Όταν η περιβαλλοντική θερμοκρασία είναι υψηλή, υπάρχει έξαρση της δραστηριότητας των κουνουπιών. Το κουνούπι δεν προκαλεί μόνο τοπικό ερεθισμό ή τοπική αλλεργική αντίδραση που ελέγχεται με απλή αντιισταμινική αλοιφή. Ορισμένες φορές αναπτύσσεται σοβαρός τοπικός φλέγμων.

Επίσης αποτελεί εστία μετάδοσης σοβαρών συστηματικών νοσημάτων. Τα πιο σοβαρά νοσήματα που μεταδίδονται μέσω κουνουπιών στην Ελλάδα είναι η εγκεφαλίτιδα του Νείλου και η ελονοσία. Οι σκνίπες είναι μέσο μετάδοσης κάλα αζάρ, φλεβοιών και δυστυχώς τσιμπούν και κατά την διάρκεια της ημέρας. Σποραδικά κρούσματα δάγκειου πυρετού έχουν αναφερθεί επίσης στην Ελλάδα.

Το φαινόμενο του θερμοκηπίου και επιδημιολογικές παράμετροι έχουν τροποποιήσει και την επιδημιολογία των ιών. Νέοι μεταφερόμενοι ιοί μέσω κουνουπιών ανακαλύπτονται κάθε χρόνο σε παγκόσμια βάση. Ο Ιός Chikungunya μεταφέρεται ταχέως κατά τα τελευταία χρόνια από τον Ινδικό Ωκεανό στην Ευρώπη.

Ο ιός του Δυτικού Νείλου απομονώθηκε το 1937, στην Ουγκάντα, σε περιοχή του Δυτικού Νείλου, όπου πήρε το όνομά του. Ο ιός ανήκει στην κατηγορία των αρμποϊών. Κρούσματα από τον ιό, έχουν εμφανιστεί σε όλο τον κόσμο. Στο παρελθόν, στην Ευρώπη σημαντικές επιδημίες έχουν αναφερθεί από την Γαλλία στις αρχές της δεκαετίας του 1960 και από την Ρουμανία το 1996.

Παρά το γεγονός ότι θηλαστικά και πτηνά είναι ξενιστές του ιού, η βασική δεξαμενή του παθογόνου είναι τα πουλιά. Πολλά προσβεβλημένα άτομα δεν αναπτύσσουν συμπτώματα. Σε μικρότερο ποσοστό εμφανίζεται πυρετός με συμπτώματα ίωσης (π.χ. καταβολή, πονόλαιμος, πονοκέφαλος, διαταραχές γαστρεντερικού). Εξάνθημα ή ήπια νευρολογικά συμπτώματα μπορεί να εμφανιστούν. Η σοβαρή μηνιγγίτιδα ή εγκεφαλίτιδα από τον ιό είναι σπανιότερες. Τα συχνότερα νευρολογικά σημεία στις περιπτώσεις αυτές είναι η αυχενική δυσκαμψία και η σοβαρή διαταραχή του πνευματικού επιπέδου. Σπασμοί, παραλύσεις, μυϊκή αδυναμία είναι σημεία νευρολογικής προσβολής. Η ηλικία άνω των 70 ετών και η καταστολή του ανοσοποιητικού αποτελούν κύριους παράγοντες κινδύνου για εμφάνιση σοβαρής μηνιγγοεγκεφαλίτιδας και θανάτου. Επιπλοκές της νόσου είναι η πνευμονία, η λοίμωξη του ουροποιητικού, μόνιμες νευρολογικές βλάβες, σύνδρομα κόπωσης, έλκη.

Η διάγνωση γίνεται κυρίως με ειδικό έλεγχο αντισωμάτων σε υγρά του σώματος (αίμα-εγκεφαλονωτιαίο υγρό).

Ιατρικώς χορηγείται υποστηρικτική αγωγή και ειδικά φάρμακα με ποικίλη ωστόσο ανταπόκριση κατά την θεραπεία.

Παρά το γεγονός ότι δεν μπορούμε να μιλάμε για επιδημία ελονοσίας στην Ελλάδα, αρκετά κρούσματα ελονοσίας καταγράφονται κάθε χρόνο. Το φαινόμενο εν μέρει οφείλεται στην ύπαρξη μολυσμένων μεταναστών από ενδημικές περιοχές.

Η ελονοσία μεταδίδεται με το τσίμπημα του θηλυκού ανωφελούς κώνωπα. Οι σποροζωίτες, που απελευθερώνονται, πηγαίνουν στο συκώτι, μολύνουν τα ηπατικά κύτταρα και στη συνέχεια ως μεροζωίτες από το συκώτι μολύνουν τα ερυθρά αιμοσφαίρια του αίματος. Σημαντικοί αριθμοί κυκλοφορούντων παρασίτων αναπτύσσονται, ορισμένα εξελίσσονται σε σεξουαλικά γαμετοκύτταρα και επαναμολύνουν τα κουνούπια, επιτρέποντας τη συμπλήρωση του κύκλου ζωής του παρασίτου και τη μόλυνση νέων ατόμων. Σε ενδημικές περιοχές και μετά από συνεχείς μολύνσεις το άτομο τελικώς, αποκτά ανοσία. Η ανοσία αυτή προστατεύει από θανατηφόρα έκβαση τα άτομα (ενηλίκους και εφήβους), που κατορθώνουν να επιβιώσουν από τις προσβολές της παιδικής ηλικίας. Τέσσερα είδη του γένους plasmodium παραδοσιακά προκαλούν όλα τα είδη της ελονοσίας στον άνθρωπο. Το falciparum είναι υπεύθυνο σχεδόν για όλες τις πιο σοβαρές περιπτώσεις της νόσου. Κυριαρχεί σε πολλές ενδημικές περιοχές. Το vivax είναι εξίσου σύνηθες με το falciparum. Το ovale και το malariae είναι λιγότερο κοινά αίτια της νόσου. Το knowlesi είναι περιστασιακός πρόξενος μοιραίων περιστατικών της νόσου.

Η οξεία προσβολή χαρακτηρίζεται από πυρετό, ατονία, εφίδρωση που προσομοιάζει με ίωση. Τα εμπύρετα επεισόδια πολλές φορές ακολουθούνται από διαστήματα απυρεξίας, κατά την διάρκεια των οποίων ο ασθενής νοιώθει καλά. Πονοκέφαλος, κακουχία, μυαλγίες, αρθραλγίες, βήχας, θωρακικός πόνος, κοιλιακός πόνος, ανορεξία, ναυτία, πυρετός, διάρροια, είναι συχνά. Ο κίνδυνος να εκδηλώσει κάποιος ελονοσία διαρκεί δύο μήνες έως και δύο χρόνια από τη στιγμή του τσιμπήματος του κουνουπιού, ανάλογα με το στέλεχος. Λόγω των αλλοιώσεων που προκαλεί στα ερυθροκύτταρα κυρίως το πλασμώδιο falciparum (αλλά όχι μόνο), ενδέχεται να εμφανιστούν σοβαρές επιπλοκές με αναιμία, δυσλειτουργία όλων των οργάνων, νευρολογικές αλλοιώσεις και διαταραχές συνείδησης, σπασμοί, κώμα, υπόταση, πνευμονικό οίδημα, νεφρική ανεπάρκεια, αιμόλυση, υπογλυκαιμία, ηπατική δυσλειτουργία, ανωμαλίες πηκτικότητας, επιλοιμώξεις.

Η διάγνωση γίνεται με ειδικές αιματολογικές εξετάσεις ανίχνευσης του παρασίτου στο αίμα και η θεραπεία γίνεται με ειδικά ανθελονοσιακά φάρμακα.

Η βασική οδός μετάδοσης είναι από το σκύλο στον άνθρωπο μέσω της σκνίπας. Το καλά αζάρ χαρακτηρίζεται από εμπύρετα επεισόδια με μακρές περιόδους απυρεξίας και απώλεια βάρους. Προοδευτικά αναπτύσσεται διόγκωση του σπλήνα. Το υπεύθυνο παθογόνο είναι παράσιτο που μολύνει κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος προκαλώντας χρόνια λοίμωξη και εξαντλώντας προοδευτικά τις αμυντικές εφεδρείες του οργανισμού. Εάν δεν χορηγηθεί θεραπεία, ο θάνατος επέρχεται λόγω εξαντλήσεως του οργανισμού ή παρεμπίπτουσας λοίμωξης.

Το πιο σύνηθες σύνδρομο είναι ο πυρετός του φλεβοτόμου, που αποτελεί καλόηθες βασικά εμπύρετο σύνδρομο, που μεταδίδεται με τη σκνίπα και έχει κύκλο τριών ημερών. Σπανιότερος είναι ο πυρετός της Τοσκάνης, που συχνά προκαλεί μηνιγγίτιδα. Απαντάται κυρίως σε Ιταλία, Πορτογαλία, Ισπανία και είναι σπανιότατος στην Ελλάδα.

Ο δάγκειος πυρετός προκαλούσε πριν το 1990 επιδημίες στην Ελλάδα. Παρά το γεγονός ότι έχει ελεγχθεί στην Ελλάδα, η εκτεταμένη διασπορά της νόσου στη Μέση Ανατολή, στην Ασία, στην Αφρική σε συνδυασμό με τις κλιματολογικές αλλαγές και τα υψηλά ποσοστά μεταναστών και προσφύγων από τις χώρες αυτές δημιουργεί φόβους επανεμφάνισης κρουσμάτων στο μέλλον. Το κουνούπι που προκαλεί τον δάγκειο πυρετό συνήθως αναπαράγεται κοντά σε κατοικίες χρησιμοποιώντας το γλυκό νερό που λιμνάζει. Εισβάλλει με κεφαλαλγία, οπισθοβολβικό άλγος και ισχυρή μυαλγία, οσφυαλγία, δερματική υπερευαισθησία, εξάνθημα, ανορεξία, ναυτία, έμετο. Σε σοβαρές περιπτώσεις εμφανίζεται αιμορραγικό εξάνθημα και αιμορραγίες σε διάφορες εστίες του σώματος. Η έγκαιρη θεραπεία είναι απαραίτητη για την αποφυγή σοβαρών επιπλοκών στην περίπτωση της αιμορραγικής μορφής της νόσου.

• Απομακρύνετε και αποφεύγετε χώρους με λιμνάζοντα ύδατα. Κουρεύετε γρασίδι θάμνους φυλλωσιές (είναι σημεία παραμονής κουνουπιών).

• Χρησιμοποιείτε ανεμιστήρες ή κλιματιστικά: Ο δροσερός αέρας μειώνει τη δραστηριότητα των κουνουπιών.

• Μην κυκλοφορείτε σε εξωτερικούς χώρους από το σούρουπο έως την αυγή. Εάν αυτό δεν είναι δυνατόν χρησιμοποιείστε μακριά ρούχα, που να σκεπάζουν τα χέρια και τα πόδια, παπούτσια κλειστά αντί για σανδάλια και πουκάμισα που να «μπαίνουν» μέσα στην φούστα ή το παντελόνι.

• Να χρησιμοποιείτε εντομοαπωθητικά κατά τη νύχτα.

Κατά την διάρκεια του καλοκαιριού οι νυχτερινές έξοδοι είναι συχνοί. Τα περισσότερα δήγματα κουνουπιών συμβαίνουν κατά την παραμονή σε εξωτερικούς χώρους.

Η εφαρμογή εντομοαπωθητικών προϊόντων στο δέρμα καθίσταται απαραίτητη στις περιπτώσεις αυτές.

Οι δραστικές ουσίες που χρησιμοποιούνται σήμερα και προσφέρουν τεκμηριωμένη αντικουνουπική προστασία είναι:

• DEET (χημική ονομασία: N,N-diethyl-m-toluamide or N,N-diethyl-3-methyl-benzamide).

• Picaridin (χημική ονομασία: 2-2-hydroxyethyl-1-piperidinecarboxylic acid 1-methylpropyl ester).

• Oil of lemon eucalyptus (φυσικό εντομοαπωθητικό OLE) ή PMD (χημική ονομασία: para-menthane-3,8-diol η χημική έκδοση του OLE).

• IR3535 (χημική ονομασία: 3-[N-butyl-N-acetyl]-aminopropionic acid, ethyl ester).

Σε γενικές γραμμές, οι υψηλότερες συγκεντρώσεις των δραστικών συστατικών παρέχουν μεγαλύτερη διάρκεια της προστασίας, ανεξάρτητα από το δραστικό συστατικό. Προϊόντα με <10% ενεργό συστατικό προσφέρουν μόνο περιορισμένης προστασίας, συχνά 1-2 ώρες. Προϊόντα που προσφέρουν βραδεία αποδέσμευση ή ελεγχόμενης αποδέσμευσης σκευάσματα, ακόμη και με χαμηλότερες συγκεντρώσεις της δραστικής ουσίας, μπορούν να παρέχουν μεγαλύτερη προστασία. Μελέτες δείχνουν ότι οι συγκεντρώσεις του DEET πάνω από 50% δεν προσφέρουν μια αισθητή αύξηση του χρόνου προστασίας. Η αποτελεσματικότητα του DEET τείνει να σταθεροποιείται σε συγκέντρωση περίπου 50%. Επίσης η δραστικότητα των φυσικών εντομοαπωθητικών (OLE) δεν έχει τεκμηριωθεί επαρκώς όταν πρόκειται για πολύωρη παραμονή σε περιβάλλον με κουνούπια.

Έτσι για παράδειγμα μπορείτε να χρησιμοποιήσετε 30% DEET επί παραμονής έως 8 ωρών σε εξωτερικό περιβάλλον (ηλικία άνω των 2 μηνών) και Οil of lemon eucalyptus 30% επί παραμονής έως 4 ωρών σε εξωτερικό περιβάλλον (ηλικία άνω των τριών ετών).

Όταν πρόκειται για ταξίδια σε περιοχές όπου ενδημούν επικίνδυνα νοσήματα από κουνούπια, τσιμπούρια, κοριούς π.χ. ορισμένες περιοχές της Αφρικής, η ενισχυμένη προστασία προϋποθέτει την εφαρμογή ειδικών εντομοαπωθητικών προϊόντων (π.χ. permethrin) σε είδη ένδυσης. Αυτό αφορά είδη ένδυσης όπως καπέλα, παπούτσια, κουνουπιέρες, είδη κάμπινγκ εργαλεία. Στην παγκόσμια αγορά εξάλλου υπάρχουν είδη ένδυσης προεπεξεργασμένα με permethrin, που είναι εμπορικά διαθέσιμα και διατίθενται στην αγορά για μανιώδεις ταξιδιώτες των τροπικών και υποτροπικών περιοχών. Το Permethrin παρέχει συνεχή προστασία ακόμα και μετά από επανειλημμένα πλυσίματα των ρούχων. Τα εντομοαπωθητικά προϊόντα που περιγράφονται παραπάνω (όπως το DEET) μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε ρούχα, αλλά απαιτούν συχνές εφαρμογές.

• Εφαρμόστε εντομοαπωθητικά μόνο σε εκτεθειμένο δέρμα ή ρούχα, σύμφωνα με τις οδηγίες του κατασκευαστή του προϊόντος.

• Μην χρησιμοποιείτε εντομοαπωθητικά κάτω από τα ρούχα.

• Ποτέ μην χρησιμοποιείτε εντομοαπωθητικά σε πληγές, ή ερεθισμένο δέρμα.

• Μην εφαρμόζετε απωθητικά στα μάτια ή το στόμα και μέσα στα αυτιά.

• Κατά τη χρήση σπρέι, μην ψεκάζετε απευθείας στο πρόσωπο, αλλά στα χέρια και στη συνέχεια εφαρμόζετε στο πρόσωπο.

• Πλένετε τα χέρια σας μετά την εφαρμογή.

• Μετά την επιστροφή του στο σπίτι, πλύνετε το δέρμα με απαλό σαπούνι με ουδέτερο ph και νερό.

• Ελέγξτε την ετικέτα του προϊόντος και τις οδηγίες του κατασκευαστή εάν έχετε αγοράσει ειδικά ρούχα που έχουν υποστεί επεξεργασία με εντομοαπωθητικά πριν την εμπορική τους διάθεση.

• Το permethrin δεν πρέπει ποτέ να εφαρμόζεται στο δέρμα, αλλά μόνο στα ρούχα, κουνουπιέρες, ή άλλα υφάσματα σύμφωνα με τις οδηγίες στην ετικέτα του προϊόντος.

• Τα εντομοαπωθητικά πρέπει να επαλείφονται μετά τα αντηλιακά, όταν χρησιμοποιούνται αντηλιακά προϊόντα.

• Την πρώτη φορά εφαρμόστε το εντομοαπωθητικό σε μικρή περιοχή του δέρματος. Εάν εμφανίσετε εξάνθημα ή άλλη αντίδραση, όπως κνησμό ή πρήξιμο, από ένα εντομοαπωθητικό, πρέπει να ειδοποιήσετε τον θεράποντα ιατρό.

• Τα εντομοαπωθητικά δε χρησιμοποιούνται σε βρέφη ηλικίας κάτω των δύο μηνών. Προστατέψτε τα μικρά βρέφη από τα κουνούπια, χρησιμοποιώντας κουνουπιέρες. Προϊόντα που περιέχουν OLE δεν χρησιμοποιούνται σε παιδιά ηλικίας κάτω των τριών ετών.

• Τα παιδιά δεν πρέπει να χειρίζονται εντομοαπωθητικά. Οι ενήλικες θα πρέπει να εφαρμόζουν το εντομοαπωθητικό στα χέρια τους πρώτα, και στη συνέχεια απαλά στο εκτεθειμένο δέρμα του παιδιού. Αποφύγετε την απευθείας επάλειψη στα χέρια των παιδιών.

Γ. ΠΡΟΦΥΛΑΚΤΙΚΗ ΧΟΡΗΓΗΣΗ ΦΑΡΜΑΚΩΝ ΣΕ ΕΝΔΗΜΙΚΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ Η ΦΑΡΜΑΚΩΝ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΤΟΥ ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

Η χημειοπροφύλαξη με ειδικά φάρμακα χορηγείται κατά τη μετάβαση σε ενδημικές περιοχές και για ορισμένα παθογόνα. Η χημειοπροφύλαξη δεν είναι εντελώς αποτελεσματική.