Σπερμοδιάγραμμα
Συγγραφέας Αθανάσιος Ζαχαρίου Γράφτηκε στις ,
Ποιες είναι οι προϋποθέσεις για μια σωστή ανάλυση σπέρματος;
Για την αξιολόγηση του άνδρα αρχικά χρειάζεται ένα φρέσκο δείγμα σπέρματος, το οποίο προσκομίζεται στο εργαστήριο όχι περισσότερο από μισή ώρα από τη λήψη του. Κατ’ αρχήν απαιτείται αποχή του άνδρα από κάθε σεξουαλική δραστηριότητα για τουλάχιστον 2-4 μέρες. Ο άντρας πλένει τα χέρια και το πέος με νερό και σαπούνι και κατόπιν αυνανίζεται.
Το σπέρμα τοποθετείται σε ένα αποστειρωμένο δοχείο το οποίο διατηρείται σε θερμοκρασία δωματίου και στη συνέχεια δίνεται στο εργαστήριο.
Πως αναλύεται το δείγμα του σπέρματος το εργαστήριο;
Ο γιατρός θα ελέγξει το δείγμα, αφού περάσουν 30 λεπτά από την εκσπερμάτιση, ώστε να ρευστοποιηθεί το σπέρμα. Αξιολογούνται τα παρακάτω στοιχεία:
- Η ποσότητα της εκσπερμάτισης. Ενώ πολλοί άντρες αισθάνονται ότι το σπέρμα τους είναι «λίγο σε ποσότητα και όχι αρκετό», σπάνια υπάρχουν σοβαρές ανωμαλίες που αφορούν στην ποσότητα. Συνήθως αυτές συνδέονται με προβλήματα με τους επικουρικούς αδένες του γεννητικού συστήματος που παράγουν το σπερματικό υγρό δηλαδή τις σπερματοδόχους κύστες και τον προστάτη. Η φυσιολογική ποσότητα κυμαίνεται από 2-6 ml. Πολύ μικρή ποσότητα σπέρματος μπορεί να προκαλέσει προβλήματα επειδή τα σπερματοζωάρια είναι δύσκολο να φτάσουν στον τράχηλο της μήτρας. Μια πολύ μεγάλη ποσότητα προκαλεί επίσης προβλήματα, γιατί αυτό αραιώνει το συνολικό αριθμό των σπερματοζωαρίων που υπάρχουν, μειώνοντας την συγκέντρωσή τους.
- Το ιξώδες. Κατά τη διάρκεια της εκσπερμάτισης, το σπέρμα βγαίνει προς τα έξω σαν ένα υγρό το οποίο πήζει αμέσως. Αυτό θα πρέπει να ρευστοποιηθεί ξανά σε περίπου 30 λεπτά για να επιτρέψει τα σπερματοζωάρια να κινηθούν ελεύθερα. Αν αυτό αποτύχει να γίνει, ή αν είναι πολύ παχύ στην σύσταση ακόμα και μετά τη ρευστοποίηση δημιουργείται πρόβλημα στη γονιμότητα. Η κατάσταση αυτή συνήθως συνδέεται με φλεγμονή των σπερματοδόχων κύστεων ή του προστάτη.
- Το pH. Φυσιολογικά το pH του σπέρματος είναι αλκαλικό και κυμαίνεται από 7,2 – 7,7. Το αλκαλικό pH προστατεύει τα σπερματοζωάρια από την οξύτητα του κολπικού υγρού. Ένα όξινο pH δείχνει προβλήματα στη λειτουργία των σπερματοδόχων κύστεων (απουσία των σπερματοδόχων κύστεων ή ακόμη και απόφραξη του εκσπερματιστικού πόρου). Πολύ αλκαλικό pH (πάνω από 8) συνδέεται με φλεγμονές των αδένων του γεννητικού συστήματος.
- Βιοχημικές παράμετροι του σπέρματος όπως ακροσίνη, καρνιτίνη και φρουκτόζη. Η ακροσίνη εντοπίζεται στην κεφαλή των σπερματοζωαρίων και επιτρέπει την είσοδο του στο ωάριο, με άλλα λόγια τη γονιμοποίηση του ωαρίου. Η καρνιτίνη βρίσκεται στον αυχένα του σπερματοζωαρίου και βοηθά στην κινητικότητά του. Η φρουκτόζη είναι ένα σάκχαρο που παράγεται στις σπερματοδόχους κύστες και παρέχει ενέργεια για τη κινητικότητα των σπερματοζωαρίων. Η απουσία της δείχνει απόφραξη στην αντρική αναπαραγωγική οδό στο επίπεδο του εκσπερματιστικού πόρου.
Πως είναι ένα σπερματοζωάριο;
Κάθε σπερματοζωάριο έχει ένα κεφάλι, το οποίο περιέχει το γενετικό υλικό στον πυρήνα του και μια ουρά η οποία κινείται μπρος και πίσω για να παράγει ζωηρή προωθητική κίνηση. Το μεσαίο τμήμα του σπερματοζωαρίου περιλαμβάνει τα μιτοχόνδρια που παρέχουν την ενέργεια για την κίνηση του σπερματοζωαρίου.
Βλέπε video
Ποιος είναι ο φυσιολογικός αριθμός σπερματοζωαρίων;
Αν το δείγμα έχει λιγότερα από 20 εκατομμύρια/ml σπερματοζωάρια τότε θεωρείται ότι υπάρχει χαμηλός αριθμός σπερματοζωαρίων. Σαν ολιγοσπερμία χαρακτηρίζεται η κατάσταση στην οποία υπάρχουν λιγότερα από 10 εκατομμύρια/ml. Αζωοσπερμία ονομάζεται η κατάσταση στην οποία δεν ανευρίσκονται καθόλου σπερματοζωάρια στο δείγμα.
Ποια είναι η φυσιολογική κινητικότητα των σπερματοζωαρίων;
Φυσιολογική κινητικότητα των σπερματοζωαρίων είναι η ικανότητα να κινούνται ζωηρά προς τα εμπρός (ζωηρή προωθητική κινητικότητα). Τα σπερματοζωάρια ανήκουν σε δυο κατηγορίες – αυτά που «κολυμπάνε» και αυτά που δεν «κολυμπάνε». Θυμηθείτε ότι μόνο εκείνα τα σπερματοζωάρια που κινούνται γρήγορα και προωθητικά είναι ικανά να κολυμπήσουν έως το ωάριο και να το γονιμοποιήσουν – τα υπόλοιπα είναι μικρής χρησιμότητας. Μερικές φορές όμως συμβαίνει η ποιότητα των σπερματοζωαρίων να είναι πιο σημαντική από τον αριθμό τους.
Η κινητικότητα βαθμολογείται με μια κλίμακα από το a έως το d, σύμφωνα με τα κριτήρια του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO).
Βαθμός a (γρήγορη προωθητική κίνηση). Σ’ αυτήν ανήκουν τα σπερματοζωάρια που κολυμπούν γρήγορα και παρουσιάζουν γρήγορη προωθητική κίνηση σε μια ευθεία γραμμή.
Βαθμός b (αργή προωθητική κίνηση). Σ’ αυτήν ανήκουν τα σπερματοζωάρια που κολυμπούν αργά προς τα εμπρός είτε σε καμπύλη είτε σε τεθλασμένη γραμμή.
Βαθμός c (μη προωθητική). Σ’ αυτήν ανήκουν τα σπερματοζωάρια που κινούν τις ουρές τους, αλλά δεν κινούνται προς τα εμπρός (μόνο τοπική κινητικότητα).
Βαθμός d (ακίνητα). Σ’ αυτήν ανήκουν τα σπερματοζωάρια που δεν κινούνται καθόλου.
Τα σπερματοζωάρια των βαθμολογιών c και d θεωρούνται πτωχής χρησιμότητας. Αν η κινητικότητα είναι μικρή τότε ομιλούμε για ασθενοσπερμία. Αυτό δείχνει ότι οι όρχεις παράγουν σπερματοζωάρια χαμηλής ποιότητας και δεν λειτουργούν σωστά.
Ποια είναι η δομή και η μορφολογία του φυσιολογικού σπερματοζωαρίου;
Ένα φυσιολογικό σπερματοζωάριο πρέπει να έχει μια κανονική στρογγυλή κεφαλή, αυχένα, δηλαδή ένα συνδετικό ενδιάμεσο τμήμα και μια μακριά ίσια ουρά. Αν υπάρχουν πολλά σπερματοζωάρια με ανώμαλη μορφολογία τότε ομιλούμε για τερατοσπερμία. Στην περίπτωση αυτή η πλειοψηφία των σπερματοζωαρίων έχει ανωμαλίες όπως πολύ μεγάλη κεφαλή, απουσία κεφαλής ή μικρό μέγεθος σαν κεφαλή καρφίτσας, διπλή κεφαλή. Αυτό σημαίνει ότι τα σπερματοζωάρια είναι ανώμαλα λειτουργικά και δεν είναι ικανά να γονιμοποιήσουν το ωάριο. Πολλά εργαστήρια χρησιμοποιούν τα «αυστηρά» κριτήρια του Kruger (που αναπτύχθηκαν στη Νότια Αφρική) για την περιγραφή της φυσιολογικής μορφής των σπερματοζωαρίων. Στην περίπτωση αυτή μόνο τα σπερματοζωάρια που είναι «τέλεια» θεωρούνται φυσιολογικά. Ένα φυσιολογικό δείγμα πρέπει να έχει τουλάχιστον 15% φυσιολογικές μορφές (το οποίο σημαίνει ότι θεωρείται φυσιολογικό περίπου το 85% των σπερματοζωαρίων να έχει ανώμαλη μορφή!)
Συγκόλληση ή συσσώρευση σπερματοζωαρίων. Στο μικροσκόπιο, τα σπερματοζωάρια φαίνεται να είναι κολλημένα το ένα με το άλλο σε δέσμες. Αυτό δυσχεραίνει την κινητικότητα των σπερματοζωαρίων, εμποδίζει δηλαδή τα σπερματοζωάρια να κολυμπήσουν διαμέσου του τράχηλου της μήτρας και να φτάσουν στο ωάριο.
Επομένως εξετάζοντας το σπερμοδιάγραμμα αναζητούμε το συνολικό αριθμό των «καλών» σπερματοζωαρίων στο δείγμα – δηλαδή τα σπερματοζωάρια με ζωηρή προωθητική κίνηση και φυσιολογικό σχήμα. Αυτός ο αριθμός είναι ο απόλυτος δείκτης μιας πιθανής γονιμότητας των σπερματοζωαρίων. Επομένως, για παράδειγμα, αν ένας άντρας έχει έναν συνολικό αριθμό 40 εκατομμυρίων ανά ml, από τα οποία το 40% έχουν προωθητική κίνηση και το 60% έχουν φυσιολογικό σχήμα, τότε ο συνολικός αριθμός των φυσιολογικών σπερματοζωαρίων με προωθητική κίνηση είναι: 40×0.40×0.60=9.6 εκατομμύρια σπερματοζωάρια ανά ml. Αν η ποσότητα της εκσπερμάτισης είναι 3 ml, τότε ο συνολικός αριθμός των κινητών σπερματοζωαρίων σε όλο το δείγμα είναι 9.6×3=28.8 εκατομμύρια σπερματοζωάρια.
Τι δείχνει η παρουσία κυττάρων πύου στο σπέρμα;
Ένας μικρός αριθμός λευκών αιμοσφαιρίων στο σπέρμα είναι φυσιολογικός γιατί το σπέρμα παρασύρει υγρά και εκκρίσεις της ουρήθρας. Η παρουσία μεγάλου αριθμού πυοσφαιρίων δείχνει την παρουσία φλεγμονής στο σπέρμα. Δυστυχώς υπάρχουν εργαστήρια που δεν μπορούν να διακρίνουν τη διαφορά μεταξύ των πρόδρομων μορφών των σπερματοζωαρίων και των πυοσφαιρίων.
Μερικά εργαστήρια χρησιμοποιούν αυτόματο ηλεκτρονικό αναλυτή-υπολογιστή για να κάνουν το σπερμοδιάγραμμα. Αυτό ονομάζεται CASA, ή υποβοηθούμενη ανάλυση σπέρματος με χρήση υπολογιστή.
Τι σημαίνει μια φυσιολογική αναφορά ανάλυσης σπέρματος;
Μια φυσιολογική αναφορά σπέρματος είναι μια επιβεβαίωση και συνήθως δεν χρειάζεται να επαναληφθεί. Αν η ανάλυση σπέρματος είναι φυσιολογική, πολλοί γιατροί δεν θα εξετάσουν τον άντρα. Όμως, θα πρέπει να θυμάστε ότι επειδή μόνο και μόνο ο αριθμός των σπερματοζωαρίων και η κινητικότητα τους είναι σε φυσιολογικά πλαίσια, αυτό δεν σημαίνει αναγκαστικά ότι ο άντρας είναι «γόνιμος».
Ποιοι είναι οι λόγοι μιας κακής εικόνας στο σπερμοδιάγραμμα;
Μια κακή εικόνα στο σπερμοδιάγραμμα μπορεί να οφείλεται σε:
- Κάποιο λάθος στην τεχνική λήψης του σπέρματος, αν το δείγμα δεν έχει ληφθεί σωστά ή αν το δοχείο δεν είναι καθαρό
- Αν έχει περάσει πολύ ώρα από τη στιγμή που θα παραδοθεί το δείγμα στο εργαστήριο μέχρι την εξέτασή του
- Αν είναι πολύ μικρό το διάστημα από την τελευταία εκσπερμάτιση
- Συστηματική ασθένεια τους τελευταίους τρεις μήνες (ακόμα και ένα συνάχι ή ένας πυρετός μπορεί να μειώσουν τον αριθμό των σπερματοζωαρίων).
Αν η εξέταση του σπέρματος δεν είναι φυσιολογική, αυτή θα πρέπει να επαναληφθεί σε μια περίοδο 2 μηνών, για να επιβεβαιωθεί αν η ανωμαλία είναι μόνιμη ή όχι. Δεν μπορούν να βγουν συμπεράσματα μόνο από μια αναφορά, χρειάζονται τουλάχιστον δύο εξετάσεις προκειμένου να εξάγουμε βέβαια συμπεράσματα. Χρειάζεται τρεις μήνες προκειμένου οι όρχεις να παράγουν καινούρια σπερματοζωάρια, γι’ αυτό το λόγο χρειάζεται να περιμένετε πριν επαναλάβετε την εξέταση.
Αθανάσιος Ζαχαρίου
