«Κλειδί η Παιδεία για υγιή κοινωνία»
Συγγραφέας Γεώργιος Χρούσος Γράφτηκε στις ,
Ο Γεώργιος Χρούσος είναι Καθηγητής και Διευθυντής της Πρώτης Παιδιατρικής Κλινικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ από το 2010 κατέχει την Εδρα της UNESCO στην Εφηβική Ιατρική (UNESCO Chair on Adolescent Health Care) τού ίδιου Πανεπιστημίου.
Πρίν επιστρέψει στην Ελλάδα ήταν Διευθυντής του Tμήματος Παιδιατρικής και Αναπαραγωγικής Ενδοκρινολογίας του Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού και της Ανθρώπινης Ανάπτυξης στην Βηθεσδά της Πολιτείας του Maryland και καθηγητής της Παιδιατρικής, Φυσιολογίας και Βιοφυσικής του Πανεπιστημίου Georgetown στην Ουάσινγκτον. Απόψε στις 7.00 στο Πανεπιστήμιο Αθηνών θα του απονεμηθεί το βραβείο «Γεώργιος Παπανικολάου».
Ο κ. Χρούσος διευθύνει την αρχαιότερη, μεγαλύτερη και πλέον διακεκριμένη Πανεπιστημιακή Παιδιατρική Κλινική τής χώρας. Πέραν της έρευνάς του και της εκπαίδευσης μεγάλου αριθμού νεών Ελλήνων γενικών και εξειδικευμένων παιδιάτρων και άλλων επιστημόνων-ερευνητών, έχει δημιουργήσει μεγάλο αντίκτυπο στον τρόπο που η Ιατρική και η Παιδιατρική ασκούνται στη χώρα. Για παράδειγμα, συμμετείχε στην ανάπτυξη νέων εθνικών καμπυλών αύξησης του Ελληνικού πληθυσμού παιδιών και εφήβων, ξεκίνησε προοπτική μελέτη και εκστρατεία κατα της παιδικής παχυσαρκίας, προεδρεύει επί χρόνια στην Εθνική Επιτροπή Μητρικού Θηλασμού, ξεκίνησε μελέτη του θηλασμού στον Ελληνικό πληθυσμό και έθεσε τις βάσεις για την πιστοποίηση νοσηλευτικών ιδρυμάτων ως φιλικά προς τα βρέφη (Βραβείο UNICEF 2011).
Επίσης ξεκίνησε μακροχρόνια προοπτική μελέτη παιδιών που συνελήφθησαν με μεθόδους τεχνητής γονιμοποίησης και ανακάλυψε σημαντικές επιγενετικές δράσεις των μεθόδων αυτών στην καρδιομεταβολική τους υγεία (Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών 2011). Δημιούργησε δύο νέα μεταπτυχιακά προγράμματα στην “Παιδιατρική και Νοσηλευτική Ερευνα” και στην “Επιστήμη του Στρές και την Προαγωγή της Υγείας” και συμμετείχε στην έναρξη της λειτουργίας του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών, ως ο πρώτος γενικός του διευθυντής. Το 2010, το πρωτότυπο πρόγραμμα στην Εφηβική Υγεία και Ιατρική που ίδρυσε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών αναγνωρίστηκε ως η μοναδική Εδρα UNESCO στην Εφηβική Υγεία και Ιατρική στον κόσμο. Υπηρέτησε ως αντιπρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Ερευνας και Τεχνολογίας, ίδρυσε το Ελληνικό Κολέγιο Παιδιάτρων, την Ελληνική Εταιρεία Αναπτυξιακής Παιδιατρικής και Εφηβικής Ιατρικής, καθώς και την Ελληνική Εταιρεία Μελέτης του Στρες και Προαγωγής της Υγείας.
-Τι σημαίνει για εσάς να παραλαμβάνετε το πρώτο βραβείο «Παπανικολάου» που θεσπίστηκε από το Πανεπιστήμιο Αθηνών;
Το θεωρώ πολύ μεγάλη τιμή, δεδομένου ότι προέρχεται απο την αγαπητή μου alma mater, το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, και από το Συμβούλιο Διοίκησής του, που αποτελεί ένα θεσμό προόδου και αριστείας και που αντιπροσωπεύεται απο ότι καλύτερο έχει να επιδείξει η πατρίδα μας απο έμψυχο υλικό .
-Για την εποχή του ήταν πρωτοπόρος ο Γεώργιος Παπανικολάου;
Απόλυτα πρωτοπόρος, ένας σκαπανέας της Ιατρικής, πραγματικός δημιουργός με όλα τα χαρακτηριστικά της ιδιοφυίας και της σοφίας. Ηταν αφοσιωμένος στην ιατρική επιστήμη και τον άνθρωπο, επίμονος, με μεγάλη ευγένεια ψυχής και καλωσύνη, πού βοήθησε όπου μπορούσε Ελληνες και μή. Δίκαια έχει μια παγκόσμια θέση στη λίστα των μεγάλων ευεργετών της ανθρωπότητας που τιμά και θα τιμά τη χώρα μας στο διηνεκές.
-Τι παρακαταθήκες κληροδότησε στην Ιατρική;
Δημιούργησε ένα ολόκληρο κλάδο της Ιατρικής, την Κυτταρολογία, έσωσε και σώζει εκατομμύρια ζωές και αποτελεί παράδειγμα μεγάλου ‘Ελληνα και ανθρώπου. Η όλη του ζωή ήταν καί είναι, και θα είναι μια έμπνευση για όλους μας.
-Εκτός απο παγκόσμια διακεκριμένος και πολυβραβευμένος επιστήμονας, είστε βαθύς γνώστης της Ιστορίας και του Πολιτισμού της Ιατρικής. Στην τελετή βράβευσής σας θα μιλήσετε για το στρες απο την ομοιόσταση του Πυθαγόρα εως τις μέρες μας; καντε μας μικρή αναφορά στα σημαντικοτερα σημεια της ομιλίας σας….
Με τη ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας, η συσσώρευση των γνώσεών μας για το σύμπαν και τη ζωή προχωράει με ιλιγγιώδεις ταχύτητες. Η πολυπλοκότητα που μας περιτριγυρίζει είναι τρομακτική, με τον άνθρωπο να αποτελεί την ύψιστη έκφρασή της, μια μοναδικότητα που εκπλήσσει. Ο Πυθαγόρας μίλησε για την αρμονική ισορροπία του σύμπαντος, ο Αλμαίων για την «ισονομία» του φαινομένου της ζωής, αυτό που απο τις αρχές του 20ού αιώνα ονομάζεται «ομοιόσταση». Αυτή η περίπλοκη ισορροπία, που απειλείται απο διαταρακτικές δυνάμεις και επαναφέρεται απο ενδογενείς προσαρμοστικές αλλαγές, ακολουθεί κανόνες που μπορούν να εκφραστούν μαθηματικά και που ισχύουν για όλα τα πολύπλοκα συστήματα που γνωρίζουμε, όπως το σύμπαν, η γήινη βιόσφαιρα, ο ανθρώπινος εγκέφαλος, το κύτταρο, ακόμα και η οικονομία μιας κοινωνίας. Η ομιλία μου θα επικεντρωθεί στο πολύπλοκο σύστημα άνθρωπος, όταν η ομοιόστασή του απειλείται ή διαταράσσεται, δηλαδή όταν βρίσκεται σε στρες, στο πώς το στρες μεταλάσσεται σε νόσο, και πώς τελικά επηρρεάζει την ευτυχία του ανθρώπου και της κοινωνίας.
–Τι εννοούμε όταν λέμε Βιολογία των Συστημάτων;
Βιολογία ή Ιατρική Συστημάτων, αντίστοιχα, αφορά τους κανόνες που ακολουθούν τα πολύπλοκα έμβια όντα ή ο άνθρωπος συγκεκριμμένα. Η παλαιότερη κλασσική αντιμετώπιση της Βιολογίας και της Ιατρικής έχει κατ’ ανάγκη αλλάξει λόγω της τρομακτικής πληθώρας των γνώσεών μας για τη ζωή και τον άνθρωπο. Για παράδειγμα, η γενετική έχει εξελιχθεί σε γενωμική δεδομένης πλέον της γνώσης ολοκλήρου του γονιδιώματος.
-Στις μέρες μας έχουμε χαρτογραφήσει πλήρως τους μηχανισμούς του στρες;
Σε μεγάλο βαθμό, ναι, γνωρίζουμε πολύ περισσότερα, άν και η πλήρης χαρτογράφηση θα πάρει πολύ χρόνο ακόμη. Η διαταραγμένη ομοιόσταση απο οποιοδήποτε στρεσογόνο ερέθισμα διεγείρει την λεγόμενη προσαρμοστική αντίδραση που την επαναφέρει την βάση της. Αυτή η αντίδραση χρησιμοποιεί βασικούς μηχανισμούς που τους καταλαβαίνουμε.
-Ποιά η διαφορά φυσιολογικού και παθολογικού στρες;
Το στρες που είναι πλήρως ελέγξιμο και δεν βλάπτει τον οργανισμό είναι φυσιολογικό. Το στρες που δεν ελέγχεται και που βλάπτει τον οργανισμό είναι παθολογικό. Ιδιαίτερα βλαπτικό είναι το χρόνιο στρες.
-Είναι νοσογόνο το χρόνιο στρές;
Το χρόνιο στρες είναι παθολογικό και συνεπως νοσογόνο. Οι νόσεις που προκαλούνται ή που χειροτερεύουν με το χρόνιο στρες είναι και ψυχικές, όπως το άγχος και η κατάθλιψη, αλλά και σωματικές, όπως η παχυσαρκία, το μεταβολικό σύνδρομο, οι καρδιαγγειακές παθήσεις και η οστεοπόρωση.
-Το άγχος στις μέρες μας συνιστά σοβαρό πρόβλημα υγείας;
Το άγχος, αυτή η δυσφορική ψυχική κατάσταση, προκαλείται απο το χρόνιο στρες και συνιστά ένα δείκτη διέγερσης του συστήματος του στρες στον οργανισμό. Το σύστημα αυτό με τους μοριακούς του μεσολαβητές μας βοηθάει μεν σε οξείες, περιορισμένου χρόνου καταστάσεις, μας βλάπτει δέ όταν είναι διεγερμένο χρόνια. Χρόνιο άγχος συνεπώς είναι ένα σοβαρό πρόβλημα υγείας διότι δηλώνει παρουσία ανεγξέλεκτου στρες και παρατεταμένη νοσογόνο δράση.
-Τι επιπτώσεις θα εχει στην κοινωνία μας -και λόγω των σημερινών αδιεξόδων- η συνήθης ιατρική γνωμάτευση «δεν έχεις τιποτε έχεις άγχος»;
Δεν έχεις τίποτε, έχεις άγχος είναι μια πολύ ανεύθυνη φράση, όπως συνάγεται απο την προηγούμενη απάντησή μου. Η καλή ιατρική πρακτική είναι ολιστική και απευθύνεται και στην ψυχική και την σωματική υγεία του ασθενούς. Δεν πρέπει να ξεχνάμε την Αριστοτέλεια ρήση «συμπασχει η ψυχή τω σώματι νοσούντι και τεμνομένω, το δε σώμα τη ψυχή».
-Αντίδοτο στο χρόνιο άγχος η αλλαγή τρόπου ζωής;
Με τις σημερινές μας γνώσεις της βιολογίας, της ψυχολογίας και της ιατρικής, με εξαιρετικά καλή τεκμηρίωση, γνωρίζουμε ότι συγκεκριμμένες αλλαγές στον τρόπο ζωής είναι εν πολλοίς ένα ισχυρό αντίδοτο στο χρόνιο στρες και όσες παθολογικές καταστάσεις αυτό συνεπάγεται.
-Η σχέση του στρες με την παχυσαρκία; έρευνες αναφέρουν πως σήμερα στα παχύσαρκα παιδιά στην Ελλάδα βρίσκουμε αλλαγές (πίεση, χοληστερινη, διαβητης) που παλιότερα βρίσκαμε σε 50άρηδες…..
Πράγματι, έχουμε σημαντικής άνοδο στον επιπολασμό της υπερβαρότητας και παχυσαρκίας στον Ελληνικό πληθυσμό, και όχι μόνο. Αυτό είναι ένα φαινόμενο στο οποίο το χρόνιο στρες συνεισφέρει αλλά δεν είναι ο μόνος παράγοντας, έχουμε αρνητικές επιδράσεις στην υγεία. Σε πρόσφατες μελέτες παιδιών σχολικής ηλικίας βλέπουμε πλέον προδιαβήτη, διαβήτη τύπου 2 «των ενηλίκων» και υπέρταση σε πάνω απο το 20% των παιδιών. Αυτα τα δεδομένα είναι ένας πολύ κακός προάγγελος του τί θα συμβεί στον πληθυσμό μας και το Σύστημα Υγείας σε λίγα χρόνια. Η ανάγκη λήψης προληπτικών μέτρων είναι επιτακτική.
-Η Αγωγή Υγείας στα σχολεία θα είχε αποτελέσματα;
Η αγωγή υγείας στα σχολεία επιβάλλεται σήμερα πιο πολύ απο ποτέ. Σημειωτέον ότι η παχυσαρκία και η συν-νοσηρότητά της έχουν μια εισοδηματική και ταξική χροιά, κατι που αντανακλάται και σε βράχυνση του προσδόκιμου επιβίωσης στα κατώτερα εισοδήματα. Η παιδεία είναι κλειδί για μια ψυχικά και σωματικά υγιιή κοινωνία. Με τα υπάρχοντα δεδομένα είναι επίσης προφανές ότι η σωστή φροντίδα της εγκύου και του παιδιού της προσχολικής ηλικίας είναι εκεί που πρέπει να αρχίσει η αγωγή υγείας.
********
Η έρευνα του κ. Χρούσου έχει επικεντρωθεί στην φυσιολογία των γλυκοκορτικοειδικών ορμονών. Προσαρμογές σε αλλαγές σε εξωγενείς ή ενδογενείς καταστάσεις αποτελούν ίσως το πιό κεντρικό χαρακτηριστικό της ζωής. Τα γλυκοκορτικοειδή, οι τελικές ορμόνες του υποθαλαμικού-υποφυσιακού-επινεφριδιακού άξονα, είναι ακρογωνιαίο συστατικό αυτής της διαδικασίας, δεδομένου τών ρόλων τους σε συμπεριφερικές και φυσικές/ενεργειακές προσαρμογές στο στρες. Τα γλυκοκορτικοειδή δρούν σε πιο πολλά στοιχεία του γονιδιώματος απο οποιοδήποτε άλλο μόριο σήμανσης, ενώ επίσης επιδρούν στο επιγονιδίωμα και επηρεάζουν την μιτοχονδριακή λειτουργία. Ο κ. Χρούσος έχει αναγνωρισθεί παγκοσμίως για την έρευνά του στο μοριακό σύστημα μετάδοσης του σήματος των γλυκοκορτικοειδών στο κύτταρο, στις νόσους του άξονα των επινεφριδίων και στους φυσιολογικούς και μοριακούς μηχανισμούς του στρες. Εχει συνεισφέρει σημαντικά στη βιοϊατρική βιβλιογραφία και η προσφορά του έχει ανοίξει νέους ορίζοντες σε ένα φάσμα χρόνιων πολύπλοκων διαταραχών του ανθρώπου, όπως η κατάθλιψη, το μεταβολικό σύνδρομο, οι αυτοάνοσες και αλλεργικές παθήσεις, οι διαταραχές της διατροφής, οι διαταραχές του ύπνου και τα ψυχοσωματικά νοσήματα.
Έχει συγγράψει πάνω από 800 πρωτότυπες επιστημονικές εργασίες και το έργο του έχει αναφερθεί διεθνώς σε πάνω από 109,000 επιστημονικές δημοσιεύσεις και δείκτη Hirsch 164, μια αδιάψευστη μαρτυρία της σημασίας και επιρροής της έρευνάς του (Google Scholar, Ιανουάριος 2016). Σύμφωνα με το Institute of Scientific Information, είναι ένας από τους πιο υψηλά αναφερόμενους επιστήμονες στον κόσμο (ISI highly cited) όχι μόνο στήν Κλινική Ιατρική, αλλά και στήν Βιολογία και Βιοχημεία, και ο υψηλότερα αναφερόμενος κλινικός παιδίατρος και ενδοκρινολόγος παγκοσμίως. Ο κ. Χρούσος είναι ο μοναδικός Ελληνας ιατρός-επιστήμων που συμπεριλαμβάνεται στον κατάλογο των ISI highly cited στην Κλινική Ιατρική, που εμπεριέχει τους 200 πλέον αναφερόμενους ιατρούς-επιστήμονες στον κόσμο.
Ο κ. Χρούσος είναι Master (Διδάσκαλος) του Αμερικανικού Κολλεγίου Ιατρών (American College of Physicians) και του Αμερικανικoύ Κολλεγίου Ενδοκρινολογίας (American College of Endocrinology) και Εταίρος (Fellow) του Βασιλικού Κολλεγίου Ιατρών της Μεγάλης Βρετανίας (Royal College of Physicians, London, UK). Μεταξύ άλλων, είναι Επίτιμος Διδάκτωρ των Πανεπιστημίων της Λιέγης, Βέλγιο, Ανκώνας, Ιταλία, και Πατρών, Ελλάδα, και Επίτιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Warwick, Coventry, UK.
Ο κ. Χρούσος έχει λάβει πολυάριθμα διεθνή βραβεία για το έργο του, όπως το 1987 Richard E. Weitzman Memorial Award της US Endocrine Society, το 1992 Superior Service Award, της U.S. Public Health Service, τό 1997 Clinical Investigator Award της US Endocrine Society, τό 1997 Hans Selye Award, του Hans Selye Foundation, Montreal, Canada, τό First Prize, 1999 Pharmacia-Upjohn International Award for Excellence in Published Clinical Research της US Endocrine Society, τό 1999 Novera Herbert Spector Award της International Society for Neuroimmunomodulation, Lugano, Switzerland, τό 2000 Henning Andersen Prize της European Society for Pediatric Endocrinology, Brussels, Belgium, τό 2002 Sir Edward Sharpey-Schafer Medal, των British Endocrine Societies, τό 2006 Lifetime Achievement Award, της International Society for Psycho-Neuro-Endocrinology, Glasgow, UK, τό 2007 Henning Andersen Prize της European Society for Pediatric Endocrinology, Helsinki, Finland, καί τό 2008 Geoffrey Harris Prize in Neuroendocrinology της European Society of Endocrinology, Berlin, Germany.
Το 2011, ο κ. Χρούσος τιμήθηκε με το Αριστείο Μποδοσάκη.
Το 2011 κατείχε την Διακεκριμμένη Εδρα Τζών Κλούγκε στην Τεχνολογία και Κοινωνία, Βιβλιοθήκη του Κογκρέσσου, Ουάσινγκτων, ΗΠΑ (Kluge Distinguished Chair in Technοlogy and Society, Library of Congress, USA).
Το 2012, έλαβε το Albert Struyvenberg Medal της European Society of Clinical Investigation (ESCI). Υπήρξε Πρόεδρος της ESCI. Το 2014 τιμήθηκε με το ύψιστο της βραβείο της US Endocrine Society Fred Conrad Koch Award.
Είναι εκλεγμένο μέλος του Ινστιτούτου Ιατρικής της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ (Institute of Medicine, The National Academy of Sciences, Washington, DC, USA, σήμερα National Academy of Medicine) καί τής Ευρωπαικής Ακαδημίας Επιστημών, Γραμμάτων και Τεχνών (Academia Europaea, London, UK).
Στα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας των ΗΠΑ, ο κ. Χρούσος διεύθυνε ένα από τα μεγαλύτερα προγράμματα εκπαίδευσης στην Ενδοκρινολογία στον κόσμο και υπεστήριξε την ακαδημαική σταδιοδρομία πάνω από 60 σήμερα διαπρεπών και βραβευμένων Ελλήνων και ξένων ιατρών–επιστημόνων. Μετά από 25 χρόνια διακεκριμμένης σταδιοδρομίας στις ΗΠΑ, όπου προσέφερε σημαντικά στην Επιστήμη και όπου εκπαίδευσε μια γενιά ηγετών, επέστρεψε στην πατρίδα του όπου ανέλαβε ηγετικό ρόλο στο Πανεπιστήμιο Αθηνών καί στήν Ελληνική και Ευρωπαική Ιατρική Επιστήμη.
