Γυναίκα και μετά τα… 50!
Συγγραφέας Ιωάννα-Δέσποινα-Νάντια Μπεργιαννάκη-Δερμιτζάκη Γράφτηκε στις ,
Η γυναίκα προχωρεί μέσα από τους κύκλους της γέννας, της παιδικής αθωότητας, της εφηβικής μετάλλαξης, της ωριμότητας και αναπαράγωγης, στην υποτροφή. Όλες αυτές οι περίοδοι χαρακτηρίζονται και από ανάλογο βιολογικό υπόστρωμα. Όμως, η ανάπτυξη της προσωπικότητας που οφείλει να συνοδεύει όλους τους κύκλους της ζωής δεν συμβαίνει με τον ίδιο προγραμματισμό όπως στη κλασσική βιολογία διότι η ύπαρξη της μοναδικής «προσαρμογής» του «Ηome Sapiens Sapientis» δυσκολεύει την φυσική αυτή διαδικασία.
Η «προσαρμογή» αυτή δίνει στους ανθρώπους την δυνατότητα να ζουν πολύπλευρα και ανεξάρτητα ακολουθώντας διαφορετικούς δρόμους και συνθήκες διαβίωσης. Από την άλλη πλευρά η «ατομική προσαρμογή» αναγκάζει τις βιολογικές φάσεις να πέρνουν μέσα από συνειδητά ή και υποσυνείδητα ενδοψυχικά αδιέξοδα και συγκρούσεις. Έτσι, σε κάθε καινούρια φάση και προκειμένου το άτομο να καταστεί ικανό να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις της βιολογικής, εμφανίζονται καθήκοντα που το επιβάλλουν ιδιαίτερες προσαρμογές φυσικές και κοινωνικές, που καταρρίπτουν σχεδόν ολοσχερώς την ψυχολογική του ομοιόσταση.
Οι εκάστοτε πρωτόγνωρες σωματικές και ορμονικές αλλαγές που συνοδεύουν τους κύκλους της ζωής, ιδιαίτερα στις γυναίκες δημιουργούν τόσο στο γνωσιακό όσο στο ψυχολογικό επίπεδο «Κρίσεις». Το κάθε άτομο καλείται να βιώσει κάθε μία από αυτές τις κρίσεις και μέσα από την διαδικασία του ξεπεράσματος της να κερδίσει την εμπιστοσύνη στον εαυτό του, να αυξήσει την αυτο-εκτίμησή του, και να αντλήσει την απαραίτητη ηδονή για να εξυπηρετήσει την περαιτέρω επιβίωση του. Στην μέση ηλικία που συμπίπτει με την περίοδο της βιολογικής υποστροφής αναμένεται να εμφανιστεί και στους άνδρες και στις γυναίκες η «κρίση του μεσήλικα» Η κρίση αυτή δεν συμβαίνει ούτε συγχρόνως αλλά ούτε και με τον ίδιο τρόπο στα δύο φύλα και προκαλείται από χαρακτηριστικά βιολογικά και κοινωνικά γεγονότα. Στις γυναίκες κυριαρχεί η αναπόφευκτη βιολογική ευκαιρία της εμμηνόπαυσης κατά την οποία συνειδητοποιείται ότι μια βλάβη της υγείας και ίσως και ο θάνατος είναι πλέον μέσα στις πιθανότητες. Τέτοιου είδους αντιλήψεις συνειδητά ή ασυνείδητα επηρεάζουν το στυλ της περαιτέρω ζωής. Βασικά κάθε γυναίκα θα επιχειρήσει να ξεπεράσει την καινούργια αυτή κρίση όπως έκανε και κατά το παρελθόν σε αντίστοιχες καταστάσεις (στάδια ψυχοσεξουαλικής ανάπτυξης, εφηβεία, εγκυμοσύνη, μητρότητα). Οι γυναίκες έχουν προικοδοτηθεί από την φύση να έχουν άμεση, σαφή, και αμετάκλητη αντίληψη των βιολογικών αλλαγών των φάσεων του κύκλου της ζωής σε όλες τις σημαντικές βιολογικές περιόδους και να τις επεξεργάζονται χωρίς να τους επιτρέπεται ουτοπιστικό πισωγύρισμα.
Οι άνδρες αντίθετα, στερούνται παρόμοιων σημείων και συνήθως καλούνται να προσαρμοστούν σε άχαρες και αρκετές φορές ακατανόητες γι αυτούς επιταγές. Αυτό το γεγονός μπορεί εύκολα να τους εκτρέψει σε απόπειρες όπως αυτή του γνωστού μάγου «Φάουστ» που αφού αναλογίσθηκε και προκάλεσε τις γνώσεις του στη Φιλοσοφία, Ιατρική, Νομική και Θεολογία να τον βοηθήσουν και να του σταθούν κατά την δύσκολη μετάβαση στο γήρας· τις πούλησε πάραυτα μαζί την ζωή και την ψυχή του για μια νεανική παλινδρόμηση.
ΥΠΟΣΤΡΟΦΗ-ΚΛΙΜΑΚΤΗΡΙΟΣ
Ο όρος «κλιμακτήριος» αναφέρεται γενικά στην περίοδο πριν και περί την εμμηνόπαυση, ενώ ο όρος «υποστροφή» υποδηλώνει την συρρίκνωση των αναπαραγωγικών οργάνων και την καταστολή της λειτουργίας των υπευθύνων γι αυτά ορμονών. Η υποστροφή επισυμβαίνει μετά από 30 ή 40 χρόνια παραγωγικής ωρίμανσης και σε μία ηλικία κατά την οποία οι γυναίκες, ιδιαίτερα στις κοινωνίες δυτικού τύπου που ανθεί η κοινωνικο- οικονομική τους χειραφέτηση, δεν αισθάνονται καθόλου γερασμένες. Όμως, και σε αυτού του τύπου τις κοινωνίες επικρατούν προκαταλήψεις και πλανημένες πεποιηθήσεις που εκλαμβάνουν την εμμηνόπαυση σαν την αναγκαστική εισαγωγή σε σωρεία βιολογικών και συναισθηματικών ασθενειών. Η αρνητική κοινωνική προκατάληψη που έχει σαφώς κοινωνικο- πολιτισμικό – ιστορική προέλευση και ο επικαθήμενος σ’αυτό το φυσιολογικό συμβάν συμβολισμός, δημιούργησαν και μεγάλωσαν ένα βλαπτικό μύθο για τις γυναίκες που τις επηρεάζει πολύ.
ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΥΠΟΣΤΡΟΦΗΣ
Η βιολογική «υποστροφή» δεν αποτελεί μία «ψυχολογικά σιωπηλή» περίοδο. Αντίθετα συνθέτει μία εποχή με προβλήματα και ψυχο – συγκρούσεις με εν μέρει συνειδητά (στο κοινωνικό – οικονομικό επίπεδο). και εν μέρει υποσυνείδητα (στο συναισθηματικό επίπεδο). Ένα από τα πρώτα παραμύθια που ακούνε τα μικρά κοριτσάκια αποκαλύπτει μόλις κατά την εμμηνόπαυση το συμβολικό του νόημα. «Καθρέφτη…καθρεφτάκι μου… πες μου είμαι η ομορφότερη;» Και όταν ο εσωτερικός καθρέφτης απαντήσει αλάνθαστα… «Όχι πιά!»… τότε…, η δυσκαμψία και η προβολή, ο θυμός και ο φόβος μπορεί να κάνουν το άτομο ζηλότυπο, εριστικό, αποτρεπτικό, ανασταλτικό και τέλος δηλητηριώδες τόσο για τους άλλους όσο και για τον εαυτό του. Αίφνης, αναδύονται φαντασιώσεις σφύζουσας νεανικότητας και αυτή η «νεανικοποίηση» μπορεί να γίνει φρενήρης, μερικές φορές ν’ αποτελέσει αισχρή προσπάθεια στο να διατηρηθεί κανείς νέος. Μπορεί να αναπτυχθεί μια «αντίδραση» στη «φοβία του γήρατος» με την ανάπτυξη εξαντηλτικών επενδύσεων στην επίτευξη της παράτασης της νεότητας μέσα από δραστηριότητες που κρύβουν να συνειδητοποιήσουν την ανάγκη στην προσαρμογή που επιβάλλει η ίδια η ζωή. Εάν σε αυτή την φάση δεν αναγνωρισθεί εγκαίρως η υποκρισία της «νεανικοποίησης» τότε ο /η μεσήλικας βρίσκεται σαφώς σε κίνδυνο διότι συλλαμβάνεται να εξαπατά τον εαυτό του. Σε τέτοιες περιπτώσεις η ομαλή και φυσιολογική παράδοση στο διάβα του χρόνου είναι αδύνατη, ενώ η ψυχολογική καταστροφή του ατόμου βεβαία. Μια τέτοια έκβαση απεικονίζεται πολύ παραστατικά στο θεαματικό πορτραίτο του «Ντόριαν Γκρέϋ».
Οι μεσήλικες έχουν ζήσει αρκετά και έχουν συσωρεύσει μια ευρεία κλίμακα από γνωριμίες, από φιλίες, από σχέσεις στην εργασία, στην κοινωνική ζωή και στην οικογένεια, αλλά μόλις τώρα αρχίζουν να έχουν την επώδυνη εμπειρία της όλο και συχνότερης απώλειας αναντικατάστατων και αγαπημένων προσώπων που οδηγεί στην συρρίκνωση του «κόσμου» τους. Επίσης, σε καιρούς με γρήγορες εναλλαγές όπως στην σύγχρονη «δυτικού τύπου» κοινωνία (μετοβιομηχανική), φοβούνται (και με το δίκαιο τους), την αχρήστευση από την ανάπτυξη της τεχνολογίας και την απώλεια της εργασίας. Μερικοί νομίζουν ότι εάν «τώρα» αλλάξουν το στύλ της ζωής τους, τα ενδιαφέροντά τους, το επάγγελμα τους, τον /την σύντροφο τους, θα κατορθώσουν να διαφύγουν από τον αμείλικτο χρόνο. Πολύ συχνά εμφανίζεται μία παλινδρομημένη συμπεριφορά ιδιαίτερα μετά από την έντονη αίσθηση ότι χάθηκαν κάποιες ευκαιρίες, ή μετά από το αίσθημα επικείμενης βλάβης της υγείας, ή απειλής για απόκλιση από το «φυσιολογικό». Οι έντονες επενδύσεις στην εμφάνιση που έχουν από χρόνια καλλιεργηθεί και στα δύο φύλα και έχουν ιδιαίτερα ενισχυθεί από την σύγχρονη καταναλωτική κοινωνία που θαυμάζει (ύποπτα) την νεότητα και παραμελεί το γήρας, εντείνουν το άγχος των σωματικών αλλαγών. Οι γυναίκες φοβούνται ότι θα χάσουν το νεανικό τους πρόσωπο και την νεανική τους φιγούρα. Συνδέουν αυτές τις απώλειες με αυτόματη σεξουαλική υποελκυστικότητα και κατ’επέκταση με άμεση κοινωνική απόρριψη (φαντασίωση: γυναίκα = σεξουαλικό αντικείμενο). Σε αυτή την επέκταση η «άρνηση» των αλλαγών του σώματος εκδηλώνεται με αποφυγή στο να επισκέπτεται το άτομο τακτικότερα τον γιατρό του, ή αντίθετα με εντατική υπεραπασχόληση με την υγεία στα πλαίσια υποχονδρίας. Ακόμη διάφορες ψυχοσωματικές ασθένειες διάφορες ποικιλίες της στοματικής εξάρτησης (παχυσαρκία, αλκοολισμός, υπερκατανάλωση φαρμάκων ή κακή χρήση φαρμάκων) είναι συχνά συνηθισμένα φαινόμενα.
Αυτήν ακριβώς την περίοδο πρέπει να αναπτυχθεί μία σωστή εικόνα για τις αλλαγές του σώματος τόσο γνωσιακά όσο και ψυχολογικά και να ειδωθεί το σώμα με το «μάτι της ψυχής». Πρέπει όμως από αυτό είναι απαραίτητο το άτομο να αναγνωρίσει και να λυπηθεί για τις αλλαγές που του προκάλεσε η φύση και να τις μετουσιώσει σε αλλαγές στη αυτο- αντίληψη. Η λύπη, που δεν ταυτίζεται με την ψυχιατρική διαταραχή της κατάθλιψης είναι απαραίτητη συνοδός αυτής της φάσης και αποτελεί μία φυσιολογική διαδικασία. Μόνο μέσα από την επιτυχημένη ψυχολογική επεξεργασία της λύπης μπορεί κανείς να αναμένει πλήρη αποκατάσταση και ένα καινούργιο ξεκίνημα. Μόνο έτσι μπορεί να βάλει καινούργιους στόχους, να αντικαταστήσει απώλειες, να έχει την εμπειρία νέου κοινωνικού προσωπείου και καινούργιας προσωπικότητας. Η «αναγέννηση» είναι αποφασιστικός παράγων της μέσης ηλικίας, ενώ η «τελμάτωση» είναι ένα από τα αρνητικά αποτελέσματα. Στην τελμάτωση το άτομο δεν θέλει να μάθει τίποτα πια, νομίζει ότι όλα έχουν αποκαλυπτικά απομυθοποιηθεί, ότι η σοβαρότητα του έχει θίγει, και ότι δεν υπάρχει λόγος να αναπτύξει κάποιο ενδιαφέρον για το οτιδήποτε ή τον οποιονδήποτε εκτός από τον εαυτό του.
Νάντια Μπεργιαννάκη – Δερμιτζάκη
Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ψυχιατρικής Παν/μίου Αθηνών
