 2-4 μέρες. Από πολλούς ασθενείς θεωρείται, λανθασμένα, ότι αποχή πολλών ημερών μπορεί να βοηθήσει τον αριθμό των σπερματοζωαρίων αλλά δεν ισχύει. Η μεγάλη αποχή, ειδικά πάνω από 15 ημέρες, επιβαρύνει την ποιότητα του σπέρματος, οπότε η επικοινωνία με τους ασθενείς και η συμβουλευτική είναι βασική προϋπόθεση για να ξεκαθαρίσουν οι προκαταλήψεις και να συζητηθούν ευαίσθητα και πολύ προσωπικά θέματα.

Ανάλυση του σπέρματος στο εργαστήριο (σπερμοδιάγραμμα)

Το δείγμα ελέγχεται 30 λεπτά μετά από την εκσπερμάτιση, ώστε να έχει ρευστοποιηθεί. Στη συνέχεια γίνεται ο έλεγχος βασικών παραμέτρων, όπως:

1. Ποσότητα της εκσπερμάτισης. Όταν η συλλογή του σπέρματος είναι πλήρης, η ποσότητά του έμμεσα δείχνει την σωστή λειτουργία του προστάτη και της σπερματοδόχου κύστης. Διαταραχές στην ποσότητα του δείγματος συνήθως συνδέονται με προβλήματα στους επικουρικούς αδένες που παράγουν το σπερματικό υγρό (σπερματοδόχους κύστεις και τον προστάτη). Η φυσιολογική ποσότητα κυμαίνεται από 1-5 ml. Πολύ μικρή ή μεγάλη ποσότητα σπέρματος μπορούν να δημιουργήσουν προβλήματα.
2. Το Ιξώδες. Φυσιολογικά, το σπερματικό υγρό ρευστοποιείται σε περίπου 30 λεπτά ώστε να επιτρέψει τα σπερματοζωάρια να κινηθούν ελεύθερα. Αν αυτό δεν γίνει, ή αν γίνει μερική ρευστοποίηση μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τη γονιμότητα. Η μη φυσιολογική ρευστοποίηση συνήθως συνδέεται με κάποια φλεγμονή των σπερματοδόχων κύστεων ή του προστάτη.
3. pH. Φυσιολογικά το pH του σπέρματος είναι αλκαλικό και κυμαίνεται από 7,2-7,7. Ένα όξινο pH δείχνει προβλήματα στη λειτουργία των σπερματοδόχων κύστεων (απουσία των σπερματοδόχων κύστεων ή ακόμη και απόφραξη του εκσπερματιστικού πόρου). Πολύ αλκαλικό pH (πάνω από 8) συνδέεται με φλεγμονές των αδένων του γεννητικού συστήματος.
4. Βιοχημικές παράμετροι του σπέρματος όπως ακροσίνη, καρνιτίνη και φρουκτόζη. Η ακροσίνη εντοπίζεται στην κεφαλή των σπερματοζωαρίων και επιτρέπει την είσοδό του στο ωάριο, με άλλα λόγια τη γονιμοποίηση του ωαρίου. Η καρνιτίνη βρίσκεται στον αυχένα του σπερματοζωαρίου και βοηθά στην κινητικότητά του. Η φρουκτόζη είναι ένα σάκχαρο που παράγεται στις σπερματοδόχους κύστεις και παρέχει ενέργεια για τη κινητικότητα των σπερματοζωαρίων. Η απουσία της δείχνει απόφραξη στην αντρική αναπαραγωγική οδό στο επίπεδο του εκσπερματιστικού πόρου.

 

Αριθμός σπερματοζωαρίων

Ο αριθμός των σπερματοζωαρίων στο δείγμα προσδιορίζει έμμεσα το επίπεδο της λειτουργίας των όρχεων του άντρα. Αν το δείγμα έχει λιγότερα από 15 εκατομμύρια/ml σπερματοζωάρια ή και συνολικό αριθμό σπερματοζωαρίων μικρότερο των 39.000.000 σπερματοζωάρια τότε θεωρείται ότι υπάρχει χαμηλός αριθμός σπερματοζωαρίων και το δείγμα χαρακτηρίζεται ολιγοσπερμικό. Αζωοσπερμία ονομάζεται η κατάσταση στην οποία δεν ανευρίσκονται καθόλου σπερματοζωάρια στο δείγμα.

Κινητικότητα των σπερματοζωαρίων

Τα σπερματοζωάρια χαρακτηρίζονται από προωθητική ή επιτόπια κίνηση ή είναι ακίνητα. Μόνο τα σπερματοζωάρια που κινούνται γρήγορα και προωθητικά είναι ικανά να κολυμπήσουν έως το ωάριο και να το γονιμοποιήσουν. Η κινητικότητα βαθμολογείται με μία κλίμακα από το a έως το d, σύμφωνα με τα κριτήρια του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO, 2010).

Bαθμός a (γρήγορη προωθητική κίνηση). Σ” αυτήν ανήκουν τα σπερματοζωάρια που κολυμπούν γρήγορα και παρουσιάζουν γρήγορη προωθητική κίνηση σε μία ευθεία γραμμή.
Βαθμός b (αργή προωθητική κίνηση). Σ” αυτήν ανήκουν τα σπερματοζωάρια που κολυμπούν αργά προς τα εμπρός είτε σε καμπύλη είτε σε τεθλασμένη γραμμή.
Βαθμός c (μη προωθητική). Σ” αυτήν ανήκουν τα σπερματοζωάρια που κινούν τις ουρές τους, αλλά δεν κινούνται προς τα εμπρός (μόνο τοπική κινητικότητα).
Βαθμός d (ακίνητα). Σ” αυτήν ανήκουν τα σπερματοζωάρια που δεν κινούνται καθόλου.

Τα σπερματοζωάρια των βαθμολογιών c και d θεωρούνται μικρής χρησιμότητας για φυσιολογική γονιμοποίηση. Αν η κινητικότητα είναι μικρή τότε ομιλούμε για ασθενοσπερμία. Αν η κατάσταση δεν βελτιώνεται μετά την πιθανή θεραπεία που θα υποδείξει ο ουρολόγος, το ζευγάρι θα πρέπει να σκεφτεί μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής για το επιθυμητό αποτέλεσμα.

Μορφολογία σπερματοζωαρίων

Η μορφολογία είναι επίσης μία πολύ σημαντική παράμετρος στην αξιολόγηση του δείγματος σπέρματος. Αν υπάρχουν πολλά σπερματοζωάρια με ανώμαλη μορφολογία τότε ομιλούμε για τερατοσπερμία. Στην περίπτωση αυτή η πλειοψηφία των σπερματοζωαρίων έχει ανωμαλίες όπως πολύ μεγάλη κεφαλή, απουσία κεφαλής ή μικρό μέγεθος σαν κεφαλή καρφίτσας, διπλή κεφαλή. Αυτό σημαίνει ότι τα σπερματοζωάρια είναι ανώμαλα λειτουργικά και δεν είναι ικανά να γονιμοποιήσουν το ωάριο. Πολλά εργαστήρια χρησιμοποιούν τα «αυστηρά» κριτήρια του Kruger (που αναπτύχθηκαν στη Νότια Αφρική) για την περιγραφή της φυσιολογικής μορφής των σπερματοζωαρίων. Στην περίπτωση αυτή μόνο τα σπερματοζωάρια που είναι «τέλεια» θεωρούνται φυσιολογικά. Ένα φυσιολογικό δείγμα πρέπει να έχει τουλάχιστον 15% φυσιολογικές μορφές (το οποίο σημαίνει ότι θεωρείται φυσιολογικό περίπου το 85% των σπερματοζωαρίων να έχει ανώμαλη μορφή!)

ΤΙΜΕΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΣΠΕΡΜΑΤΟΣ

Σύμφωνα με την 5η και πιο πρόσφατη έκδοση του εγχειρίδιου του WHO (Π.Ο.Υ, Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας) για την εξέταση και επεξεργασία του ανθρώπινου σπέρματος, το οποίο βασίστηκε σε εκτεταμένες μελέτες γόνιμων ανδρών (χρόνος επίτευξης φυσικής σύλληψης ≤12 μηνών), οι τιμές αναφοράς των παραμέτρων του Σπερμοδιαγράμματος διαφοροποιούνται ως εξής :

ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΣ	ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΜΕΝΕΣ ΤΙΜΕΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΚΑΤΑWHO (2010)
Όγκος σπέρματος:	≥ 1,5 ml
pH	≥ 7,2
Συγκέντρωση σπερματοζωαρίων	≥ 15 x 106/ml
Ολικός αριθμός σπερματοζωαρίων	≥ 39 x 106
Κινητικότητα σπερματοζωαρίων: Ολική κινητικότητα σπερματοζωαρίων:	≥ 32% με προωθητική κινητικότητα (κατηγορίες α+β) εντός 60 min από την εκσπερμάτιση ≥ 40% με προωθητική και επιτόπια κινητικότητα (κατηγορίες α+β+γ) εντός 60 min από την εκσπερμάτιση
Μορφολογία σπερματοζωαρίων:	≥ 4% κατά Tygerberg

Δείγματα σπέρματος με χαρακτηριστικά κατώτερα των αναφερόμενων θεωρούνται μειωμένης γονιμοποιητικής ικανότητας. Ακόμα και σ” αυτές τις περιπτώσεις δεν αποκλείεται το φαινόμενο της φυσικής σύλληψης αλλά η πιθανότητα είναι χαμηλότερη της φυσιολογικής.