Η ατοπική δερματίτιδα (ή βρεφικό έκζεμα) είναι μία πολύ συχνή, χρόνια, μη-μολυσματική αλλεργική δερματοπάθεια, η οποία χαρακτηρίζεται από:

– Έντονο κνησμό (φαγούρα)

– Χαρακτηριστικές δερματικές βλάβες

– Οικογενειακό ιστορικό αλλεργικών παθήσεων (αλλεργική προδιάθεση)

Είναι από τις πιο συχνές αλλεργικές παθήσεις, με διαρκώς αυξανόμενη συχνότητα τα τελευταία χρόνια στις «Δυτικού» τύπου κοινωνίες. Η συχνότητα της κυμαίνεται κοντά στο 10% (και στη χώρα μας), αλλά υπάρχουν και χώρες που φθάνει στο 25%.

Α. Την ατοπική δερματίτιδα των βρεφών (ή καλούμενο και βρεφικό έκζεμα). Συνήθως το 2ο ή 3ο μήνα της ζωής εμφανίζονται δερματικές βλάβες στο πρόσωπο, υπόλοιπο κεφάλι, αλλά και σε όλο το σώμα. Οι βλάβες έχουν τη μορφή πλακών ερυθήματος, με ξηροδερμία και σχηματισμό μικρών κυστιδίων που σπάνε και σχηματίζεται μία μορφή «κρούστας», εάν παραμείνουν οδηγεί σε σχηματισμό εκζεματικού τύπου βλαβών. Το βρέφος αισθάνεται έντονο κνησμό και το εκδηλώνει τρίβοντας τις περιοχές με τις δερματικές βλάβες είτε στα ρούχα, είτε με τα χέρια του.

Β. Την ατοπική δερματίτιδα της παιδικής ηλικίας. Αφορά παιδιά ηλικίας 4-5 ετών μέχρι και την εφηβική ηλικία. Σε αυτή τη φάση οι δερματικές βλάβες τείνουν να περιοριστούν σε συγκεκριμένες ανατομικές περιοχές (τράχηλο, βλέφαρα, καμπτικές επιφάνειες γονάτων και αγκώνων κλπ). Στις ηλικίες αυτές είναι σαφέστερος ο σχηματισμός εκζεματικών βλαβών και συνήθως υπάρχει καθολική ξηροδερμία σε όλο το σώμα.

Γ. Την ατοπική δερματίτιδα των ενηλίκων. Στη φάση αυτή οι δερματικές βλάβες τείνουν να περιοριστούν ακόμη περισσότερο στα άκρα (χέρια, πόδια) και τράχηλο, χωρίς βέβαια να υπάρχουν και συχνά εξαιρέσεις.

Στην εικόνα φαίνεται η συνήθης κατανομή των βλαβών ανάλογα με την ηλικία.

Περίπου το 80-90% των ατόμων που εμφανίζουν ατοπική δερματίτιδα, θα εμφανίσουν την πάθηση μέχρι την ηλικία των 5 πρώτων χρόνων της ζωής. Συχνά παρατηρείται ύφεση των συμπτωμάτων μετά την ηλικία των 5 ετών, αλλά υπολογίζεται ότι περίπου το 60% θα συνεχίσει να έχει ηπιότερα συμπτώματα και στην ενήλικο ζωή.

Στην εικόνα φαίνεται η συνήθης κατανομή των βλαβών ανάλογα με την ηλικία.

Η ακριβής αιτία της ατοπικής δερματίτιδας παραμένει άγνωστη, αλλά μάλλον πρόκειται για ένα συνδυασμό γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Συνήθως ο ένας ή και οι δύο γονείς των παιδιών με ατοπική δερματίτιδα πάσχουν από κάποια αλλεργική πάθηση. Από τους περιβαλλοντικούς παράγοντες πολλοί έχουν ενοχοποιηθεί. Από πολλά χρόνια υπάρχει η υποψία ότι τροφικά αλλεργιογόνα παίζουν καθοριστικό ρόλο. Παρά το γεγονός ότι συχνά ανευρίσκονται θετικές δερματικές δοκιμασίες ή RAST σε κάποιες τροφές, η σαφής αιτιολογική συσχέτιση δεν έχει επιβεβαιωθεί. Πολύς λόγος γίνεται και για αεροαλλεργιογόνα (κυρίως για τα ακάρεα της οικιακής σκόνης), αλλά και σε αυτή την περίπτωση ισχύει ακριβώς το ίδιο.

Πέραν πάσης αμφιβολίας πολλοί είναι οι εκλυτικοί παράγοντες που προκαλούν έξαρση της πάθησης. Σε αυτούς συμπεριλαμβάνονται:

Κλιματολογικοί παράγοντες: Κατά τη διάρκεια του χειμώνα εμφανίζεται επιδείνωση, ενώ αντιθέτως το καλοκαίρι υπάρχει ύφεση. Επίσης μεγάλες και απότομες αλλαγές της θερμοκρασίας και της σχετικής υγρασίας προκαλούν εξάρσεις.

Ψυχο-συναισθηματική επιβάρυνση: Καταστάσεις που προκαλούν stress προκαλούν πολύ συχνά έντονη επιδείνωση της ατοπικής δερματίτιδας. Αυτό αφορά όλες τις ηλικίες, ακόμη και μικρά παιδιά. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα όταν το πρώτο παιδί πάσχει από ατοπική δερματίτιδα και είναι σε ύφεση η πάθηση και προκαλείται έντονη επιδείνωση με την έλευση του 2ου παιδιού στην οικογένεια. Επίσης συχνά τα παιδιά με εμφανείς δερματικές βλάβες τυγχάνουν σκληρής αντιμετώπισης από τους συνομηλίκους τους, απομονώνονται και δημιουργείται φαύλος κύκλος.

Αλλεργιογόνα: Ορισμένες τροφές, αλλά και αεροαλλεργιογόνα (όπως προαναφέρθηκε) μπορεί να επιδεινώσουν την ατοπική δερματίτιδα. Παλαιότερα, αλλά και σήμερα εφαρμόζονται διάφορα μέτρα αποφυγής (δίαιτες, καλύμματα για στρώμα και μαξιλάρια κλπ), τις περισσότερες φορές με αμφισβητούμενα αποτελέσματα. Προσοχή χρειάζεται ώστε να μην διαταραχθεί το όλο δυναμικό της οικογένειας και η ποιότητα της καθημερινής ζωής με πρακτικές και συμπεριφορές που απλώς αυξάνουν το stress και τελικά ενδέχεται να επιβαρύνουν αντί να βελτιώσουν μία κατάσταση.

Λοιμώξεις: Οι λοιμώξεις του δέρματος, συχνά σαν επιπλοκή του τραυματισμού από το ξύσιμο επιδεινώνουν τη πάθηση, αλλά και συστηματικές βαρείες λοιμώξεις μπορεί να προκαλέσουν έξαρση.

Ερεθιστικές ουσίες: Το δέρμα στην ατοπική δερματίτιδα είναι ξηρό και εύκολα ερεθίζεται. Επαφή με ουσίες και παράγοντες που ερεθίζουν ακόμη και το φυσιολογικό δέρμα είναι ευνόητο ότι έχουν πολλαπλασιαστική δράση στο ατοπικό δέρμα. Επαφή με μάλλινα ή συνθετικά ενδύματα, κολώνιες και άλλα καλλυντικά, έντονο τρίψιμο, πολύ ζεστό μπάνιο, ιδρώτας και ότι άλλο μπορεί να ερεθίζει το δέρμα μπορεί να προκαλέσει έξαρση της πάθησης.

Περίπου τα 3/4 των παιδιών που εμφανίζουν ατοπική δερματίτιδα σε βρεφική ηλικία θα εμφανίσουν και κάποια άλλη αλλεργική πάθηση (ρινίτιδα, άσθμα, κνίδωση κλπ) στα μετέπειτα χρόνια.

Βλεφαρίτιδα είναι φλεγμονή στο έξω μέρος των βλεφάρων αλλά και στο εσωτερικό. Κοκκινίζουν, είναι ξηρά, ζαρώνουν, υπάρχει κνησμός, υπάρχει ξηρό ή λιπαρό έκκριμα ιδίως στις άκρες και συχνά αραιώνουν ή και πέφτουν οι βλεφαρίδες.

Κερατοεπιπεφυκίτιδα είναι φλεγμονή του επιπεφυκότα και του κερατοειδούς. Υπάρχουν τα τυπικά συμπτώματα της επιπεφυκίτιδας (κοκκίνισμα των ματιών, δακρύρροια, φαγούρα, αίσθηση ξένου σώματος, φωτοφοβία). Η κερατίτιδα σπανίως μπορεί να δημιουργήσει ανατομική ανωμαλία του κερατοειδούς, γνωστή ως κερατόκωνος, πιθανότατα από το συνεχές τρίψιμο των ματιών, η οποία μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα στην όραση.

Οφθαλμικός καταρράκτης (θόλωση του φακού του ματιού) μπορεί να προκληθεί από την ατοπική δερματίτιδα για άγνωστους λόγους, ακόμη και στη στην ηλικία των είκοσι ή των τριάντα χρόνων.

Λοιμώξεις του δέρματος. Συχνά η ατοπική δερματίτιδα επιπλέκεται με σταφυλοκοκκικές λοιμώξεις στο δέρμα. Ο ιός του απλού έρπητα μπορεί να προκαλέσει γενικευμένη λοίμωξη του δέρματος με σχηματισμό γενικευμένου ερυθήματος, φυσαλίδες που αιμορραγούν και σχηματίζεται κρούστα, μπορεί να υπάρχει υψηλός πυρετός. Είναι μία κατάσταση (λέγεται eczema herpeticum) και απαιτεί νοσοκομειακή νοσηλεία. Παλαιότερα με το εμβόλιο εναντίον της ευλογιάς (τώρα έχει σταματήσει να χορηγείται διότι έχει ουσιαστικά εξαφανισθεί από τη γη ο ιός της ευλογιάς) υπήρχε ο κίνδυνος στα άτομα με σοβαρή μορφή ατοπικής δερματίτιδας να προκληθεί μία κατάσταση, γνωστή ως eczema vaccinatum, που σε πολλές περιπτώσεις είχε θανατηφόρα έκβαση.

Ερεθιστική δερματίτιδα. Σε αρκετά άτομα που είχαν στο παρελθόν νοσήσει από ατοπική δερματίτιδα και τώρα είναι σε ύφεση η πάθηση, ενδέχεται να εμφανίσουν (ιδίως στα χέρια) ερεθιστικού τύπου δερματίτιδα μετά από επαφή με χημικές ή άλλες ουσίες (π.χ. απορρυπαντικά κλπ)

Η διάγνωση είναι τις περισσότερες φορές πολύ εύκολη, από την κλινική εικόνα και τα χαρακτηριστικά των δερματικών βλαβών. Πάντοτε πρέπει ο θεράπον γιατρός να αποκλείσει άλλες παρόμοιες καταστάσεις (π.χ. σμηγματορροϊκή δερματίτιδα, δερματίτιδα εξ επαφής και πολλές άλλες) και εάν κρίνει ο Αλλεργιολόγος απαραίτητο να προχωρήσει σε ειδικό έλεγχο (δερματικές δοκιμασίες, RAST κλπ) για ενδεχόμενο εντοπισμό του κυριότερου εκλυτικού παράγοντα. Πάντοτε πρέπει να υπάρχει ετοιμότητα και επιφυλακή για ενδεχόμενη εμφάνιση και άλλης αλλεργικής πάθησης.

1. Μείωση ή και εξάλειψη των εκλυτικών παραγόντων

2. Μείωση ή και εξαφάνιση του κνησμού

3. Ενυδάτωση του δέρματος

4. Αποκατάσταση της ακεραιότητας του δέρματος και μείωση υποτροπών

5. Μείωση του stress

Οι εκλυτικοί παράγοντες που αναφέρθηκαν παραπάνω, θα πρέπει με προσοχή να εντοπισθούν σε κάθε περίπτωση και με σωστή συνεργασία γιατρού και ασθενούς ή του περιβάλλοντος του να ελαχιστοποιηθούν.

– Υπερβολικός ιδρώτας

– Συναισθηματική πίεση

– Κρύος αέρας ή καταστάσεις που μπορούν να καταστήσουν το δέρμα ξηρό

– Σκληρά σαπούνια και απορρυπαντικά

– Υφάσματα πιθανά να ενοχλήσουν το δέρμα, ειδικά τα μάλλινα

– Μερικά προϊόντα φροντίδας δέρματος

– Καπνός τσιγάρου

– Ορισμένες χημικές ουσίες

– Ορισμένες τροφές

Ο κνησμός πρέπει σε κάθε περίπτωση να εξαφανισθεί, διότι εκτός του ότι είναι βασανιστικός, αποτελεί και παράγοντα κινδύνου υποτροπών με τη λύση της ακεραιότητας του δέρματος που μπορεί να προκληθεί. Τα αντιισταμινικά φάρμακα (μόνο από του στόματος, ΟΧΙ σε τοπική εφαρμογή) είναι μονόδρομος. Μπορεί να χρειασθεί να χορηγηθούν επί μακρόν.

Η επαρκής και καθημερινή ενυδάτωση του δέρματος είναι ο ακρογωνιαίος λίθος για ένα κατά το δυνατόν υγιές δέρμα. Υπάρχουν πολλές και καλές ενυδατικές κρέμες στο εμπόριο, σε κάθε περίπτωση πρέπει να επιλεγεί η καταλληλότερη για κάθε άτομο και να γίνεται καθημερινή χρήση. Θα σα δώσει οδηγίες ο γιατρός σας και πρέπει να μην τοποθετούνται σε περιοχές που υπάρχει λύση της συνεχείας του δέρματος.

Η αποκατάσταση των δερματικών βλαβών με φαρμακευτική αγωγή, αλλά και η μέριμνα για μείωση των υποτροπών είναι κεφαλαιώδους σημασίας. Τα τοπικά κορτικοειδή, ακόμη και σε συστηματική χορήγηση (εάν είναι εκτεταμένες οι βλάβες) είναι απαραίτητα στην οξεία φάση και μέχρι να αποκατασταθούν οι δερματικές βλάβες. Τα τελευταία χρόνια έχουν εισέλθει στη φαρμακοθεραπεία και φάρμακα που δεν ανήκουν στα κορτικοειδή (αναστολείς της καλσινευρίνης), αλλά έχουν συγκρίσιμη δράση με αυτά, χωρίς όμως να έχουν τις παρενέργειες τους. Σε κάθε περίπτωση ο θεράπων γιατρός θα καθορίσει τη φαρμακευτική αγωγή. Μερικές φορές μπορεί να απαιτηθεί και χορήγηση αντιβιοτικών, στη περίπτωση που συνυπάρχει και σταφυλοκοκκική λοίμωξη.

Ο έλεγχος του stress είναι πολύ σημαντικός, τόσο για τον έλεγχο της πάθησης, όσο και για τη διαμόρφωση σωστής ψυχοκοινωνικής εξέλιξης του παιδιού.

– Να προσέχετε τις απότομες μεταβολές θερμοκρασίας, υγρασίας

– Όχι πολλά μπάνια την ημέρα, μόνο ένα ημερησίως και όχι με καυτό νερό

– Μην χρησιμοποιείτε πολύ συχνά αντισηπτικά σαπούνια γιατί «ξεραίνουν» το δέρμα.

– Μετά το μπάνιο σκουπίστε ελαφρά το σώμα με μία πετσέτα. Ποτέ μην τρίβετε δυνατά.

– Χρησιμοποιείστε για το μπάνιο σας αυτά που σας σύστησε ο γιατρός και μετά επαλείψτε το σώμα με την ενυδατική κρέμα

– Αποφύγετε τους παράγοντες που σας συμβούλευσε ο γιατρός σας

– Η υπεριδρωσία ποτέ δεν ωφελεί στην ατοπική δερματίτιδα

– Χρησιμοποιείτε βαμβακερά ενδύματα που έρχονται σε άμεση επαφή με το δέρμα

– Διατηρείτε να νύχια των χεριών κοντά και καθαρά, για να αποφύγετε τραυματισμούς του δέρματος με το ξύσιμο. Στα νήπια φορέστε τους γάντια

– Αποφύγετε το έντονο ξύσιμο διότι υπάρχει ο κίνδυνος επιλοίμωξης, αλλά και δημιουργίας μόνιμων ουλών στο δέρμα

– Χρησιμοποιείστε τη φαρμακευτική αγωγή όπως σας την σύστησε ο γιατρός σας και μην αποφασίζετε μόνοι σας πότε θα τη διακόψετε

– Μάθετε να ξεχωρίζετε μόνοι σας πότε υπάρχει λοίμωξη του δέρματος (έντονα θερμή περιοχή, κοκκίνισμα, σχηματισμός φυσαλίδων με πύον, ενδεχομένως στα μικρά παιδιά πυρετός) και ρωτήστε αμέσως το γιατρό σας

– Αποδεχθείτε τη χρονιότητα της πάθησης, έχετε όμως πάντοτε κατά νου ότι μπορεί να ελεγχθεί αποτελεσματικά

– Μειώστε κατά το δυνατόν την επίδραση των διαφόρων ψυχοπιεστικών καταστάσεων, ενδεχομένως η συμβουλή ειδικού να σας βοηθήσει αποτελεσματικά στην περίπτωση που κριθεί αναγκαίο

– Μην ξεχνάτε να αναφέρετε κάθε ενόχλημα στο γιατρός σας (π.χ. από τα μάτια) ή διαφοροποιήσεις στη μορφή των δερματικών βλαβών