10 Οκτώβρη 2016
Παγκόσμια Ημέρα για την Ψυχική Υγεία

Η φετινή Παγκόσμια Ημέρα για την Ψυχική Υγεία φέρει τον τίτλο «Πρώτες Βοήθειες Ψυχικής Υγείας για Όλους», και είναι αφιερωμένη στην άμεση παρέμβαση στην κρίση, σε ανθρώπους που εκτίθενται σε τραυματικά γεγονότα ή σε ξαφνικές απώλειες. Σύμφωνα με το μήνυμα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για τη 10η Οκτώβρη 2016, οποιοδήποτε μέλος μιας κοινότητας είναι πιθανό να έρθει σε επαφή με ανθρώπους που διανύουν περιόδους κρίσης, μια σημαντική απώλεια, ένα τραύμα: αστυνομικοί, πυροσβέστες, εκπαιδευτικοί, οδηγοί, τα μέλη μιας οικογένειας, κλπ., πόσο μάλλον οι επαγγελματίες υγείας.

Κατά την περιγεννητική περίοδο, δηλαδή στη διάρκεια της εγκυμοσύνης και έναν χρόνο μετά τον τοκετό, παρόλο που η έλευση ενός παιδιού ηχεί στα αυτιά των περισσότερων σαν ένα χαρμόσυνο γεγονός, οι γονείς μπορεί να αντιμετωπίσουν τραυματικές καταστάσεις, όπου η αμεσότητα της παρέμβασης μπορεί να βοηθήσει σημαντικά και να μειώσει τις επιπτώσεις.

Η πιο ακραία εκδοχή του τραύματος αφορά τον περιγεννητικό θάνατο. Ο θάνατος του εμβρύου ή του νεογνού αποτελεί ένα εξαιρετικά τραυματικό γεγονός για τους γονείς, ένα γεγονός που αφήνει ανεξίτηλα ίχνη στον ψυχισμό, και αρκετά συχνά σηματοδοτεί την έναρξη ή και την υποτροπή κάποιας ψυχικής διαταραχής. Επιπλέον, ο φόβος και το άγχος μιας τέτοιας εμπειρίας, συνοδεύει το ζευγάρι και στις επόμενες κυήσεις.

Στις περισσότερες περιπτώσεις, η έκβαση μας κύησης είναι θετική. Παρόλα αυτά, συχνά συναντούμε γυναίκες που έχουν αντιμετωπίσει έναν τραυματικό τοκετό. Και λέγοντας «τραυματικό» ας μην ξεχνάμε ότι το τραύμα δεν πρέπει να περιορίζεται σε μια σειρά αντικειμενικών κριτηρίων, αλλά αφορά αυτό που εγγράφεται στον ψυχισμό του καθενός ως «τραύμα», ακόμα και αν υποβιβάζεται και δεν αναγνωρίζεται ως τέτοιο από τους υπόλοιπους. Οι ιατρικές παρεμβάσεις στο σώμα, παράλληλα με την ανησυχία για την υγεία του παιδιού και της ίδιας της γυναίκας, συνιστούν δυσάρεστη εμπειρία. Το σώμα και ο ψυχισμός της μητέρας και η σωματική ακεραιότητα του παιδιού της, βρίσκονται στα χέρια του επαγγελματία υγείας, του οποίου οι λέξεις και οι χειρισμοί, ασκούν τεράστια επιρροή, σε συνθήκες που η γυναίκα είναι ευάλωτη και τρομαγμένη. Ακόμα και στις πιο δυσάρεστες καταστάσεις, ο επαγγελματίας μπορεί να ανακουφίσει, να στηρίξει, να ενδυναμώσει, μπορεί όμως και να δημιουργήσει μεγάλο άγχος και φόβο.

Στη λίστα των παραδειγμάτων πολύ συχνά συναντούμε γυναίκες που αντιμετωπίζουν σοβαρές δυσκολίες με τον θηλασμό. Ακόμα και αν αυτό μοιάζει ένα πρόβλημα ήσσονος σημασίας για όσους δεν βρίσκονται σε αντίστοιχη φάση ζωής, η δυσκολία μιας γυναίκας να θηλάσει, μπορεί να πάρει τη μορφή τραυματικής εμπειρίας, στον βαθμό που η αποτυχία στον θηλασμό γενικεύεται σε αποτυχία στη μητρότητα.

Έπειτα, η ψυχική διαταραχή καθαυτή, από την οποία μπορεί να πάσχει η έγκυος, η νέα μητέρα ή ο πατέρας, αποτελεί μια κρίση, κυρίως όταν η σχέση με το παιδί διαταράσσεται εξαιτίας της διαταραχής αυτής. Ιδιαίτερα η γυναίκα καλείται να μοιραστεί το σώμα της και να διατηρήσει τη σωματική και ψυχική της υγεία, ώστε να μπορέσει να υποστηρίξει το έμβρυο ή το βρέφος. Όταν δεν καταφέρνει να ανταπεξέλθει όπως θα ήθελε, ενοχοποιεί τον εαυτό της σε υπέρτατο βαθμό, για ενδεχόμενες βλάβες που θεωρεί ότι προκαλεί στο παιδί της.

Τέλος, στην περιγεννητική περίοδο η απουσία υποστήριξης, τα σοβαρά οικονομικά προβλήματα και η ανεργία των νέων γονιών ή των μονογονεϊκών οικογενειών, οι κακές σχέσεις και η βία ανάμεσα στο ζευγάρι, επιφέρουν πολύ μεγαλύτερο ψυχικό κόστος και επιπτώσεις που αφορούν όλη την οικογένεια, έχοντας μάλιστα μακροπρόθεσμες συνέπειες.

Η Φαιναρέτη, έχοντας σαν όραμα την επίτευξη της ισότιμης και αδιάκριτης πρόσβασης όλων των εγκύων, νέων μητέρων και των οικογενειών τους σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας, παρεμβαίνει θεραπευτικά και υποστηρικτικά σε περιπτώσεις τραύματος, κρίσης ή απώλειας. Επιπλέον, «συνοδεύει» τα νέα ζευγάρια κατά τη διάρκεια της κύησης, δίνοντας μεγάλη έμφαση στην πρόληψη, ώστε να μειωθούν οι πιθανότητες εκδήλωσης ή και οι επιπτώσεις των δυσάρεστων εμπειριών της περιγεννητικής περιόδου. Η ψυχική υγεία δεν είναι πολυτέλεια. Αποτελεί μάλλον την κινητήρια δύναμη για να μπορεί κάθε άνθρωπος να δραστηριοποιείται, ώστε να βελτιώνει τα δεδομένα και τις συνθήκες της ζωής του και να αντλεί ικανοποίηση από αυτήν.

Στη Φαιναρέτη, στόχος μας δεν είναι μόνο η έγκαιρη παρέμβαση και η πρόληψη των περιγεννητικών ψυχικών διαταραχών στον εξυπηρετούμενο πληθυσμό μας, αλλά η ευαισθητοποίηση και η εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας που έρχονται σε άμεση επαφή με τα ζευγάρια κατά την περιγεννητική περίοδο. Μαίες, γυναικολόγοι, παιδίατροι, παθολόγοι, κλπ., θα πρέπει να είναι σε θέση να αναγνωρίσουν τις γυναίκες και τους άντρες που χρήζουν ψυχικής υποστήριξης, ώστε πρώτον, να αντιμετωπίσουν με σεβασμό τις ανάγκες αυτών, χωρίς να προκαλέσουν περεταίρω βλάβη κάνοντας κακούς χειρισμούς και δεύτερον, θα πρέπει να είναι σε θέση να τις παραπέμψουν στις κατάλληλες ειδικότητες επαγγελματιών ψυχικής υγείας. Κυρίως όμως, καλούνται οι ίδιοι να αντέξουν και να διαχειριστούν την ένταση των συναισθημάτων που προκαλεί η τραυματική εμπειρία και η ξαφνική απώλεια, καθώς και να εκτιμήσουν τις ανάγκες και τον ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο έχει ανάγκη κάθε γυναίκα να βοηθηθεί εκείνη τη στιγμή.

Το μήνυμα της φετινής Παγκόσμιας Ημέρας για την Ψυχική Υγεία, ας αποτελέσει ένα κίνητρο για την ευαισθητοποίηση όλων, γιατί η ψυχική υγεία της μητέρας, του πατέρα και του παιδιού μας αφορά όλους. Όλοι υπήρξαμε ή και θα υπάρξουμε σε κάποια από αυτές τις θέσεις. Ας συμβάλλουμε ο καθένας από την πλευρά του ώστε το μήνυμα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας να γίνει «Πρώτες Βοήθειες Ψυχικής Υγείας από Όλους για Όλους».

Δέσποινα Καραγιάννη,
Κλινική Ψυχολόγος, Ph. D,
Επιστημονική Υπεύθυνη του Κέντρου Ημέρας
για τη Φροντίδα της Ψυχικής Υγείας της Γυναίκας (επιλόχεια διαταραχή)